Armia Krajowa
Z Wikipedii
Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się czego brakuje i – jeśli jesteś w stanie – uzupełnij braki.
Historia Polski |
![]() Ten artykuł jest częścią cyklu: |




Armia Krajowa (AK) – zakonspirowana siła zbrojna polskiego podziemia w czasach II wojny światowej, działająca pod okupacją niemiecką i radziecką na obszarze państwa polskiego w granicach sprzed 1 września 1939 oraz poza nimi. Była najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną armią podziemną z działających w tamtym czasie w Europie.
Kryptonimy: Polski Związek Powstańczy (PZP), Siły Zbrojne w Kraju (SZK).
Spis treści |
[edytuj] Rodowód
- 27 września 1939 – powołanie Służby Zwycięstwu Polski,
- 13 listopada 1939 – przemianowanie w Związek Walki Zbrojnej,
- 14 lutego 1942 – przemianowanie rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.
- 19 stycznia 1945 rozwiązanie AK.
Wywodziła się z Związku Walki Zbrojnej i Polskiego Związku Powstańczego, ale w skład jej weszło wiele mniejszych organizacji np.:
- Narodowa Organizacja Wojskowa – od 1942 (częściowo),
- Konfederacja Narodu – od sierpnia 1943,
- Narodowe Siły Zbrojne – od 1944 (częściowo),
- Bataliony Chłopskie (częściowo),
- Gwardia Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej – od 1943.
Głównym jej zadaniem było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi hitlerowskiemu i przygotowanie mającego wybuchnąć w sposobnej chwili ogólnokrajowego powstania.
Składała się z siedmiu oddziałów: Organizacyjnego, Informacyjno-Wywiadowczego, Operacyjno-Szkoleniowego, Kwatermistrzostwa, Łączności, Biura Informacji i Propagandy oraz Finansowego, miała też własnych duszpasterzy. Jako odrębną jednostkę utworzono w styczniu 1943 Kedyw, przeprowadzający akcje dywersyjne i specjalne.
W momencie maksymalnej zdolności bojowej (lato 1943) siły AK liczyły ok. 380 tys. osób, w tym 10 tys. oficerów. Kadrę oficerską sprzed wojny uzupełniano absolwentami tajnych kursów oraz przerzucanymi do kraju cichociemnymi.
AK zaopatrywała się w sprzęt na drodze akcji bojowych (wyposażenie niemieckie), alianckich zrzutów oraz własnej produkcji.
Straty w walce: około 100 tys. poległych, 50 tys. wywiezionych do ZSRR i uwięzionych.
Po zakończeniu wojny część akowców odmówiła dokonania demobilizacji i kontynuowała walkę w ramach Delegatury Sił Zbrojnych, Ruchu Oporu Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Narodowej Organizacji Wojskowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Warta" i innych. Masowe ich prześladowania trwały przez cały okres stalinowski.
[edytuj] Komendanci AK
Komendant AK podlegał Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie. Funkcję tę pełnili:
- od 14 lutego 1942 do aresztowania 30 czerwca 1943 – gen. Stefan Rowecki "Grot"
- od 30 czerwca 1943 do upadku powstania warszawskiego 2 października 1944 – gen. Tadeusz Komorowski "Bór"
- od 2 października 1944 do rozwiązania AK 19 stycznia 1945 – gen. Leopold Okulicki "Niedźwiadek"
[edytuj] Struktura
Organizacja terenowa dzieliła się na obszary (białostocki, lwowski, warszawski prawo- i lewobrzeżny oraz zachodni), oraz samodzielne okręgi dla większych miast. Mniejszymi jednostkami były podokręgi, obwody i inspektoraty. AK miała też struktury na Węgrzech i w Berlinie.
