Napoleon Bonaparte

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Napoleon Bonaparte
ur. 1769 zm. 1821

Cesarz Francuzów

cesarz	1804 - 1814
poprzednik	Ludwik XVI
następca	Ludwik XVIII

Ojciec	Carlo Maria Buonaparte
Matka	Letycja Buonaparte

Napoléon Bonaparte (pierwotnie kors. Nabulione Buonaparte lub wł. Napoleone Buonaparte), Napoleon I (ur. 15 sierpnia 1769 w Ajaccio na Korsyce, zm. 5 maja o 17:49, 1821r. w Longwood na Wyspie Świętej Heleny) – pierwszy konsul Republiki 1799-1804, cesarz Francuzów w latach 1804-1814 oraz przejściowo w 1815 (tzw. Sto dni Napoleona), prezydent (1802-1805) i król Włoch w latach 1805-1814.

Napoleon to postać kontrowersyjna, przez jednych uważana za jednego z największych tyranów i agresorów, przez innych za jednego z największych dowódców wojskowych w historii, męża stanu i prawodawcę (Kodeks Napoleona).

Młodość na Korsyce

Urodził się w Ajaccio na Korsyce, w rodzinie adwokata Carlo Maria Buonaparte i jego żony Letycji. Jego braćmi byli: Józef Bonaparte, Ludwik Bonaparte, Lucjan Bonaparte i Hieronim Bonaparte, a trzy jego siostry to Karolina Bonaparte-Murat, Paulina Buonaparte-Borghese i Eliza Bonaparte-Baciocchi.

Porucznik Napoleon Buonaparte

W 1779 roku posłano go do szkoły wojskowej w Brienne. Tam zyskał opinię gbura, który wolał samotność od towarzystwa kolegów. Kontynuował naukę w l'Ècole Militaire w Paryżu. Po zakończeniu nauki ze stopniem porucznika, mający 15 lat Napoleon został przydzielony do służby w artylerii. Po śmierci ojca, mając 16 lat, zajął się bratem Hieronimem, który odtąd z nim mieszkał w różnych koszarach i pobierał od niego nauki. W roku 1793 Napoleon został adiutantem jednego z generałów armii rewolucyjnej i w tym samym roku, jako kapitan artylerii, wsławił się zdobyciem twierdzy w Tulonie, co przyniosło mu awans na generała brygady.

W marcu 1796 roku, mając 27 lat, poślubił owdowiałą hrabinę Józefinę de Beauharnais, znaną w historii jako cesarzowa Józefina, przy czym zmienił nazwisko rodowe z "Buonaparte" na bardziej francusko brzmiące "Bonaparte". Dwa dni później objął dowództwo nad wojskami francuskimi walczącymi z Austriakami na terytorium północnej Italii. W latach 1796-1797 odniósł tam wielkie sukcesy militarne, pokonał Austriaków i narzucił im pokój w Campo Formio w 1797.

Kariera wojskowa

Po 1797 r. trwała jeszcze wojna Francji z Monarchią Brytyjską, jako ostatnim państwem z I koalicji antyfrancuskiej, zawiązanej w 1793 r. przeciwko wydarzeniom rewolucyjnym we Francji. By ją zmusić do zakończenia wojny, Napoleon Bonaparte zaproponował podbicie Indii – perły Korony Brytyjskiej. Okazało się jednak, że Francja nie jest w stanie prowadzić tak dalekosiężnych działań. Napoleon ruszył więc na Egipt Mameluków, mający być przyszłą bazą wypadową pod inwazję na Indie. Wyprawa egipska doszła do skutku w maju 1798 r. Wzięło w niej udział 38 tysięcy marynarzy i żołnierzy oraz 175 uczonych i artystów, którzy mieli badać kulturę i historię Egiptu. Ci wybitni twórcy francuscy utworzyli Instytut Egipski.

