Śląsk

Z Wikipedii

Śląsk
Strefa czasowa:	UTC + 1 (zima) UTC + 2 (lato)

Śląsk – region oraz kraina historyczna położona w Europie Środkowej, na terenie Polski, Niemiec i Republiki Czeskiej w dorzeczu górnej i środkowej Odry oraz początkowego biegu Wisły.

Nazwa krainy (śląs.^[1] Ślůnsk, czes. Slezsko, niem. Schlesien, węg. Szilézia, łac. Silesia, ang. Silesia) wywodzi się od słowiańskiego plemienia Ślężanie (które prawdopodobnie wzięło swoją nazwę od plemienia Silingów) mającego swe siedziby wokół góry Ślęży (ich głównego sanktuarium) oraz rzeki Ślęzy zasilającej Odrę na terenie Wrocławia (przeczytaj także: pochodzenie nazwy Śląsk oraz konkurencyjną hipotezę).

Spis treści 1 Historia 1.1 Od zarania po IX w. 1.2 880 - 1138 od państwa Wielkomorawskiego po testament Bolesława Krzywoustego 1.3 1138 - 1348 Księstwa śląskie 1.4 Śląsk w granicach państwa czeskiego 1.5 Śląsk w granicach Austrii 1.6 Śląsk w granicach Prus 1.7 Powstania, plebiscyty, podział Śląska 1.8 II wojna światowa 1.9 XX wiek 1.10 Herb Śląska 2 Geografia 2.1 Granice 2.2 Podział historyczny i administracyjny 2.3 Ukształtowanie powierzchni 2.4 Hydrografia 2.5 Miasta 2.6 Nazwy miejscowości 3 Kultura 3.1 Literatura 3.2 Muzyka 3.3 Malarstwo, rzeźba 3.4 Kuchnia śląska 3.5 Stroje ludowe 4 Edukacja i nauka 5 Ludność 6 Architektura 7 Gospodarka 8 Transport 8.1 Transport kolejowy 8.2 Transport lotniczy 8.3 Komunikacja miejska 9 Bibliografia 10 Ważniejsza literatura 11 Zobacz też 12 Linki zewnętrzne 13 Przypisy

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kalendarium historii Śląska.

[edytuj] Od zarania po IX w.

W czasach prehistorycznych Śląsk znalazł się w obrębie ekspansji celtyckiej. Następnie Śląsk znalazł się w kręgu osadnictwa wschodniogermańskich plemion identyfikowanych z kulturą przeworską, m.in Sillingów, wymienionych w II wieku n.e. przez Ptolemeusza, od których pochodzi łacińska nazwa Śląska, „Silesia“. Przez teren Śląska wiodły dwie trasy szlaku bursztynowego. Jedna przekraczała łańcuchy górskie na południu przez Bramę Morawską, druga biegła prawdopodobnie poprzez przełęcze sudeckie i potem na północ w kierunku Wrocławia i dalej Kalisza (Calisia).

Od VI w. n.e. teren Śląska znalazł się w zasięgu wielkiej ekspansji słowiańskiej. Późniejsze źródła historyczne (m.in. Geograf Bawarski, Dagome Iudex, Dokument praski) wymieniają z nazwy następujące plemiona śląskie: na zachodzie Dziadoszanie wraz z Bobrzanami nad rzeką Bóbr, dalej Ślężanie wokół Ślęży, Trzebowianie na północ od nich, Opolanie na wschód, Golęszycy w dorzeczu górnej Odry. Wzmianki Al-Masudiego i Ibrahima ibn Jakuba na temat Słowian nie pozwalają jednak wiązać ich osadnictwa jednoznacznie ze Śląskiem.

[edytuj] 880 - 1138 od państwa Wielkomorawskiego po testament Bolesława Krzywoustego

Ok. 880r. Świętopełk I Wielki przyłączył Śląsk do państwa wielkomorawskiego. Po jego rozpadzie około 906 roku teren ten dostał się, po części już prawdopodobnie za panowania Spitygniewa I pod władanie Przemyślidów. Syn Spitygniewa I, Wratysław I, rozszerzył wpływy Przemyślidów też na lewym brzegu Odry i wybudował dla umocnienia pogranicza gród Vratislavia (Wrocław). Jego następca Wacław I Święty, rozszerzył wpływy Czech prawdopodobnie po Kraków. Od drugiej połowy X z przerwami prawie do połowy XI wieku Śląsk był przedmiotem rywalizacji Piastów i Przemyślidów. Około 990 roku Śląsk przeszedł we władanie Mieszka I a potem jego syna Bolesława I Chrobrego. Utworzone w czasie zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku biskupstwo wrocławskie objęło swym zasięgiem cały obszar Śląska. W 1137 pokój kłodzki między Bolesławem Krzywoustym a czeskim Sobiesławem I zostawiał przy Polsce cały Śląsk z wyjątkiem ziemi opawskiej i karniowskiej oraz kłodzkiej, co zwiastowało utrwalony w przyszłych stuleciach podział polityczno-narodowościowy. W 1138 roku na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego, który dał początek rozbiciu dzielnicowemu Polski, Śląsk przypadł najstarszemu synowi Krzywoustego, Władysławowi II Wygnańcowi.

