Józef Mackiewicz
Z Wikipedii
Józef Mackiewicz (ur. 1 kwietnia 1902, Sankt Petersburg, zm. 31 stycznia 1985, Monachium) – polski pisarz i publicysta.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Ojciec J. Mackiewicza, Antoni, pochodzący z rodziny szlacheckiej był dyrektorem i współwłaścicielem petersburskiej firmy importującej wina, jego matka, Maria z Pietraszewiczów, pochodziła z Krakowa. Józef był bratem Stanisława i Seweryny, matki Kazimierza Orłosia i babci Macieja Orłosia. W 1907 r. rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna, gdzie trzy lata później Józef rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym. Będąc uczniem szóstej klasy gimnazjum, jako siedemnastolatek, wziął ochotniczo udział w wojnie polsko-bolszewickiej, a po jej ukończeniu rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Kontynuował je następnie na powstałym w Wilnie Uniwersytecie Stefana Batorego.
W latach 1923-1939 J. Mackiewicz pracował w wychodzącym w Wilnie Słowie, którego redaktorem naczelnym był jego starszy brat, Stanisław Mackiewicz. Nieudane małżeństwo, jakie zawarł w 1924 roku z nauczycielką Antoniną Kopańską (z którą miał córkę Halinę), rozpadło się po kilku latach. Po rozejściu się z żoną związał się na krótko z Wandą Żyłowską (zmarłą w czasie wojny), z którą miał córkę Idalię, która po wojnie nie repatriowała się do Polski i aż do śmierci w 2000 roku mieszkała w Wilnie (syn Idalii jest obywatelem Litwy). Ożenił się ponownie w 1933 r. (według innych źródeł dopiero w 1938) z pracującą w Słowie Barbarą Toporską (z tego związku nie miał dzieci). Trzy lata później wydał tom nowel 16-go między trzecią i siódmą, a następnie, w 1938 r. Bunt rojstów, będący wyborem reportaży pisanych dla Słowa. Po wkroczeniu Sowietów do Polski uciekł do Kowna, jednak w listopadzie 1939 r. po przejęciu Wilna przez Litwinów powrócił i wydawał jedną z dwóch ukazujących się w Wilnie gazet codziennych – Gazetę Codzienną.
W maju 1940 rząd litewski pozbawił go prawa publikacji, a gdy 15 czerwca 1940 r. Wilno ponownie przeszło w ręce sowieckie, zarabiał na życie, pracując jako drwal i woźnica (jak sam wyznał w wywiadzie udzielonym Bronisławowi Mamoniowi z "Tygodnika Powszechnego": był wtedy "furmanem konnego wozu ciężarowego".
Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941, Niemcy zaproponowali mu redagowanie pisma w języku polskim, jednak J. Mackiewicz stanowczo odmówił. Publikował za to w wydawanym przez Niemców Gońcu Codziennym, co później stało się przyczyną oskarżeń o kolaborację.
W maju 1943 po odkryciu przez Niemców w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok. Po powrocie w Gońcu Codziennym ukazał się wywiad z J. Mackiewiczem. Mimo że Mackiewicz w pełni prawdziwie zrelacjonował działania niemieckiej komisji badającej sprawę mordu katyńskiego, za współpracę z gadzinową prasą został skazany przez sąd specjalny AK (najpewniej z inspiracji sowieckiej agentury) na karę śmierci. Jednak Sergiusz Piasecki odmówił zastrzelenia Mackiewicza, a po ponownym przemyśleniu uzasadnienia wyroku ppłk. Aleksander Krzyżanowski, komendant Okręgu Wileńskiego, podjął decyzję o jego uniewinnieniu.
Uciekając przed ponowną okupacją sowiecką w 1944 r., J. Mackiewicz wraz z żoną przedostali się do Warszawy. Udało im się opublikować trzy numery pisma Alarm, gdzie dowodzili, że wygrana Sowietów w wojnie z Niemcami oznacza dla Polski kolejną okupację, tym razem sowiecką. Wciąż uciekając przed Sowietami, jesienią 1944 r. Mackiewiczom udało się dotrzeć do Krakowa; J. Mackiewicz napisał tutaj broszurę Optymizm nie zastąpi nam Polski. W styczniu 1945 r. Mackiewiczowie wyjechali do Rzymu i na zlecenie Biura Studiów 2 Korpusu Polskiego J. Mackiewicz opracował białą księgę o mordzie katyńskim. Jednocześnie został oczyszczony z zarzutu kolaboracji z hitlerowcami przez sąd koleżeński Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W Rzymie ukazał się też reportaż J. Mackiewicza o mordzie w Ponarach.
W latach 1946-1947 J. Mackiewicz zaczął regularnie publikować w kilku pismach emigracyjnych, m.in. w paryskiej Kulturze. Współpracował z emigracyjną prasą litewską, ukraińską, białoruską i rosyjską. W tym też czasie Mackiewiczowie przenieśli się do Londynu.
Rok 1951 to przede wszystkim publikacja The Katyń Wood Murders, pierwszej książki na temat zbrodni katyńskiej. Kilka miesięcy później J. Mackiewicz został powołany przez komisję Kongresu USA do zbadania zbrodni katyńskiej jako świadek i jednocześnie ekspert.