Po sukcesach, sprowadzających się do zajęcia Malty i Dolnego Egiptu z Aleksandrią i Kairem, wojska ekspedycyjne spotykały same niepowodzenia: upiorny klimat, choroby tropikalne, zniszczenie floty francuskiej przez eskadrę angielskich okrętów admirała Nelsona u ujścia Nilu (mylnie zwana przez historię bitwą pod Abukirem), powstanie ludności w Kairze, ingerencja wojsk tureckich, zajęcie Malty przez Anglików. Ostatecznie Francuzi zmuszeni zostali przez siły turecko-angielskie do kapitulacji w 1801 r. Ekspedycja egipska Napoleona udała się więc tylko w swej części naukowo-badawczej. Między innymi znalezienie wówczas w czasie wykopalisk tzw. „kamienia z Rosetty”, to jest płyty z wyrytymi napisami greckimi i hieroglificznymi, pozwoliło na odczytanie w 1822 r. hieroglifów egipskich.

Po początkowych zwycięstwach francuskich w Egipcie Napoleon, nie czekając na ostateczne zakończenie kampanii, powrócił do Francji. Za dotychczasowe wielkie zasługi wojenne Dyrektoriat mianował go dowódcą wojskowym Paryża. Wykorzystał to niezwłocznie, inicjując w dniu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799 r. zakończony nazajutrz wojskowy zamach stanu. W jego wyniku Dyrektoriat został obalony, a władza w państwie przeszła w ręce Napoleona Bonapartego jako pierwszego konsula. Zgodnie z nową konstytucją roku VIII miał ją sprawować przez dziesięć lat.

Portret Napoleona pędzla Andrea Appiani

Rządy Napoleona

Po przejęciu dyktatorskiej władzy we Francji Napoleon Bonaparte działał bardzo energicznie. Przede wszystkim, starając się o uzyskanie poparcia arystokracji, ogłosił amnestię dla rojalistycznych emigrantów. Mogli oni wracać do kraju, ale zarekwirowanych w trakcie rewolucji majątków im nie zwrócono. Podobnie, normując stosunki z Kościołem katolickim przez zawarcie w 1801 roku nowego konkordatu, Napoleon zastrzegł w nim nienaruszalność dokonanych rekwizycji i sprzedaży dóbr kościelnych. Konkordat poza tym był korzystny dla Kościoła: ustalał pensje dla biskupów, wprowadzał religię do szkół państwowych, ułatwiał budowę nowych kościołów, szkół kościelnych itp.

Napoleon wprowadził szereg reform usprawniających funkcjonowanie państwa. Wprowadził we Francji m.in. pierwszy na świecie obowiązek nieodpłatnego uczęszczania do szkoły dla ludzi obu płci wszystkich stanów. Przyjęcie zasady nominacji sędziów i zaostrzenie walki z rozbojami, fałszerstwami itp. zaowocowało ograniczeniem korupcji i szybkim wzrostem bezpieczeństwa publicznego. Reforma administracji państwowej, w tym ustanowienie prefektów w departamentach i merów w gminach, utrzymała się do dziś. Tak samo trwały okazał się Kodeks Cywilny Napoleona z 1804 r. Ustalał on podstawy ustroju: wolność osobista, równość wobec prawa, laicyzacja, nienaruszalność własności prywatnej. Kodeks ten został potem przyjęty w wielu państwach.

Zreformowanie urzędów skarbowych i wprowadzenie podatków pośrednich od soli, tytoniu i alkoholi przyczyniło się do szybkiej poprawy finansów państwa, co umożliwiło np. wypłatę rent. Poważnym zastrzykiem dla skarbu państwa była sprzedaż w 1803 r. Stanom Zjednoczonym za 15 milionów dolarów terytorium Luizjany w środkowej części Ameryki Płn. Napoleon wiedział, że i tak nie zdołałby obronić tych rozległych terenów, a zarazem chciał koncentrować armię na arenie europejskiej. Była to w ogóle największa transakcja nieruchomościami w dziejach, dzięki której Stany Zjednoczone powiększyły swe terytorium o przeszło dwa miliony kilometrów kwadratowych. Przy czym warto zaznaczyć, że Francja uzyskała te tereny od Burbonów hiszpańskich w zamian za nienależące do niej Królestwo Etrurii, po zwycięstwach francuskich w Italii w 1801 r.