Na początku 1944 struktura AK przedstawiała się następująco:
- Obszar Warszawski
-
- kryptonim: "Cegielnia", "Woda", "Rzeka"
- Komendant: płk Albin Skroczyński "Łaszcz"
- Podokręg Wschodni
- kryptonim: "Struga", "Krynica", "Gorzelnia"
- Komendant: płk Hieronim Suszczyński "Szeliga"
- Podokręg Zachodni
- kryptonim: "Hallerowo", "Hajduki", "Cukrownia"
- Komendant: płk Franciszek Jachieć "Roman"
- Podokręg Północny
- kryptonim: "Olsztyn", "Tuchola", "Królewiec", "Garbarnia"
- Komendant ppłk Zygmunt Marszewski "Kazimierz"
-
- Obszar Południowo-Wschodni
-
- kryptonim: "Lux", "Lutnia", "Orzech"
- Komendant: płk Wł. Filipkowski "Janka"
- Okręg Lwów
- kryptonim: "Dukat", "Lira", "Promień"
- Okręg Lwów Zachód
- Komendaci (kolejno): mjr Emil Macieliński "Kornel", por. Włodzimierz Białoszewicz "Grzmot".
- Okręg Lwów Wschód
- Komendaci (kolejno): ppłk Władysław Kotarski "Druh", por. Władysław Zych "Falko", por. Leszek Kozioradzki "Bohowityn".
Od 1941r.: ppłk Władysław Smereczyńśki "Esem", p.o. ppłk Adolf Galinowski "Robert", płk Ludwik Czyżewski "Franciszka", ppłk dypl. Stefan Czerwiński "Luśnia"
- Okręg Stanisławów
- kryptonim: "Karaś", "Struga", "Światła"
- Komendanci (kolejno): ppłk Jan Rogowski "Włodzimierz", kpt. Władysław Herman "Żuraw"
- Okręg Tarnopol
- kryptonim: "Komar", "Tarcza", "Ton"
- Komendanci (kolejno): p.o. kpt Mieczysław Widajewicz "Czerma", ppłk/płk Franciszek Studziński "Radwan", płk Jan Majewski "Szmigiel", płk Bruno Rolke "As", płk dypl. Kazimierz Bębiński "Luboń", ppłk Jan Kiwerski "Oliwa", mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter "Żegota", płk Jan Kotowicz "Twardy"
-
- Obszar Zachodni
-
- kryptonim: "Zamek"
- Komendant: płk Zygmunt Miłkowski "Denhoff"
- Okręg Pomorze
- kryptonim: "Borówki", "Pomnik"
- Komendanci (kolejno): mjr Józef Ratajczak "Karolczuk", p.o. kpt Józef Chyliński "Kamień", płk Rudolf Ostrihansky "Aureliusz", płk Janusz Pałubicki "Piorun", "Janusz"
- Okręg Poznań
- kryptonim: "Pałac", "Parcela"
- Komendanci (kolejno): ppłk Rudolf Ostrihansky "Ludwik", p.o. kpt/mjr Wacław Kotecki "Wawrzyn", mjr Glinka "Rówiec", p.o. por. Tadeusz Janowski "Wojnar", por. kpt Jan Kamiński "Czarny", płk Henryk Kowalówka "Dziedzic"
-
- Okręg samodzielny Wilno
-
- kryptonim "Miód", "Wiano"
- Komendanci (kolejno): ppłk Nikodem Sulik "Jodko", mjr/ppłk Aleksander Krzyżanowski "Wilk"
- Podokręg Litwa Kowieńska
-
- Okręg samodzielny Nowogródek
-
- kryptonim: "Cyranka", "Nów"
- Komendanci (kolejno): płk Mikołaj Krajnik "Grzymała", ppłk Janusz Prawdzic-Szlaski "Borsuk", , ppłk Adam Szydłowski "Poleszuk", ppłk Maciej Kalenkiewicz "Kotwicz"
-
- Okręg samodzielny Warszawa
-
- kryptonim: "Drapacz" "Przystań" "Wydra" "Prom"
- Komendant: płk dypl. Antoni Chruściel "Monter"
-
- Okręg samodzielny Polesie
-
- kryptonim: "Kwadra", "Twierdza", "Żuraw"