[edytuj] 1138 - 1348 Księstwa śląskie

Po śmierci Krzywoustego, Śląsk i rolę Seniora (księcia zwierzchniego) przejął Władysław II Wygnaniec. Jego krótkie rządy zakończyła ucieczka po przegranych walkach z młodszymi braćmi w 1146 roku do Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, prosząc tam Konrada III o pomoc w odzyskaniu władzy, w zamian za co obiecał stać się lennikiem Cesarza. Tymczasem zwycięscy Juniorzy podzieli kraj na nowo, Śląsk zajął Bolesław IV Kędzierzawy. Po zbrojnych interwencjach Konrada w 1146 i jego następcy, cesarza Fryderyka I Barbarossy w 1157, Kędzierzawy obiecał wprawdzie zwrot Śląska, zwlekał z tym jednak do 1163 roku, dopiero wtedy powrócili spadkobiercy wygnańca, Bolesław, Mieszko i Konrad. Władzę nad Śląskiem przejął najstarszy z nich Bolesław I Wysoki, Kędzierzawy, zachował jednak swe wpływy w głównych miastach. W 1172 r. juniorzy (Mieszko i Konrad) i syn Wysokiego, Jarosław upomnieli się o swoją część dziedzictwa, wywołując wojnę domową, w wyniku której Mieszko otrzymał wschodni kraniec (z Raciborzem i Cieszynem) a Jarosław część środkową (z Opolem). W 1177 r. z części Bolesława, wydzielono ponadto Księstwo Głogowskie dla Konrada. W 1201 roku zmarli Jarosław, którego dziedzinę przejął zbrojnie Mieszko dając początek Księstwu Opolskiemu, i Bolesław I Wysoki, po którym władzę w księstwie Śląskim przejął Henryk I Brodaty, założyciel tzw. dynastii Henryków Śląskich. Ambicją dynastii Henryków (Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny) było przejęcie kontroli nad pozostałymi obszarami Polski, co im się do 1241 w dużej mierze udało. Rządy Henryków, to na Śląsku też okres wzmożonego osadnictwa niemieckiego i związanego z nim gwałtownego wzrostu liczby ludności, powstawania miast i wiosek na prawie niemieckim (najczęściej magdeburskim) ^[2], i wzrostu gospodarczego. Kres planom Henryków położył najazd mongołów, związane z nim wyludnienie znacznych części Śląska jak również śmierć Henryka II w bitwie pod Legnicą. Ostatnią próbę utworzenia śląskiej hegemonii w Polsce podjął Henryk IV Probus, obszar jego wpływów był jednakże znacznie mniejszy niż jego imienników przed 1241 roku. Od 1249 r. księstwo Śląskie uległo silnemu rozdrobnieniu, a od 1281 ten sam los spotkał księstwo Opolskie. W szczytowym okresie istniało na ziemi Śląskiej kilkanaście rywalizujących księstw piastowskich. Od końca XIII wieku stały się one przedmiotem sporów między Koroną czeską i Władysławem I Łokietekiem. W latach 1327 – 1335 większość księstw śląskich złożyło hołd koronie czeskiej, a w 1335 na Zjeździe w Wyszehradzie król Polski Kazimierz III Wielki uznał zwierzchność króla Czech, Jana Luksemburskiego, nad Śląskiem. Jedynie kilka księstw śląskich pozostało po 1335 r. w rękach niezależnych Piastów Śląskich.

[edytuj] Śląsk w granicach państwa czeskiego

W 1348 Kazimierz Wielki zrzekł się w Namysłowie praw do Śląska na rzecz Czech, jednak potem podejmował jeszcze działania u papieża na rzecz unieważnienia tego zrzeczenia. W 1392 roku wraz ze śmiercią Agnieszki, wdowy po Bolku II, księciu świdnicko-jaworskim, ostatnie niezależne księstwo śląskie zostało zhołdowane przez czeskich Luksemburgów. Ostatni Piast śląski (także ostatni przedstawiciel całej dynastii) Jerzy IV Wilhelm (niem. Georg IV Wilhelm), książę legnicko-wołowsko-brzeski, zmarł w 1675 w Brzegu. W połowie XIV w. liczba ludności Górnego Śląska szacowana jest na około 150,000 ludzi, z czego ludność miejska to 23,000 osób. Początkowo językiem urzędowym była łacina, stopniowo zaczęto jednak używać języka niemieckiego, ze względu na fakt iż nie istniał jeszcze polski język kancelaryjny^[3]

Od połowy XIV wieku pojawia się na Górnym Śląsku także kolonizacja na prawie zachodnim, zniemczone zostają okolice Nysy i Kluczborka^[3]. W XV w., w wyniku wykupu i inkorporacji, kilka małych księstw zostało włączonych do korony: siewierskie (1443), oświęcimskie (1457) i zatorskie (1494).

W XV w. dzielnica mocno ucierpiała w wyniku najazdów husytów, którzy zdobyli większość zamków i miast.

W 1469 roku Śląsk opanował wybrany królem Czech przez część katolickiej szlachty Maciej Korwin, król Węgier. Na mocy pokoju ołomunieckiego z 1478 roku zarówno Władysław II Jagiellończyk, jak i jego konkurent Maciej Korwin mieli prawo do używanie tytułu króla czeskiego. Po śmierci Korwina w 1490 roku biskup wrocławski oraz książęta śląscy wyrazili zgodę na uznanie swoim panem Władysława Jagiellończyka.

[edytuj] Śląsk w granicach Austrii

Po śmierci Ludwika Jagiellończyka w 1526 wraz z całym Królestwem Czech Śląsk dostał się pod władzę dynastii Habsburgów. Był jedną z najcenniejszych i najbardziej rozwiniętych ziem monarchii, jednak okres habsburski cechował stopniowy spadek jego znaczenia wobec zamierania tradycyjnych szlaków handlowych.

Od początków XVI w. datują się dzieje reformacji na Śląsku, która odniosła spory sukces wypierając wydawałoby się mocno zakorzeniony katolicyzm. Doprowadziło to do pojawienia się sporów konfesyjnych pomiędzy będącym ostoją katolicyzmu panującym domem Habsburgów a ludnością prowincji. Szczególnie silnie Śląsk ucierpiał w czasie wojny trzydziestoletniej, łupiony zarówno przez wojska cesarskie jak i protestanckie i szwedzkie. Utracił 1/3 ludności, zniszczonych zostało 36 miast, blisko 1100 wsi, 113 zamków i warowni. Mimo tego, jego ludność po zakończeniu wojny wzrosła w szybkim czasie do 1,500,000 z 1,250,000 ^[3]

[edytuj] Śląsk w granicach Prus

W 1741 w wyniku 3 wojen śląskich większa część Śląska wraz z ziemią kłodzką stała się własnością Prus, a potem Cesarstwa Niemieckiego, tracąc jednocześnie własną autonomię. W granicach monarchii habsburskiej pozostała jedynie skrajna południowo-wschodnia część regionu – Śląsk Austriacki. Od tego czasu dotychczasowa struktura etniczna Górnego Śląska i jego polski charakter ulega zmianie. Ma to związek z celową polityką germanizacyjną Prus. Narzędziem zaplanowanych przemian narodowościowych stały się szkoły, urzędy i kościoły. Wprowadzono język niemiecki jako urzędowy, wydano nakaz zatrudnienia w szkołach nauczycieli posługujących się wyłącznie językiem niemieckim. W roku 1764 zabroniono udzielać ślubów osobom nie znającym języka niemieckiego, a także zatrudniania ich do służby dworskiej, a młodzieży do nauki zawodu^[3]. Ważną rolę w germanizacji Górnego Śląska odegrała także akcja osadnicza, tak zwana kolonizacja frydercyjańska. W samym roku 1763 osiedlono 61 tysięcy Niemców, zaś przez następne 40 lat około 110,000^[3].