Napoleon przekraczający Alpy - obraz pędzla Jacques-Louis Davida

Cesarz Francuzów

Dla utwierdzenia swej władzy Napoleon koronował się 2 grudnia 1804 r. na cesarza Francuzów. Koronacja, z wielkim przepychem, odbyła się w Katedrze Notre Dame w Paryżu. Koronatem był papież Pius VII, a w kluczowym momencie koronacji Napoleon wyjął koronę z rąk papieża i sam włożył ją na swoją głowę. Następnie koronował swą żonę Józefinę. 26 maja 1805, w katedrze w Mediolanie koronował się na króla Włoch. Wszystkie te cywilne sprawy i problemy miały jednakże w okresie rządów Napoleona I Bonapartego znaczenie drugorzędne i zdominowane zostały przez tzw. wojny napoleońskie, jakie Francja prowadziła prawie bez przerwy od 1800 do 1815 r. Było ich kilkanaście i brały w nich udział, w zmiennych koalicjach, wszystkie państwa europejskie. Fronty wojny rozciągały się od Portugalii do Moskwy, od Anglii i Szwecji do Italii. Obejmowały także Egipt, wyspę Santo Domingo na Karaibach i inne terytoria Ameryki Północnej.

Napoleon walczył przeciwko Austrii w północnych Włoszech i w samej Austrii oraz w Niemczech, odnosząc wielkie zwycięstwa pod Marengo, Ulm, Austerlitz, Wagram; przeciwko Wielkiej Brytanii w Egipcie (bitwa pod piramidami) i Hiszpanii, ponosząc jednak klęski na morzu pod Abu Kirem oraz Trafalgarem; pokonał Prusy w bitwach pod Jeną i Auerstedt (dokładniej - pod Auerstedt w znakomitym stylu wygrał jego najbardziej utalentowany marszałek - Davout) oraz Rosję w bitwach pod Iławą Pruską, Frydlandem i Borodino (ponieważ Napoleon miał w tym dniu wysoką gorączkę, przeciw Rosjanom Wielką Armię poprowadził marszałek Ney, za co otrzymał później tytuł "księcia Moskwy") . Wycofał się jednak z Rosji, ponieważ Wielka Armia pragnęła przeczekać zimę w Moskwie, a ta została spalona (na polecenie mera Moskwy) przez rosyjskich więźniów. Wycofująca się armia była atakowana i ograbiana przez Kozaków i ludność miejską (prócz wojsk polskich; tych Kozacy śmiertelnie się bali, przez co mundury polskich żołnierzy cieszyły się wśród żołnierzy Wielkiej Armii dużą popularnością). Śmiertelne mrozy dziesiątkowały wojsko francuskie, które nie było na nie przygotowane (Polacy byli lepiej przygotowani na takie warunki). Armia Napoleona, pokonana praktycznie tylko przez mrozy i ludy miejscowe, jest powszechnie i niesłusznie uważana za armię przegraną (prócz paru potyczek, które miały mniejsze znaczenie).

W wyniku podbojów i aneksji Francja w 1812 r. powiększyła swe terytorium do 750 tys. km², mając 44 mln mieszkańców. Przyłączone zostały do niej: Belgia, Holandia, prowincje niemieckie nad Morzem Północnym, prowincja Iliryjska na Bałkanach oraz znaczna część terenów włoskich wzdłuż zachodnich wybrzeży Morza Śródziemnego, po Rzym włącznie. Ponadto w bezpośredniej zależności od Francji znajdowały się królestwa Hiszpanii i Włoch, niemiecki Związek Reński, szwajcarska Republika Helwecka i Księstwo Warszawskie.
Napoleon Bonaparte rozwiódł się z Józefiną, ponieważ nie dała mu ona potomka i ożenił się z córką pokonanego cesarza austriackiego Franciszka II - Marią Ludwiką z którą miał syna, zwanego później Napoleonem II.

Abdykacja

Po klęsce Francuzów w kampanii moskiewskiej wojna rozgorzała ponownie w 1813 r. na terytoriach niemieckich. Napoleonowi udało się sprowadzić z Francji nową 150-tysięczną armię i nawet początkowo odniósł zwycięstwa w bitwach pod Lützen, Dreznem i Budziszynem. Doznał jednakże sromotnej klęski w wielkiej Bitwie Narodów pod Lipskiem, rozegranej w dniach 16-19 października 1813 r. 31 marca 1814 roku rozpoczęła się okupacja Paryża. Pod wpływem nalegań dowódców Napoleon abdykował 6 kwietnia, zrzekając się władzy na rzecz syna. Koalicja zawiązana przeciwko Napoleonowi zażądała jednak bezwarunkowej kapitulacji, której Napoleon dokonał 11 kwietnia 1814 roku. Zesłano go na wyspę Elbę, położoną na Morzu Śródziemnym, 20 km od wybrzeża Włoch.

