Kotlarnia
Z Wikipedii
| Kotlarnia | |
| Województwo | opolskie |
| Powiat | kędzierzyńsko-kozielski |
| Gmina | Bierawa |
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
77 |
| Kod pocztowy | 47-246 |
Jeśli możesz, dodaj je teraz.
Kotlarnia – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim, w gminie Bierawa.
Kotlarnia jako osada hutnicza z XVIII wieku.
Wieś Kotlarnia leży nad Berawką, dopływem Odry. Otaczają ją lasy należące do rodziny Hohenlohe ze Sławięcic. Dziś Kotlarnia jest nieduża wioską. Jednak w dawnych czasach była miejscowością hutniczą a nawet ośrodkiem ówczesnego przemysłu. Książę Hohenlohe, rezydujący w Sławięcicach, zakładał w okolicy Kotlarni szereg większych lub mniejszych zakładów hutniczych.
W 1702 roku księstwo Sławięcice otrzymał od Augusta Mocnego (poźniejszego króla Polski) hrabia Jakub Flemming. Był on na dworze Augusta w Dreźnie wpływowym człowiekiem.
W 1709 roku pomiędzy lasami zbudował kuźnię miedzi oraz fabrykę blach miedzianych. Jednocześnie sprowadził do prowadzenia tych zakładów zaufanych ludzi z Saksonii, Brandenburgii i Gór Rudawskich. Osadę nazwał Jakobswalde. Osiadli tu ludzie byli zwolnieni od wszelkich podatków. W 1714 roku dobra Sławięcic przeszły w posiadanie saksońskiego hrabiego Adolfa Magnusa, ministra króla Augusta Mocnego. On to rozbudował Kotlarnię do ośrodka przemysłowego. W 1771 roku przez małżeństwo córki hrabiego Magnusa z księciem Hohenlohe, dobra Sławięcic a wraz z nimi Kotlarnia, przeszły na własność Hohenlohe i pozostały do 1945 roku.
Surowcami do produkcji mosiądzu były miedź i ruda cynku. Miedź sprowadzano z Węgier a rudę cynku od właściciela kopalń Soharleha z okolic Bytomia. Potrzebny do opalania hut materiał dawały okoliczne lasy w postaci węgla drzewnego. Ówcześni ludzie potrafili dobrze sobie radzić i nie bali się żadnej konkurencji. Po wojnie siedmioletniej król Fryderyk II Wielki ograniczył prawa przywozu miedzi, jednak udało się utrzymać przywóz z Węgier. Wykupiono i zamknięto huty mosiądzu w innych regionach w celu uniknięcia konkurencji.
W drugiej połowie XVIII wieku nastąpił wielki rozwój przemysłu w Kotlarni. W 1774 roku uruchomiono fabrykę łyżek, zatrudniającą 21 ludzi. Wyrabiała rocznie 41867 tuzinów. W fabryce mosiądzu około 1780 roku produkowano czarny drut, drut okienny, drut zegarmistrzowski, mosiądz na instrumenty muzyczne oraz mosiądz w sztabach. Wartość tych wyrobów to 6007 cetnarów 33038 talarów rocznie. Jedną trzecią tych wyrobów sprzedawano do Szwecji i Polski. W 1791 roku było tu 12 różnych zakładów. Wokół Kotlarni, w Starej Kuźni, Ortowicach i Goszycach powstały również zakłady. Wydobywano tu również rudę żelaza. Jednak pod koniec XVIII wieku zaprzestano wydobywania.
W Kotlarni wyrabiano również pojemniki do wina. Zarząd tych zakładów znajdował się w Kotlarni. Tu mieszkali dyrektorzy fabryk. Do 1804 roku dyrektorem był nijaki Fischer. Od 1810 aż do 1847 roku był dyrektorem Karol Korb. Jemu Kotlarnia dużo zawdzięcza. Za jego czasów powstaje dużo nowych zakładów i walcownia blachy w Blachowni, wysoki piec w Sławięcicach, nowa huta za Kotlarnią, walcownia w Goszycach, w Korzonku (województwo opolskie) huta z 2 piecami, w Kotlarni nowa walcownia i huta wytopu żelaza. Dowodem wysokiej jakości miejscowej produkcji było otrzymanie złotego medalu na wystawie produktów przemysłowych w Berlinie w 1844 roku.