Żelazne rządy Hohenzollernów nie sprzyjały początkowo rozwojowi dzielnicy. Jednak na początku XIX w. Dolny Śląsk stał się ośrodkiem antynapoleońskiego ruchu pruskich nacjonalistów. Wzmogli oni antypolską politykę-zakazano obchodzenia polskich tradycji ludowych i religijnych. Zwalczano także polskie nabożeństwa. Na Górnym Śląsku w ciągu 20 lat ludność Polska została zmniejszona z 61,1% do 58,6 w roku 1849^[3]. Mimo tego, wraz z Wiosną Ludów na sile przybrał polski ruch narodowy. W wyniku majowych wyborów roku 1848 w berlińskim Zgromadzeniu Narodowym pojawiło się 11 posłów polskich z Górnego Śląska, głównie chłopów, pod przewodnictwem księdza Józefa Szafranka z Bytomia. W imieniu polskich gmin górnośląskich złożył on szereg postulatów w memoriale, w tym żądanie spolszczenia szkół i zrównania języka polskiego polskiego z niemieckim w sądach i urzędach. Zostały jednak one zignorowane. Powstał natomiast Klub Narodowy w Bytomiu, zrzeszający polskich górników i chłopów. Polscy nauczyciele zakładali czytelnie ludowe i gazety w języku Polskim. Akcjami tymi kierowali Józef Lompa i Emanuel Smołka^[4].

Po przywróceniu samorządności i w wyniku otwarcia na wielki rynek Niemiec doszło do szybkiego rozwoju ekonomicznego i przemysłowego prowincji. Pierwsza linia kolejowa powstała w 1842 roku między Wrocławiem i Oławą. Na Górnym Śląsku silnie rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego i związane z nim hutnictwo. Po wyburzeniu fortyfikacji postępował gwałtowny rozwój miast – Wrocławia, Opola oraz miast górnośląskich związanych z przemysłem górniczym – Katowic, Gliwic, Królewskiej Huty (obecnie Chorzów) i innych. Ze Śląska pochodziło kilkoro noblistów. Śląsk pozostawał w ramach Prus jedną prowincją dzielącą się na rejencje: legnicką, wrocławską i opolską. Mimo postępującej germanizacji prawobrzeżna część Śląska pozostawała aż do końca XIX w. w dużej mierze polskojęzyczna, a w rejencji opolskiej ludność polskojęzyczna dominowała.

[edytuj] Powstania, plebiscyty, podział Śląska

Po pierwszej wojnie światowej na Górnym Śląsku doszło do trzech powstań śląskich i plebiscytu, w wyniku którego ok. 1/3 jego część została przyłączona do odrodzonej Polski. Ukonstytuowało się Autonomiczne województwo śląskie. O losie Księstwa Cieszyńskiego, będącego wcześniej częścią Austrowęgier, miał również zdecydować plebiscyt. Jednak latem 1920 podczas ofensywy Tuchaczewskiego na Warszawę, minister spraw zagranicznych Edward Benesz wymusił podział Śląska Cieszyńskiego (wzdłuż linii rzeki Olzy) oraz spornych terenów Spisza i Orawy. W tej sytuacji planowany plebiscyt został odwołany i 28 lipca 1920 r. obradująca w Paryżu Rada Ambasadorów sama dokonała podziału tego obszaru. Polski rząd uznał aneksję Zaolzia przez Czechosłowację ze względu na pogarszającą się sytuację na froncie wojny polsko-bolszewickiej pod warunkiem przepuszczania przez Czechosłowację transportów z bronią dla Wojska Polskiego. W 1938 r., korzystając z nacisków, jakie Adolf Hitler wywierał na Czechosłowację, władze polskie rozpoczęły realizację przygotowywanych od 1934 r. planów rozwiązania siłowego (Komitet Siedmiu przy Sztabie Generalnym). 21 września Polska zażądała oddania zamieszkanej przez Polaków części Zaolzia (termin ultimatum: 30 września). Żądaniom towarzyszyła koncentracja na granicy tzw. Samodzielnej Grupy Operacyjnej Śląsk (dow. gen. Władysław Bortnowski), dywersje przygraniczne (ataki na posterunki i urzędy) i kampania propagandowa – w Katowicach powstały Legion Zaolziański oraz Komitet Walki o Śląsk Zaolziański. Rząd czechosłowacki ugiął się przed ultimatum 1 października, oddziały polskie wkroczyły na Zaolzie następnego dnia, zajmując jednocześnie leżącą na Słowacji, a będącą kiedyś częścią Śląska, Ziemię Czadecką z miejscowością Čadca.

[edytuj] II wojna światowa

Po niemieckiej napaści na Polskę w 1939 roku, cały Śląsk znalazł się pod władzą niemiecką. Dotychczas polską część Śląska przyłączono do prowincji Oberschlesien (Górny Śląsk), jako rejencję katowicką. Niemieckie władze okupacyjne rozpoczęły politykę terroru i represji w stosunku do Polaków. Pierwsza fala aresztowań Polaków miała miejsce jeszcze we wrześniu 1939^[5], dokonywano ich na podstawie sporządzonych jeszcze przed wojną list zawierających nazwiska aktywnych politycznie i społecznie Polaków^[5]. Po raz drugi przystąpiono do aresztowań w październiku i listopadzie 1939 w ramach tzw. "akcji przeciwinteligenckiej", Intelligenzaktion Schleisen, wymierzonej przeciwko polskiej inteligencji - w jej wyniku wymordowano 2 000 Polaków (byłych powstańców śląskich, działaczy plebiscytowych, dziennikarzy, polityków, księży i innych osób sympatyzujących z Polską). Trzecia fala aresztowań, która nastąpiła w maju i kwietniu 1940 roku, zbiegła się w czasie z Akcją AB prowadzoną w Generalnej Guberni, większość z aresztowanych i osadzonych w więzieniach oraz obozach koncentracyjnych zmarła.