Sto dni Napoleona

Rok 1814, Jean-Louis-Ernest Meissonier 1864

Napoleon uciekł z Elby 26 lutego 1815 roku i powrócił do Francji 1 marca 1815. Tak rozpoczęło się słynne 100 dni Napoleona, zakończone ostatecznie jego klęską 18 czerwca 1815 w bitwie pod Waterloo (terytorium obecnej Belgii). Wojny napoleońskie zakończyły się na terenach Francji i Belgii w 1815 r. kapitulacją Francji i internowaniem zdymisjonowanego cesarza Napoleona I Bonapartego na Wyspie Świętej Heleny na południowym Atlantyku. Klęska Wielkiej Armii Napoleona przesądzona została na polach bitewnych, wszakże przyczynili się do niej też sami Francuzi. Zdrada oficerów i żołnierzy, których Napoleon wyniósł dając im tytuły i zaszczyty, przesądziła o klęsce. Arystokracja francuska była zaniepokojona ciągłymi wojnami, rojaliści marzyli o powrocie monarchii, ale lud kochał cesarza. Toteż miały miejsca różne spiski i zdrady, których przykładem może być np. tajna współpraca francuskiego ministra dyplomacji, księcia Charles Talleyranda z carem Rosji Aleksandrem I.

Zesłanie i samotna śmierć

Sarkofag Napoleona w kościele Inwalidów w Paryżu

Na zesłaniu na Wyspie Świętej Heleny w miejscowości Longwood Napoleon przebywał 6 lat. Tam w samotności pisał wspomnienia ze swych kampanii wojennych, w czasie których stoczył 60 bitew (61., zwaną ogródkową, z zarządcą wyspy sir Hudsonem Lowe), przeważnie zwycięskich. Zmarł 5 maja 1821 r. o godzinie 17.49, w wieku 52 lat. W 1840 r. jego zwłoki przewieziono do Paryża i tam złożono w sarkofagu w kościele Inwalidów.

Przyczyna śmierci

Przyczyny śmierci Napoleona nie były do końca jasne. Najbardziej powszechne było mniemanie, że cesarz Francuzów został otruty arszenikiem. Badania zakończone w 2007 przez międzynarodowy zespół złożony z naukowców ze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Szwajcarii wykluczyły jednak tę diagnozę ^[1]. Ich zdaniem Napoleon cierpiał na zaawansowanego raka żołądka i nawet dzisiejsze nowoczesne metody leczenia nie dałyby mu szans na przeżycie więcej niż roku. Badacze oparli się na wielu źródłach – nie tylko na wynikach sekcji, ale i na opisach sporządzonych przez jego lekarzy oraz relacjach osób, które towarzyszyły mu w ostatnich miesiącach życia na wyspie Św. Heleny. Odkryto dwa wielkie wrzody żołądka, z których jeden przebijał się do wątroby i wszystko wskazuje na to, że rakowe zmiany zaatakowały inne narządy. Jedną z przyczyn choroby mogło być prawdopodobnie spożywanie dużej ilości żywności konserwowanej solą i mała ilość świeżych warzyw i owoców w diecie wodza spędzającego życie na polach bitewnych. W grę mogą wchodzić również czynniki dziedziczne - ojciec Napoleona Bonaparte, brat Lucjan i siostra Paulina umarli także na raka żołądka.

Ciekawostki

Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
z Napoleona Bonaparte

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Napoleon Bonaparte

Na podstawie wypowiedzi Napoleona oraz jego listów i zachowań szacuje się jego iloraz inteligencji na 150, podobnie jak Mozarta.
Mierzyl okolo 168 centymetrow wzrostu.

Przypisy

↑ Lugli A, Zlobec I, Singer G, Kopp Lugli A, Terracciano LM, Genta RM. Napoleon Bonaparte's gastric cancer: a clinicopathologic approach to staging, pathogenesis, and etiology. Nat Clin Pract Gastroenterol Hepatol. 2007 Jan;4(1):52-7.