W 1815 roku było tu 776 mieszkańców a później ich liczba dochodziła do 2000. Aby zabezpieczyć sobie siłę roboczą, książę wydzierżawia ziemię mieszkańcom i pracownikom fabryk. Ziemia tu nie jest urodzajna. Nie ma tu pełnorolnych chłopów, tylko 34 zagrodników, chałupników z 64 morgami ziemi i 58 morgami ogrodów. Dowodem tego, że było tu dużo mieszkańców jeszcze po zamknięciu fabryk w 1863 roku jest liczba 330 uczniów w miejscowych szkołach. Był tu także kościół ewangelicki, kursowała konna poczta.
Ponieważ powstała kolej żelazna oraz wybudowano Kanał Kłodnicki, a Kotlarnia była od nich daleko, w 1848 roku trzeba było fabryki zamknąć, bo stały się nierentowne. Do upadku Kotlarni przyczyniło się też powstanie wysokich pieców koksowniczych oraz cynkowni w Bytomiu. Miejscowość powoli upadała, fachowcy wyjechali, część domów i zabudowań rozebrano, część murowanych została. Jako pozostałość zabudowań hutniczych do dziś można spotkać nazwy: Walkownia (przysiółek) oraz budynek leśnictwa Friedrichshtte (huta Fryderyka).
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Wieś została zbudowana wokół dość regularnego placu, nazwanego hutniczym. Tu znajdowały się najważniejsze budynki oraz przychodziły drogi z Koźla, Gliwic i Sławięcic.
Na północnej stronie stoi ewangelicki kościół, plebania oraz dawniejsza ewangelicka szkoła. Na wschodniej stronie znajduje się gospoda. Była ona wielokrotnie przebudowywana. Na zachodniej stronie pomiędzy dwoma budynkami robotników jest budynek dawnej huty. Na południowej stronie wybudowana dyrekcję huty oraz szereg magazynów. Na środku placu znajduje się studnia otoczona ośmioma kasztanowcami.
Cały plac otoczono regularnie sadzonymi drzewami. Przy drogach stały budynki robotników. Niektóre z nich do dziś zostały utrzymane. Z dawnych budowli fabrycznych, z których wiele było dość prostych, nie pozostało nic. Powstał jedynie cmentarz ewangelicki z wieloma żelaznymi nagrobkami oraz grobowcami rodzin Korb i Fischer. Niestety ostatnia wojna źle obeszła się z cmentarzem. Wiele nagrobków oraz grobowce zostały zniszczone. Dziś grobowce zostały usunięte i powstał na ich miejscu pomnik.
[edytuj] Kościół, probostwo, szkoła
Jeszcze dzisiaj dzisiaj zabudowie wsi widać uporządkowanie doby klasycyzmu. Najbardziej jest to widoczne w zabudowie północnej strony placu. Fasada kościoła wspiera się na pionowych filarach a po bokach budynki mieszkalne mają wyraźnie poziomy charakter. Te trzy budowle połączone silnym, prostym, żelaznym parkanem z kamiennymi słupami tworzą całość. Dzisiejszy kościół pochodzi z 1815 roku.
Jednak już w 1755 roku Fryderyk Wielki dał zezwolenie na budowę kościoła. Powstała wtedy drewniana budowla, w której mieścił się kościół, szkoła i probostwo. Jednaj już 1 811 roku budowla zaczęła podupadać. Nowy kościół zaczęto budować 30 marca 1815 roku a 27 listopada 1816 roku kościół został poświęcony. Budowniczym kościoła był Fryderyk Leopold Fritsche. Budowlę oparł na kościele św. Marii w Paryżu.
Nad fasadą wznosi się kwadratowa wieżyczka – dzwonnica, oparta na czterech kolumnach, które dźwigają czworokątną kopułę. Po bokach kościoła znajdują się okna u góry zaokrąglone. Wnętrze kościoła ma około 15 x 11 metrów oraz balkon wspierający się na 10 filarach. Znajdują się tu też organy barokowe, prawdopodobnie przeniesione ze starego kościoła. Po przeciwnej stronie znajduje się ambona. Z tyłu znajduje się zakrystia oraz dojścia do balkonów. Dwa wejścia do góry znajdują się od strony placu hutniczego w przedsionku kościoła. Cała budowla jest z kamienia otynkowanego. Kolumny oraz belkowanie frontalnej fasady są z żelaza ulane w Sławięcicach i Goszycach. Środkowe kolumny i belkowanie są z drewna. Wnętrze jest pięknie wymalowane kolorem kości słoniowej i czerwieni na wzór antycznych malowideł. Sufit jest niebieski. Budowla kosztowała w 1816 roku 5352 talarów. Po 1848 roku po zaprzestaniu produkcji nastąpiła emigracja przede wszystkim ewangelików, tak że w 1900 roku tylko 10 dzieci zostało ochrzczonych. Wobec tego 1908 roku probostwo przeniesiono do Sławięcic.