W Katowicach jednym z najcięższych ośrodków prześladowań było więzienie przy ul. Mikołowskiej gdzie gilotynowano^[5] osoby skazane na śmierć. W powiecie katowickim więzienie i obóz karny w którym przetrzymywano Polaków z Górnego Śląska znajdowały się w Mysłowicach, natomiast w powiecie bielskim mieścił się obóz koncentracyjny w Oświęcimiu i dwa obozy karne w Dworach i Jawiszowicach.^[5]

Równolegle przeprowadzano wysiedlenia ludności polskiej z obszaru Górnego Śląska i obszarów przyległych - od 1939 do początku 1942 z różnych obszarów rejencji katowickiej wywieziono ok. 40 000 Polaków (20 tys. z powiatu żywieckiego, 14 tys. z powiatu pszczyńskiego, oraz kilka tysięcy z innych rejonów^[6]), w większości chłopów i właścicieli ziemskich zaangażowanych politycznie przed rokiem 1939. W ich miejsce osiedlano osadników niemieckich z Rzeszy i przesiedleńców niemieckich. Po kolejnym etapie wysiedleń w latach 1942-1943 sprowadzono do końca 1943 ok. 38 000 przesiedleńców^[7] i 192 tys.^[8] Niemców z Rzeszy. 8 października 1939 dekretem Adolfa Hitlera obszar Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego został wcielony do Rzeszy. W wyniku dalszych działań 90 % mieszkańców rejencji katowickiej wpisano na niemiecką listę narodowościową DVL (niem. Deutsche Volksliste), a ok. 40 000 wcielono przymusowo do Wehrmachtu. Ogółem liczba ofiar śmiertelnych wśród Polaków z obszaru byłego województwa katowickiego w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1945 wyniosła 25 tys. ludzi, w tym 20 tys. ludności miast^[5].

Niemieckie władze okupacyjne prowadziły także walkę z językiem polskim, na podstawie urzędowo wydanych decyzji zakazu używania tego języka, pod propagandowym hasłem "Kto mówi po polsku jest naszym wrogiem" ^[5] - sprzyjało temu niszczenie księgozbiorów i bibliotek z literaturą w języku polskim. Za używanie języka polskiego bito, publicznie ją wyśmiewano, stosowano kary pieniężne i aresztu.^[5] Zniesiono także nabożeństwa w języku polskim oraz usuwano księży którzy mimo zakazu stosowali język polski. Zacierano inne ślady polskości poprzez zmianę nazwy polskich miejscowości, ulic i placów na niemieckie oraz usuwano wszelkie polskie napisy.^[5]

Oprócz tego realizowano cele nazistowskiej polityki rasowej, m. in. prowadzono akcję germanizacyjną w stosunku do osób uznanych za "wartościowe" rasowo, w stosunku do polskich dzieci nie spełniających wymogów rasowych lub zdrowotnych dokonywano eksperymentów medycznych^[9], w ramach założeń tzw. eugeniki negatywnej stosowano eutanazję^[10] np. w ośrodku doświadczalnym Medizinische Kinderheilanstalt w Lublińcu^[11] i podobnej placówce w Cieszynie^[9] , natomiast osoby psychicznie chore lub upośledzone przeznaczone do eksterminacji w ramach Akcji T4 wywożono z rejonu Śląska do zamku Sonnenstein^[12] w miejscowości Pirna. Terror niemiecki na Śląsku w czasie okupacji w latach 1939-1945 był bardziej masowy niż na innych polskich terenach, co spowodowało także zwiększoną aktywność polskiego ruchu oporu, m. in. działała tu Organizacja Orła Białego, powiązana z ZWZ-AK.

W dniach 18 stycznia - 31 marca 1945 1 Front Ukraiński marszałka Koniewa podczas operacji zaczepnych w rejonie Śląska (tzw. operacje śląskie) zlikwidował niemiecką Grupę Armii "Mitte" feldmarszałka Schörnera, rozbijając 28 dywizji i niszcząc całkowicie 5 dywizji niemieckich. Armia Czerwona zajęła tym samym obszar całego Śląska. Dla III Rzeszy utrata tak ważnego obszaru przemysłowego oznaczała znaczne obniżenie możliwości obronnych (gdyż w tym rejonie znajdowały się kluczowe dla przemysłu zbrojeniowego zakłady produkcyjne) i pogorszenie sytuacji strategicznej, w konsekwencji przyspieszyło to upadek III Rzeszy - koniec II wojny światowej nastąpił w dniu 9 maja 1945.

[edytuj] XX wiek

Po zakończeniu drugiej wojny światowej w ramach rekompensat za utracone tereny wschodnie prawie cały niemiecki Śląsk (wraz z częścią Łużyc aż po Nysę) przekazany został Polsce na mocy decyzji Wielkiej Trójki. Pozostałe przy Niemczech fragmenty załużyckie Prowincji Śląskiej włączono do Brandenburgii i Saksonii. Pozostająca jeszcze ludność niemiecka, a gdzieniegdzie czeska, została przymusowo wysiedlona, a na jej miejsce sprowadzono przesiedleńców zza nowej granicy na wschodzie, głównie z Wołynia, wschodniej Galicji i Wileńszczyzny oraz mieszkańców Polski środkowej. Ogółem do stycznia 1947 napłynęło na teren Śląska 2 630 tys. osób z tych terenów. Jedynie na Górnym Śląsku pozostała część miejscowej ludności, tzw. autochtonów. W 1947 roku w ramach Akcji "Wisła" przesiedlono na Dolny Śląsk także część przymusowo wysiedlonych Ukraińców i Łemków. Armia Czerwona przekazywała stopniowo od 1945 roku miejscowości i obrabowane zakłady, czasem jednak także zabierała, np. Świętoszów z poligonem. W Legnicy znajdowało się dowództwo Północnej Grupy Wojsk Radzieckich.

