Julius Nyerere

Z Wikipedii

Julius Kambarage Nyerere (ur. 13 kwietnia 1922, zm. 14 października 1999) - polityk tanzański, w latach 1964-1985 prezydent Tanzanii.

Nyerere był twórcą państwa tanzańskiego, a także ideologiem i wykonawcą tanzańskiej wersji socjalizmu. Nyerere był także współzałożycielem i przywódcą rządzącej monopartii - Partii Rewolucyjnej (CMM).

Nyerere pierwszy raz wystąpił z własną koncepcją socjalizmu w 1962 r. ogłaszając pracę „Ujamaa – A Basis of African Socialism”, w której starał się zarysować założenia programowe „afrykańskiego socjalizmu demokratycznego”. Lansując taką koncepcję Nyerere dowodził, że jej sens tkwi w negacji istnienia klas społecznych w Afryce i wszystkich konsekwencji tego faktu. Równocześnie mocno akcentował swą opinię, że „afrykański socjalizm demokratyczny” stanowi przeciwieństwo kapitalizmu, który „stara się zbudować szczęśliwe społeczeństwo drogą wyzysku człowieka przez człowieka”. Tak pojęty socjalizm miał stanowić odtąd podstawę działalności rządzącego w Tanganice Afrykańskiego Narodowego Związku Tanganiki (TANU). Nyerere twierdził, iż celem działalności TANU jest zbudowanie systemu rządów demokratycznych i socjalistycznych w warunkach realizacji programu szybkiego rozwoju ekonomicznego. Świadczył o tym wymownie projekt planu 5-letniego, sformułowany jeszcze przed powstaniem Tanzanii, lecz komentowany przez Nyerere dopiero w 1964 r. W owym okresie przywódca TANU znajdował się już pod silnym naciskiem dwu najwybitniejszych działaczy lewego skrzydła rządzącej na Zanzibarze Partii Afroszyrazjatyckiej (ASP) Abdula Mohameda Rahmana (zwanego Babu) i Kassima Hangi. Rahman i Hanga wysunęli koncepcję „ekonomicznego nacjonalizmu” która zakładała, że główny nacisk rozwoju gospodarki narodowej powinien zostać położony na rozbudowie przemysłu ciężkiego, stanowiącego bazę rozwoju wszystkich innych gałęzi ekonomiki. Nyerere nie akceptował idei „ekonomicznego nacjonalizmu”, licząc w tym czasie na otrzymanie przez Tanzanię poważniejszej pomocy finansowej i technicznej od wysoko rozwiniętych państw kapitalistycznych.

U schyłku 1964 roku rozpoczął się najważniejszy etap ewolucji poglądów filozoficzno-politycznych prezydenta Nyerere. Analizując bieg wydarzeń w obu krajach wchodzących w skład Tanzanii (bunt armii w Tanganice w styczniu 1964 r., rewolucja ludowa na Zanzibarze w tym samym miesiącu oraz powstanie Zjednoczonej Republiki w tym samym roku w kwietniu) przywódca TANU doszedł do wniosku, że lansowanie przezeń rozwiązania wymagają zasadniczej korekty. Nyerere zwrócił się w stronę ChRL. W lutym 1965 złożył wizytę w Chinach, w wyniku której od wiosny tego samego roku podjął lansowanie wielu chińskich koncepcji rozwoju krajów Trzeciego Świata, głosząc teorię budowy niezależnej Tanzanii. Proklamował program 4 zasad, na których wspierać się miała budowa socjalizmu w tym państwie: 1) poleganie na samym sobie, 2) dyscyplina i organizacja, 3) oszczędność i skromność, 4) świadomość mas ludowych. W tym samym czasie Nyerere rozwinął koncepcję „jednopartyjnej demokracji”, który miał być bardziej demokratyczny od systemów dwu- lub wielopartyjnych. Jego zdaniem partia rządząca miała być reprezentacją całego narodu i z tego względu miała być z nim identyfikowana.

Na przełomie 1966 i 1967 roku Nyerere doszedł do wniosku, że mechaniczne powielanie wzorów chińskich w odmiennych warunkach tanzańskich nie przyniosło oczekiwanych zmian politycznych, ideowych i społeczno-ekonomicznych. Rezultatem jego przemyśleń była ogłoszona 5 lutego 1967 r. „Deklaracja z Aruszy”. Zdaniem Nyerere „Deklaracja” stanowiła wykład środków i metod, których zastosowanie powinno doprowadzić do przekształcenia Tanzanii w „prawdziwe państwo socjalistyczne”. Punktem wyjścia nowej teorii miało być następujące credo TANU: wszyscy ludzie są sobie równi, każdy człowiek ma prawo do godności i szacunku, każdy obywatel jest integralną częścią narodu i ma prawo do udziału w rządzeniu krajem, każdy obywatel ma prawo do wolności poglądów, wierzeń religijnych, stowarzyszania się; bogactwa naturalne kraju są własnością wszystkich jego obywateli, państwo powinno sprawować faktyczną kontrolę nad głównymi środkami produkcji, ponosi odpowiedzialność za poziom życia ekonomicznego narodu. „Deklaracja z Aruszy” stwierdza następnie, że prawdziwie socjalistycznym państwem jest takie, w którym wszyscy ludzie są pracującymi i w którym nie istnieje ani system feudalny, ani kapitalistyczny. Zwrócono także uwagę na to, że pomoc zagraniczna prowadzi zawsze do uzależnienia i ograniczenia suwerenności narodu.