- Komendanci (kolejno): mjr Aleksander Habiniak "Kuźma", ppłk Faix-Limanowski "Ordyński", ppłk Stanisław Dobrski "Żuk", płk Henryk Krajewski "Leśny", "Trzaska"
-
- Okręg samodzielny Wołyń
-
- kryptonim: "Hreczka", "Konopie"
- Komendant: płk Kazimierz Bąbiński "Luboń"
-
- Okręg samodzielny Białystok
-
- kryptonim: "Lin", "Czapla", "Pełnia"
- Komendanci (kolejno): ppłk Franciszek Slęczka "Krak", mjr Feliks Banasiński, por. Antoni Iglewski "Nieczuja", ppłk Józef Spychalski "Samuraj", kpt/ppłk Władysław Liniarski "Mścisław"
-
- Okręg samodzielny Lublin
-
- kryptonim: "Len", "Salon", "Żyto", "Orbis", "Bank Handlowy", "Spółdzielnia Rolnicza", "Monopol"
- Komendanci: mjr Józef Spychalski "Czarny", "Dzierżyński", "Samura", "Socha", "Soroka", Stryjek" (X.1939-VII.1940), płk dypl. Tadeusz Pełczyński "Adam", "Aolis", "Rolski", "Wolf" (VII.1940-VII.1941), płk Ludwik Bittner "Baza", "Halka", "Rot", "Krakowiak", "Tarnowski" (1.VIII.1941-XII.1942), płk Kazimierz Tumidajski "Marcin", "Edward", "Maciej" (1.I.1943-4.VIII.1944), ppłk Franciszek Żak "Ignacy", "Róg", "Wir" (VIII.1944-I.1945)
-
- Okręg samodzielny Kraków AK
-
- kryptonim: "Gobelin", "Godło", "Muzeum"
- Komendanci (kolejno): płk dypl. Julian Filipowicz "Róg", płk dypl. Zygmunt Miłkowski "Wrzos", płk dypl. Józef Spychalski "Luty", ppłk dypl. Wojciech Wayda "Odwet", płk dypl. Edward Godlewski "Garda", płk Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski "Kruk II"
-
- Okręg samodzielny Śląsk AK
-
- kryptonim: "Kilof","Komin", "Kuźnia, "Serce"
- Komendanci (kolejno): ppor. Józef Korol "Hajducki", "Starosta", ppor. Józef Szmechta "Hutnik", ppłk Henryk Kowalówka "Topola", ppłk dypl. Paweł Zagórowski "Maciej", mjr dypl.(od maja 1944 ppłk dypl.) Zygmunt Walter-Janke "Zygmunt",
-
- Okręg samodzielny Kielce-Radom
-
- kryptonim: "Jodła", "Rolnik"
- Komendani (kolejno): płk dypl. Leopold Endel-Ragis "Śląski", p.o. - płk Feliks Jędrychowski "Ostroga", płk dypl. Stanisław Dworzak "Daniel", płk Jan Zientarski "Mieczysław", "Ein"
-
- Okręg samodzielny Łódź
-
- kryptonim: "Arka", "Barka", "Łania"
- Komendanci (kolejno): płk Leopold Okulicki "Pan Jan", ppłk Stanisław Juszczakiewicz "Kornik", płk Ludwik Czyżewski "Julian", płk Michał Stempkowski "Grzegorz", "Barbara"
-
[edytuj] Odtwarzanie Sił Zbrojnych w ramach Akcji "Burza"
Zobacz też: Akcja "Burza"
Wielka Jednostka | Okręg odtwarzający | Skład dywizji |
---|---|---|
2 Dywizja Piechoty Legionów AK "Pogoń" | Okręg Radom-Kielce | 2 Pułk Piechoty Legionów |
3 Pułk Piechoty Legionów | ||
4 Pułk Piechoty Legionów | ||
3 Dywizja Piechoty Legionów AK | Okręg Lublin | 7. pułk piechoty |
8. pułk piechoty | ||
9. pułk piechoty | ||
5 Dywizja Piechoty AK "Dzieci Lwowskich" | Okręg Lwów | 19. pułk piechoty |
26. pułk piechoty | ||
40 Pułk Piechoty Dzieci Lwowskich | ||
14. pułk ułanów | ||
6 Dywizja Piechoty AK "Odwet" | Okręg Kraków | 12 pułk piechoty |