[edytuj] Herb Śląska

Zobacz więcej w osobnym artykule: Herb Śląska.

Herb Śląska wywodzi się z rodowych herbów Piastów Śląskich. Po raz pierwszy wizerunku orła użył na swej pieczęci książę Kazimierz I Opolski w 1222 roku. Jest to też najstarszy wizerunek orła jako godła książęcego na ziemiach polskich.

Na ziemiach Dolnego Śląska używano w herbie czarnego orła w złotym polu z białą przepaską na skrzydłach, dodatkowo z białym krzyżem pośrodku, natomiast ziemie Górnego Śląska przyjmowały na ogół orła złotego w błękitnym polu, na późniejszych wyobrażeniach tarcza przegrodzona jest w połowie ostrzem kosy, poniżej którego znajdują się górnicze kilof i młot.

Barwy ziem powiązane są z kolorystyką ich tarcz herbowych. Dolny Śląsk używa koloru złotego i czarnego, Śląsk Górny złotego i niebieskiego. W czasach pruskich jednolita prowincja śląska używała flagi z białym, poziomym pasem u góry i żółtozłotym u dołu. W tradycji przyjęło się, że herb i barwy dolnośląskie używane są jednocześnie jako symbole Śląska jako całości.

[edytuj] Geografia

[edytuj] Granice

Na południowym-wschodzie tradycyjną granicą jest rzeka Biała (granica między dawnymi diecezjami wrocławską i krakowską, choć od 1179 roku do XV wieku do Piastów śląskich należały ziemie Księstwa Oświęcimskiego, Księstwa Zatorskiego i Księstwa Siewierskiego). Na południowym wschodzie granica biegnie szczytami Beskidu Śląskiego jak: Klimczok, Barania Góra, Ochodzita. Na wysokości miast Czechowice-Dziedzice, Pszczyna i Bieruń rzeką graniczną jest Wisła (do ujścia Przemszy), następnie Przemsza. W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym granicą jest Brynica. Na północy Śląska granicą są tereny w dolinie Liswarty. W niemieckiej tradycji granice prowincji Śląsk utrwaliły się jako tradycyjne granice Śląska, zaliczając do Śląska m.in. tereny położone między Kwisą a Nysą Łużycką, natomiast w polskiej tradycji na zachodzie granicą Śląska jest rzeka Kwisa, stąd do Śląska czasami nie zalicza się terenów położonych między nią a Nysą Łużycką. Różnice te przyczyniają się do sporów co do północno-zachodniej granicy Śląska.

[edytuj] Podział historyczny i administracyjny

Historycznie utrwalił się podział Śląska na Dolny Śląsk i Górny Śląsk. Większa część Śląska znajduje się po polskiej stronie w obrębie województw: śląskiego, opolskiego, dolnośląskiego, lubuskiego oraz częściowo wielkopolskiego (zachodnie krańce w południowej części). W granicach Czech znajduje się tzw. Śląsk Opawski oraz Zaolzie (zachodnia część dawnego Księstwa Cieszyńskiego), będące obecnie tzw. Śląskiem Czeskim. Śląsk Czeski znajduje się w obrębie kraju morawsko-śląskiego i kraju ołomunieckiego. W granicach Niemiec znajduje się obecnie w Saksonii^[13].

Obecny podział Śląska ukształtował się w wyniku 3 austriacko-pruskich wojen śląskich w XVIII w. (granica południowa) oraz wojen XX w., II wojny światowej i polsko-czeskiego konfliktu o Śląsk Cieszyński (granica południowo-wschodnia).

[edytuj] Ukształtowanie powierzchni

Północne tereny Śląska leżą we wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego. Rozciąga się tu Nizina Śląska i Nizina Śląsko-Łużycka, natomiast na południowym zachodzie góry Sudety. We wschodniej części Śląska znajduje się natomiast Wyżyna Śląska, na południowym wschodzie Beskid Śląski będący częścią Karpat. Najwyższym szczytem na Śląsku jest Śnieżka o wysokości 1603 m n.p.m. znajdujący się w Karkonoszach.

[edytuj] Hydrografia

Sieć wodna kształtuje się wokół Odry i jej dopływów: Nysy Kłodzkiej, Bobru, Kaczawy, Baryczy i innych. Wschodnia część Śląska leży w dorzeczu Wisły. Prawie cały Śląsk znajduje się w zlewisku Morza Bałtyckiego, jedynie niewielkie cieki zasilają Morze Północne poprzez Łabę oraz Morze Czarne poprzez Wag.

Znajduje się tu mało naturalnych jezior. Zagrożenie powodziowe spowodowało powstanie szeregu zbiorników retencyjnych, największe znajdują się na Nysie Kłodzkiej w Otmuchowie (Jezioro Otmuchowskie) i Głębinowie (Jezioro Nyskie), Wiśle w Goczałkowicach (Jezioro Goczałkowickie), oraz na Małej Panwi w Turawie.

[edytuj] Miasta

Miasta liczące ponad 100 tys. mieszkańców w granicach historycznego Śląska (dane na 2006¹² rok):

Wrocław

Katowice

Ostrawa

Opole

Görlitz

	Miasto	Liczba mieszkańców	Powierzchnia	Jednostka administracyjna
1	Wrocław	635 932	293 km²	dolnośląskie
2	Katowice	317 220	165 km²	śląskie
3	Ostrawa	309 531[14]	214 km²	kraj morawsko-śląski
4	Gliwice	199 451	134 km²	śląskie
5	Bytom	187 943	69 km²	śląskie
6	Zabrze	191 247	80 km²	śląskie
7	Bielsko-Biała [15]	176 864	125 km²	śląskie
8	Ruda Śląska	146 658	78 km²	śląskie
9	Rybnik	141 580	148 km²	śląskie
10	Tychy	131 153	82 km²	śląskie
28	Opole	128 268	97 km²	opolskie
11	Wałbrzych	126 465	85 km²	dolnośląskie
12	Zielona Góra	118 221	58 km²	lubuskie
13	Chorzów	114 686	33 km²	śląskie
14	Legnica	105 750	56 km²	dolnośląskie