Szkoła i probostwo ewangelickie zostały wybudowane w 1818 roku. Były budowane według te samego planu, dostosowane do biedemajerowskich śląskich budowli. W budynkach jest przestrzegana symetria. Są one jakby uzupełnieniem kościoła. Probostwo kosztowało 1847 talarów, zaś szkoła 2224 talarów. W jednym z robotniczych budynków znajdowała się szkoła katolicka. Była dwuklasowa z 238 uczniami. Do szkoły ewangelickiej uczęszczało 95 uczniów.
[edytuj] Dyrekcja huty
Budynek pochodzi z 18 wieku, z czasów powstania przemysłu w Kotlarni. Pomimo, że przebudowywany, zachował cechy budowli baroku. Jest drewniany, jak zresztą wszystkie budynki tego wieku. Pokryty jest gontem. Dach jest mansardowy. Na dachu jest wieżyczka z zegarem i dzwonem, które oznajmiały początek początek koniec pracy. W roku 1815 zostały wybudowane: kościół, probostwo i szkoła oraz huta. Dlatego też i budynek dyrekcji trzeba było zmienić. Otynkowano i wzmocniono budynek, dopasowując go do powstałych budowli. Pomimo prac pozostawiono go w takim stylu, jak był pierwotnie.
[edytuj] Domy robotników
Domy robotów były w Kotlarni budowane masywnie. Pochodzą z początku XIX wieku. W owym czasie na Śląsku powstało wiele takich budynków. Były dwa typy budowli.
- Typ pierwszy – dom dla dwóch rodzin. Każde mieszkanie to duża izba – kuchnia oraz komora. Dużo miejsca zajmował piec opalany drewnem. Komin znajdował się w środku budynku dla obydwu rodzin. Przez środek budynku było przejście. Często później miejsce pod kominem zostało przerobione na piekarnik.
- Typ drugi – dom dla czterech rodzin. Przez środek wiodła szeroka sień. Tam też często była kuźnia. W niektórych niektórych takich domów było więzienie. Wtedy to okna były zakratowane, mury wewnętrzne i zewnętrzne wzmocnione, okna zamurowane. Przed domem znajdowała się duża brama wjazdowa z datą wybudowania domu. Pomimo ogólnego zubożenia kraju po wojnach, w Kotlarni budowano szereg masywnych budynków. Było to dowodem na rozwój przemysłu w Kotlarni. Kilka tych robotniczych domów oraz dyrekcja, budynek huty, plebania, szkoła, karczma, pozostały do 1945 roku.
[edytuj] Legenda - O stawie i kamieniu husyckim
W kotlarni znajduje się staw. Na jego brzegu jest wielki głaz, przylegający do starego dębu. Gdy husyci plądrowali Śląsk, przybyli i w okolice Kotlarni. Ludność została ostrzeżona i zakopała swoje skarby pod wielkim dębem na skraju stawu. Zrobiono chodnik obudowany drewnem, schowano skarby a wejście zamknięto wielkim głazem, który leżał na brzegu. Gdy husyci przybyli, kazali mieszkańcom przynieść swoje skarby. Ale ci nie chcieli ich oddać. Wtedy zaczęto ich katować. Ostatecznie jednak zdradzili, gdzie zakopali skarby. Husyci odwalili kamień i weszli w chodnik. Ale wtedy zerwała się wielka burza. Wejście w chodnik leżało dość nisko. Wody stawu wzburzyły się i wdarły do chodnika. Wszyscy husyci, którzy tam byli, zostali zatopieni. Siła burzy przesunęła kamień i zamknęła otwór chodnika. Będący tam husyci zostali przytłoczeni. To wszystko miało się dziać około piątej godziny. Gdy teraz tam ktoś przechodzi to może usłyszeć wydobywające się jęki. Mieszkańcy Kotlarni nie odważyli się wydobyć swych skarbów z obawy, że husyci powstaną i ich zabiją.
28 lutego 1802 roku urodził się w Kotlarni jako syn mistrza hutniczego Ernest Fryderyk Zwirner. On to przez 28 lat po 1833 roku aż do swojej śmierci, pracował jako architekt przy budowie katedry w Koloni. Projektował i budował również inne [kościół|kościoły]] i zamki.
Ernest Fryderyk Zwirner , Katedra w Koloni
Kotlarnię odwiedził znany niemiecki poeta Johann Wolfgang von Goethe. W swoich opowiadaniach z podróży opisał piękną śląską, przemysłową miejscowość – Kotlarnię.