W latach następnych przedstawiona wyżej koncepcja „nowego” socjalizmu przywódcy Zjednoczonej Republiki nie uległa widoczniejszym zmianom. Dołączył do niej jedynie program Ujamaa Vijijini (socjalistyczne wsie) czyli powołanie do życia „wspólnot wiejskich”. Miałyby one stanowić wzorcowe wsie socjalistyczne, które w przyszłości objęłyby cała ludność rolniczą Tanzanii. Władze w Dar-es-Salam, wypełniając założenia „Deklaracji z Aruszy”, podjęły również inne kroki w kierunku przekształcania Tanzanii w „prawdziwe państwo socjalistyczne”. Przejęto więc pod kontrolę państwową wszystkie banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, większe przedsiębiorstwa handlowe i przemysłowe należące głównie do kapitału zagranicznego. Zostały one włączone w skład tzw. „własności publicznej”. W kwietniu 1977 uchwalono nową konstytucję, która mówiła, że CCM (po połączeniu TANU z ASP) zajmuje nadrzędne pozycje wobec władz państwowych, a prezydent Tanzanii zobowiązany jest do ścisłego respektowania uchwał partyjnych. W 1979 roku doszło do konfliktu granicznego z sąsiednią Ugandą. Obłąkańczy dyktator Ugandy Idi Amin, znany z swych osiągnięć bokserskich, wyzwał na pojedynek bokserski drobnie zbudowanego Nyerere. Prezeydent Tanzanii nie miał poczucia humoru i jego wojska błyskawicznie rozgromiły siły Ugandy, wkraczając do Kampali. Idi Amin salwował się ucieczką. Podobno straty tanzanijskiej armii w wojnie wyniosły jeden czołg.

W drugiej połowie lat 70. nastąpiło osłabienie tempa rozwoju gospodarczego, pogorszyła się znacznie sytuacja ekonomiczna (skok cen produktów naftowych, susza, inflacja). W początku lat 80. trudności te przyjęły kształt ciężkiego kryzysu gospodarczego. Nyerere zapowiedział w lutym 1980 r. skupienie wszystkich środków na budowie socjalizmu. W miesiąc później ogłoszona program „socjalizm w handlu”, zakładający tworzenie sieci sklepów spółdzielczych. Zatwierdzono także projekt 20-letniego planu rozwoju gospodarczego na lata 1981-2000, przewidujący potrojenie PKB.

W 1980 r. powstała podziemna organizacja antyrządowa pod nazwą Tanzańskiego Frontu Akcji (TAF), która zaczęła ostrą krytykę polityki wewnętrznej rządu. W początkach stycznia 1983r. zbuntowały się przeciwko rządowi oddziały stacjonujące w północnej Tanganice. W obliczu narastającego wewnętrznego kryzysu polityczno-ekonomicznego prezydent Nyerere ogłosił w marcu 1984 r., że ma zamiar ustąpić ze stanowiska przywódcy Tanzanii w 1985 r. W kwietniu 1984r. mianował Salima Ahmeda Salima premierem Tanzanii, widząc w nim swego ewentualnego następcę. Rok później, w czerwcu 1985r. Nyerere jeszcze raz zapowiedział swą rezygnację podkreślając przy tym, że przez pewien jeszcze czas sprawowałby stanowisko przewodniczącego CCM. Narastające trudności gospodarcze i niepokoje wewnętrzne doprowadziły w 1985r. do dobrowolnego ustąpienia przez Nyerere ze stanowiska prezydenta Tanzanii. Funkcję tę objął A.H. Mwinyi, który w 1990 roku zastąpił Nyerere na stanowisku przewodniczącego rządzącej, jedynej legalnej, Partii Rewolucyjnej. W 1992 r. wprowadzono system wielopartyjny, lecz w trosce o jedność państwa ograniczono możliwość powstawania partii reprezentujących odrębne grupy religijne lub plemienne. W wyborach w 1995 roku zwyciężyła Partia Rewolucyjna (CCM), a prezydentem został jej kandydat, Benjamin Mkapa (ponownie wybrany w 2000 r.).