[edytuj] Nazwy miejscowości

Wiele miejscowości na Śląsku miało w historii wiele nazw, zarówno w języku polskim jak i niemieckim oraz czeskim. Początkowo nazwy powstawały i ewaluowały spontanicznie. W II Rzeszy niektóre nazwy utworzono np. dla uczczenia Niemców nie związanych ze Śląskiem, jak Hindenburg (Zabrze). W III Rzeszy masowo germanizowano słowiańskie nazwy, wprowadzając nazwy niehistoryczne jak Hitlersee (Szczedrzyk), łącznie ponad 2000 nazw. Po wojnie wiele polskich nazw powstało spontanicznie, drogą spolszczenia wymowy lub amatorskiego tłumaczenia, np. Lignic (Legnica). Oficjalne nazwy określiła komisja językoznawcza, czasem przywracając dawną nazwę, czasem tworząc zupełnie nową, np. Dzierżoniów. Po wojnie używanie niemieckich nazw było zabronione, po 1989 stały się one powszechnie znane, a ustawa o mniejszościach narodowych zezwala na używanie niemieckich nazw w gminach zamieszkanych przez mniejszość niemiecką. Oficjalnymi niemieckimi nazwami są nazwy sprzed 1936 roku, np. Stare Siołkowice to Alt Schalkowitz, a nie Alt Schalkendorf.

Katowice nosiły nazwę Stalinogród w latach 1953-1956.

[edytuj] Kultura

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kultura Śląska.

[edytuj] Literatura

Nie zachowały się żadne dokumenty, które mogłyby poświadczyć istnienie przedchrześcijańskiego piśmiennictwa na ziemiach śląskich. Z całą pewnością istniała przedchrześcijańska twórczość oralna, w której nieznane było pismo, przekazywanie treści kulturowych przebiegało w drodze bezpośredniego przekazu ustnego. Do jednych z najstarszych ksiąg pisanych na Śląsku należy księga henrykowska - stu stronnicowa księga spisana po łacinie, kronika opactwa cystersów w Henrykowie. W zapiskach z roku 1270 zawiera ona uważane za najstarsze polskie zapisane zdanie (wypowiedziane przez Czecha do jego żony Polki): "Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai", co znaczy "Daj, ja będę mełł, a ty odpocznij".

Do znanych pisarzy niemieckojęzycznych pochodzących ze Śląska należą m.in: Johann Heermann, Angelus Silesius, Andreas Gryphius, Friedrich von Logau, Gerhart Hauptmann, Gustav Freytag, Arnold Zweig, August Scholtis, Joseph von Eichendorff, Hans Lipinsky-Gottersdorf, Heinz Piontek, Horst Bienek, Martin Opitz, Horst Eckert ps. Janosch, Carl Hauptmann, Heinar Kipphardt, Daniel Czepko von Reigersfeld.

Do znanych pisarzy polskojęzycznych pochodzących ze Śląska należą m.in: Walenty Roździeński, Adam Gdacjusz, Józef Lompa, Stanisław Ligoń, Juliusz Ligoń, Paweł Stalmach, Karol Miarka, Norbert Bończyk, Konstanty Damrot, Jan Nikodem Jaroń, Gustaw Morcinek, Wilhelm Szewczyk, Leon Wantuła, Jan Dzierżon, Józef Szafranek, Wawrzyniec Hajda, Emil Zegadłowicz, Emanuel Konstanty Imiela, Jerzy Pilch, Augustyn Świder.

Najbardziej znanym pisarzem śląskim pochodzącym z Czech jest Óndra Łysohorsky.

[edytuj] Muzyka

Ze Śląskiem związani byli wybitni muzycy:

• Sylvius Leopold Weiss - lutnista
• Carl Maria von Weber - kompozytor, dyrygent
• Conrad Ansorge - kompozytor
• Moritz Moszkowski
• Hugo Ulrich

W latach 1876-1942 odbywały się Śląskie Święta Muzyczne (niem. Schlesisches Musikfest), od 1878 w Görlitz. Ze Śląska pochodzą wybitni muzycy, kompozytorzy i śpiewacy. Do najpopularniejszych są zaliczani międzynarodowej sławy kompozytorzy Henryk Mikołaj Górecki i Franz Waxman oraz instrumentalista, wokalista i kompozytor Józef Skrzek, wokalista i kompozytor Stanisław Sojka, Krzysztof Krawczyk i pianiści Krystian Zimerman oraz Piotr Paleczny.

Ze Śląska pochodzi też wiele zespołów muzycznych, m.in: Myslovitz, Kaliber 44, Paktofonika, 3xKlan, K.A.S.T.A., Dżem, Piersi, Łzy, Pijani Powietrzem, Pokahontaz, Trzeci Wymiar, Hasiok, WSZ/CNE, Negatyw, KAT, TSA, Dragon, Gang Olsena oraz zespoły folklorystyczne bądź kameralne: Camerata Silesia, Kwartet Śląski, Śląska Orkiestra Kameralna, Radzowiczanki, Ychtis. Najbardziej popularną śląską grupą prezentującą folklor śląski jest Zespół Pieśni i Tańca "Śląsk".

Na Śląsku odbywają się znane (również w skali międzynarodowej) festiwale muzyczne np. Rawa Blues Festival, Mayday Festiwal, Metalmania, Castle Party, Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu, dawniej również odbywał się tu Przystanek Woodstock. Do mniejszych festiwali zalicza się m.in: Boronoff Rock Festiwal, Mayday Rock Festiwal, Off festival, Nie zabijaj, Regałowisko, Lubliniecka Wiosna Kulturalna, Festiwal Muzyki Celtyckiej w Będzinie, W-Parade, Jazz nad Odrą, Międzynarodowe Głogowskie Spotkania Jazzowe. Odbywa się tu także Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów im. G. Fitelberga i Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Wojskowych.