16. pułk piechoty | ||
7 Dywizja Piechoty AK "Orzeł" | Okręg Radom-Kielce (Łódź) | 25. pułk piechoty |
27. pułk piechoty | ||
74 pułk piechoty | ||
8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta | Podokręg Warszawa Wschód | 13. pułk piechoty |
21. pułk piechoty | ||
22. pułk piechoty | ||
32. pułk piechoty | ||
7. pułk ułanów | ||
9 Dywizja Piechoty AK | Okręg Lublin | 34. pułk piechoty |
35. pułk piechoty | ||
10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja | Okręg Łódź | |
11 Karpacka Dywizja Piechoty AK | Obszar Lwów Podokręg Stanisławów | 48. pułk piechoty |
53. pułk piechoty | ||
12 Dywizja Piechoty AK | Obszar Lwów Podokręg Tarnopol | 51. pułk piechoty |
52 pułk piechoty | ||
21. Dywizja Piechoty AK | Okręg Kraków | 1 Pułk Strzelców Podhalańskich |
22 Dywizja Piechoty AK "Jarosławska" | Okręg Kraków Podokręg Rzeszów | 38. pułk piechoty |
39. pułk piechoty | ||
24. Dywizja Piechoty AK "Rzeszowska" | Okręg Kraków Podokręg Rzeszów | 17. pułk piechoty |
25. Dywizja Piechoty AK | Okręg Łódź | |
26. Dywizja Piechoty AK | Okręg Łódź | 10. pułk piechoty |
18. pułk piechoty | ||
37. pułk piechoty | ||
27 Wołyńska Dywizja Piechoty | Okręg Wołyń AK | 23. pułk piechoty |
24. pułk piechoty | ||
43. pułk piechoty | ||
45. pułk piechoty | ||
50. Pułk Piechoty | ||
19. pułk ułanów | ||
21. pułk ułanów | ||
28 Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei | Okręg Radom-Kielce (Warszawa Wschód) | 15. pułk piechoty |
72. pułk piechoty | ||
1. pułk szwoleżerów | ||
29. Dywizja Piechoty AK | Okręg Białystok | 33. pułk piechoty |
41. pułk piechoty | ||
42. pułk piechoty | ||
9. pułk strzelców konnych | ||
30 Dywizja Piechoty AK | Okręg Polesie | 82. pułk piechoty |
84. pułk piechoty | ||
106 Dywizja Piechoty AK | Okręg Kraków | 112. pułk piechoty "Ziemi Miechowskiej" |
116. pułk piechoty "Ziemi Olkuskiej" | ||
120. pułk piechoty "Ziemi Pińczowskiej" | ||
Krakowska Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej AK | Okręg Kraków | 5. Pułk Strzelców Podhalańskich |
6. pułk strzelców pieszych | ||
8. pułk ułanów | ||
Zgrupowanie Okręgu AK Nowogródek | Okręg Nowogródek | 23. pułk ułanów |
27. pułk ułanów | ||
77. Pułk Piechoty AK | ||
78. Pułk Piechoty AK | ||
85 pułk piechoty |
- Kielecki Korpus AK od 10 lipca do 26 sierpnia
- 2. DP, 7. DP, 25. pp, 72. pp
- Warszawski Korpus AK od 20 września
- 8. DP, 10. DP, 28. DP
[edytuj] Zobacz też
- August Emil "Nil" Fieldorf
- Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek w Toruniu
- Wiersz Kazimierza Wierzyńskiego Na rozwiązanie Armii Krajowej
- Kobiety w wojsku polskim
- Elżbieta Zawacka
- Powstanie zamojskie
- Powstanie warszawskie
- Pensjonat (akcja)
- Grażyna Lipińska
[edytuj] Bibliografia
- Struktura Organizacyjna Armii Krajowej, Marek Ney-Krwawicz w: Mówią wieki nr 9/1986