W 1955 r. Mackiewiczowie przenieśli się na stałe z Londynu do Monachium. Tu żyli oboje aż do śmierci, utrzymując się z mizernych honorariów za publikacje. Ukazały się wtedy też dwie kolejne książki J. Mackiewicza: Droga donikąd i Karierowicz. Dwa lata później wydana została Kontra, powieść o Kozakach dońskich, walczących w II wojnie światowej przeciw Sowietom, a następnie, na podstawie układu w Jałcie, wydanych przez aliantów Sowietom. W 1962 r. ukazała się Sprawa pułkownika Miasojedowa oraz wydane własnym nakładem Zwycięstwo prowokacji, rzecz o przyczynach rozprzestrzeniana się komunizmu na świecie. Kolejne książki J. Mackiewicza to wydany w 1964 r. zbiór nowel Pod każdym niebem (ponowne wydanie z 1989 r. nosi tytuł Ściągaczki z szuflady Pana Boga), Lewa wolna (1965 r.) i Nie trzeba głośno mówić (1969 r.). W 1972 r. ukazała się analiza polityki papieża Jana XXIII wobec komunizmu, w 1975 r. w książce Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy J. Mackiewicz kontynuował wątek polityki Kościoła katolickiego wobec komunizmu; tym razem za pontyfikatu papieża Pawła VI. W latach osiemdziesiątych wydano jego wspólne z żoną wybory artykułów.
Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia 1985, jego żona przeżyła go o niecałe pół roku. Prochy obojga małżonków spoczęły w Londynie.
Po śmierci pisarza prawa autorskie do jego książek na podstawie testamentu uzyskała żona, która następnie przekazała je jego długoletniemu wydawcy, Ninie Karsov-Szechter (szerzej o sprawie piszą Jacek Trznadel[1] oraz Włodzimierz Bolecki). Pomiędzy testamentem Mackiewicza dla Barbary Toporskiej i testamentem Barbary Toporskiej dla Niny Karsov istniał jeszcze jeden testament Józefa Mackiewicza. Podała go do wiadomości publicznej Barbara Toporska po śmierci Józefa Mackiewicza w marcu 1985 roku. Jego zawartość nigdy nie została unieważniona przez żaden dokument, a zwłaszcza przez Barbarę Toporską, która go ogłosiła w swoim „Oświadczeniu z marca 1985 roku”.
Cytuję: "Zgodnie z wolą zmarłego Józefa Mackiewicza upoważnia się wszelkie nielegalne wydawnictwa w PRL, do przedrukowywania jego książek, pod zasadniczym warunkiem niedokonywania żadnych skrótów, adiustacji, ani też opatrywania ich wstępami, k o m e n t a r z a m i itp. [...] Z prośbą o przedrukowanie we wszystkich pismach." (Barbara Toporska, „Kultura”, Paryż, marzec 1985). Prawa do drugoobiegowych wydań krajowych przekazał listownie swojej córce Halinie. Jednak po 1989 roku Nina Karsov-Szechter zachowała wszelkie prawa i nie zezwala na oficjalne wydania krajowe tłumacząc to "wolą zmarłego" jej przekazaną i konsekwentnie wytacza procesy każdemu, kto bez jej zgody publikował szersze fragmenty jego dzieł. Równocześnie opublikowała w swoim londyńskim wydawnictwie "Kontra" kilkanaście tomów "Dzieł", które są dostępne w księgarniach w Polsce i obejmują zarówno książki wydane na emigracji, jak i zbiory artykułów z całego okresu twórczości oraz odnalezione, a nie publikowane wcześniej, teksty.
W sierpniu 2006 roku sąd potwierdził prawo Niny Karsov do spuścizny po pisarzu, córka zapowiedziała apelację.
[edytuj] Twórczość
- 1931 - Pan poseł i Julia
- 1936 – Między trzecią i siódmą
- 1938 – Bunt Rojstów
- 1951 – The Katyn Wood Murders
- 1949 – Katyn – Ungesuchtnes Verbrechen
- 1954 – Il massacro della foresta di Katyn
- 1955 – Droga donikąd
- 1955 – Karierowicz
- 1957 – Kontra
- 1962 – Sprawa pułkownika Miasojedowa
- 1962 – Zwycięstwo prowokacji
- 1964 – Pod każdym niebem
- 1965 – Lewa wolna
- 1969 – Nie trzeba głośno mówić
- 1972 – W cieniu krzyża
- 1975 – Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy
- 1984 – Fakty. Przyroda i ludzie
[edytuj] Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza
Corocznie 11 listopada od 2002 r. przyznawana jest w Warszawie Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza. Laureatami nagrody zostali:
- 2002 – Władysław i Ewa Siemaszkowie za pracę Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945
- 2003 – Marek Jan Chodakiewicz za pracę Ejszyszki. Kulisy zajść w Ejszyszkach, epilog stosunków polsko-żydowskich na Kresach, 1944-45
- 2004 – Wojciech Albiński za zbiór opowiadań Kalahari
- 2005 – Eustachy Rylski za powieść Człowiek z cienia
- 2006 - Janusz Krasiński za powieść Przed agonią
[edytuj] Patronat
Józef Mackiewicz jest patronem Gimnazjum nr 2 we Wrocławiu. Jego imię zostało nadane w dniu 31 stycznia 2005 r., czyli w 20. rocznicę śmierci pisarza.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Strona poświęcona Józefowi Mackiewiczowi i jego twórczości
- Lista dyskusyjna poświęcona życiu i twórczości Józefa Mackiewicza