Znajduje się tu siedem filharmonii: Filharmonia Śląska, Filharmonia Dolnośląska, Filharmonia Sudecka, Filharmonia Opolska, Filharmonia Zielonogórska, Filharmonia Wrocławska, Filharmonia Zabrzańska, dwie opery: Opera Śląska, Opera Wrocławska i Estrada Śląska. Na Śląsku działają dwie akademie muzyczne - w Katowicach i Wrocławiu, Studium Muzyki Kościelnej w Opolu. Na Uniwersytecie Wrocławskim istnieje Zakład Muzykologii.

Śląsk ma także swoje tańce ludowe, do których zalicza się Trojak, Mietlorz, Drybek, Waloszek, Stara Baba, Koziorajka, Gąsior, Miotlarz i Schneller Schlesischer Volkstanz.

Niemieckie śląskie tradycje podtrzymuje Koło Śląskiej Pieśni i Śląskiej Muzyki (niem. Arbeitskreis für Schlesisches Lied und Schlesische Musik) działające w ramach Heimatwerk Schlesischer Katholiken.

[edytuj] Malarstwo, rzeźba

Do znanych malarzy i rzeźbiarzy pochodzących ze Śląska należą: Teofil Ociepka, Ewald Gawlik, Leon Wantuła, Andrzej Szewczyk, Emil Bartoschek, Antoni Halor, Jan Sawka, Erwin Sówka, Anna Guzik.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Kuchnia śląska

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kuchnia śląska.

Kuchnia śląska należy do kuchni środkowoeuropejskich, wyróżnia się jednak pośród nich charakterystycznymi cechami. Przez wieki mieszała się tu kuchnia rdzenna z kuchnią polską, czeską i niemiecką. Ze względu na wielonarodowościowy charakter tej krainy, tutejsza kuchnia jest niejednolita w swym charakterze. Spożywane są tutaj potrawy typowo śląskie, jak i potrawy takie same jak w krajach położonych obok regionu Śląska.

Często spotykanym zjawiskiem jest przypisywanie Ślązakom jako danie narodowe rolady wraz z kluskami śląskimi i modrą kapustą.

[edytuj] Stroje ludowe

Zobacz więcej w osobnym artykule: Śląski strój ludowy.

Śląskie stroje kobiece różnią się w zależności od regionu, a nawet poszczególnych miast i wsi, z jakich pochodzą. Sposoby ubierania wzajemnie przenikały się wraz z przemieszczaniem się ludności w XIX i XX wieku. Mieszkanki Śląska zaczęły także dostosowywać swoje stroje do mody miejskiej, co zmieniło wygląd stroju jeszcze bardziej. Generalnie Ślązaczka mogła ubrać się na trzy sposoby:

• kiecka, zopaska, kabotek i wierzcheń
• kiecka, zopaska i jakla
• kiecka, zopaska, kabotek i merynka (chusta)

Strój męski składa się z szaketu, westy (kamizelki), białej koszuli, jedwobki (jedwabnej chustki) lub szlajfki (wstążki), galot (spodni) lub bizoków (spodni prasowanych na kant) oraz szczewików (butów). Na głowie Ślązak nosił hut czyli kapelusz. Strój mężczyzny obecnie nazywa sie ancugiem, nazwa ta kojarzona jest głównie z garniturem. Jednak niewielu ludzi pamięta, że w gwarze śląskiej słowo ancug oznacza ogólnie strój męski jak i żeński.

[edytuj] Edukacja i nauka

Ze Śląska pochodzi 12 osób, które otrzymało nagrodę Nobla:

• pisarz Gerhart Hauptmann (1912)
• fizycy Otto Stern (1943), Max Born (1954), Maria Goeppert-Mayer (1963)
• chemicy – Fritz Haber (1918), Friedrich Bergius (1931), Kurt Alder (1950), Konrad Bloch (1964),
• lekarze i biochemicy Paul Ehrlich (1908), Gerhard Domagk (1939), Günter Blobel (1999)
• ekonomista Reinhard Selten (1994)

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Ludność

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ślązacy.

Na Śląsku mieszkają głównie cztery grupy narodowościowe: Polacy, Niemcy, Czesi oraz Ślązacy. W Polsce nie jest uznawana narodowość śląska, traktowana jest ona jako grupa etniczna. Narodowość śląska oficjalnie uznawana jest m.in. w Czechach i Słowacji, w większości krajów Europejskich jest natomiast akceptowana. Według polskiego Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku narodowość śląską zadeklarowało 173 148^[16] osób, natomiast w spisie powszechnym na terenie Czech w 2001 roku narodowość śląską deklaruje 10 878 osób.

Po roku 1945 i zakończeniu II wojny światowej na tereny Śląska znajdującego się już wtedy w większości w granicach Polski przesiedlono ludność polską z kresów wschodnich co sprawiło, iż dotychczasowa mniejszość polska na tych obszarach (w 1925 roku, 151 200 osób mieszkających na obszarze Górnego Śląska pod kontrolą Niemiec zadeklarowało język polski jako ojczysty co stanowiło 11,2 % populacji Górnego Śląska, natomiast 384,600 (28,%) podało posługiwanie się polskim obok niemieckiego)^[3] stała się dominującą grupą narodową. Stanowiący dotychczas większość narodową Niemcy oraz zgermanizowani Ślązacy zostali w większości wysiedleni do Niemiec lub zbiegli przed nadciągającą Armią Czerwoną.

Górny Śląsk jest bardziej zróżnicowany pod względem narodowościowym od Dolnego Śląska. Głównymi grupami narodowościowymi są Polacy, Czesi, Niemcy i Ślązacy. Czesi mieszkają tylko w południowo-zachodniej części Górnego Śląska, w Śląsku Czeskim na terenie Czech. W polskiej części Górnego Śląska żyje natomiast największa uznawana w Polsce grupa narodowościowa - Niemcy. Według spisu powszechnego z 2002 roku w województwie śląskim i opolskim żyje ich łącznie 138 737 (92% wszystkich Niemców w Polsce). W województwie opolskim Niemcy stanową ponad 10% społeczeństwa.

[edytuj] Architektura

Zobacz więcej w osobnym artykule: Architektura Śląska.

Pierwsza budowla murowana na Śląsku, to najprawdopodobniej świątynia w miejscu katedry we Wrocławiu, a następnie późniejsza kaplica św. Mikołaja w Cieszynie. Wcześniej jednak powstawały na Śląsku grody obronne z wykorzystaniem elementów kamiennych. Pierwsze duże zmiany w krajobrazie architektonicznym na Śląsku pojawiły się w XII wieku, wraz z murowanym budownictwem epoki romanizmu. Pierwsze ceglane budowle datowane są na czasy Bolesława Wysokiego. W tym czasie na ziemiach śląskich pojawia się wiele zamków i rezydencji wraz ze wzorcami architektonicznymi z zachodu: Francji, Niemiec, czy Włoch. Od czasów renesansu zaczęła pojawiać się też na Śląsku bogata architektura sakralna, zachowana do dzisiaj przeważnie w kształcie i stylistyce drewnianych kościółów. Największe jednak zmiany architektoniczne na Śląsku, a szczególnie na Górnym Śląsku pojawiają się wraz z nastaniem epoki przemysłowej w XIX wieku, a następnie w latach PRLu, gdy następuje gwałtowny rozwój miast na tym terenie. Poza budownictwem przemysłowym w XIX wieku i na początku XX budowane są także okazałe rezydencje właścicieli tutejszych majątków Henckel von Donnersmarcków czy książąt z innych rodów.

[edytuj] Gospodarka

• Śląsk Biały
• Śląsk Zielony
• Śląsk Czarny

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Transport

[edytuj] Transport kolejowy

Pierwszą linią kolejową na Śląsku była Kolej Górnośląska (niem. Oberschlesische Eisenbahn) planowana od 1836 i uruchomiona w 1842 roku, początkowo na odcinku Wrocław - Oława, następnie stopniowo wydłużana do Opola i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W 1844 roku Towarzystwo Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej uruchomiło Kolej Dolnośląsko-Marchijską, łączącą Śląsk z Berlinem. W latach 1865-1872 oddano do użytku Kolej Prawego Brzegu Odry (niem. Recht-Oder-Ufer-Eisenbahn) łączącą Dolny Śląsk z Górnym Śląskiem. W kolejnych latach oddawano na Śląsku coraz to nowe połączenia kolejowe, głównie regionalne np. Kolej Wrocławsko-Świebodzicką, Kolej Sobócko-Świdnicką czy Kolej Wrocławsko-Trzebnicką. W 1922 roku uruchomiono Kolej Wrocławsko-Jelczańską. W latach 1928-1933 powstała Magistrala węglowa łącząca autonomiczne województwo śląskie z portami nadbałtyckimi w Trójmieście.

Na Śląsku zbudowano również sieć kolei wąskotorowych. W 1853 roku powstały Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, natomiast w 1899 roku Wąskotorowa Kolej Wrocławsko - Trzebnicko - Prusicka (niem: Breslau – Trebnitz – Prausnitzer Kleinbahn). Kolej wąskotorowa w połowie XIX i w początkach XX wieku były kluczowym elementem lokalnego systemu transportowego. Dziś Wąskotorowa Kolej Wrocławsko - Trzebnicko - Prusicka nie istnieje, natomiast Górnośląskie Koleje Wąskotorowe obsługują tylko kilka odcinków w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Górnośląskie Koleje Wąskotorowe to najstarsza nieprzerwanie funkcjonująca kolej wąskotorowa na świecie. W Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku istnieje także parkowa kolejka wąskotorowa. Służy ona tylko do przewozów pasażerskich. Została uruchomiona w 1957 roku i działa do dnia dzisiejszego.

[edytuj] Transport lotniczy

Pierwszym lotniskiem wybudowanym na Śląsku było Gliwice-Trynek, zbudowane w 1916 roku. Regularne loty z tego lotniska rozpoczęły się w maju 1925. 5 lipca 1931 w drodze z Drezna na lotnisku tym wylądował sterowiec Graf Zeppelin, który po jednodniowym pobycie odleciał do Friedrichshafen. Z inicjatywy Ligi Obrony Przeciwpowietrznej i Przeciwgazowej oraz Śląskiego Towarzystwa Lotniczego w latach 1926-1928 powstało lotnisko Katowice-Muchowiec, w 1927 roku natomiast powstało Rybnik-Gotartowice.

Obecnie mieszkańcy Śląska są obsługiwani głównie przez trzy międzynarodowe porty lotnicze: Katowice-Pyrzowice (leżący przy granicy Śląska w Zagłębiu Dąbrowskim), Ostrava-Mošnov, Wrocław-Strachowice oraz jeden krajowy port lotniczy Zielona Góra-Babimost. Znajdują się tu także lotniska, które w planach mają być regionalnymi portami lotniczymi: Katowice-Muchowiec (należący do Aeroklubu Śląskiego), Rybnik-Gotartowice (należący do Aeroklubu ROW) oraz Opole-Kamień Śląski i lotnisko Legnica. Istnieją tu także mniejsze lotniska np. lotnisko Bielsko-Biała, lotnisko Jelenia Góra, lotnisko Gliwice-Trynek oraz lotnisko Opole-Polska Nowa Wieś.

[edytuj] Komunikacja miejska

Na Śląsku komunikacja miejska funkcjonuje w postaci tramwajów, autobusów oraz trolejbusów.

Pierwszy tramwaj konny został uruchomiony 10 lipca 1877 roku we Wrocławiu, natomiast w 1893 roku firma Elektrische Straßenbahn Breslau AG uruchomiła tam linię elektryczną. Jest to pierwsza linia tramwaju elektrycznego na terenie obecnej Polski. Pierwsza linia tramwajowa o trakcji parowej została uruchomiona 27 maja 1894 w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym przez berlińską spółkę Oberschlesische Dampfstrassenbahnen AG. 10 kwietnia 1897 uruchomiono tramwaje gazowe w Jeleniej Górze. Tramwaje kursowały w wielu miastach Śląska, m.in: w Legnicy (1888 - 1969), w Bielsku-Białej (1895 - 1971), we Wałbrzychu (1898 - 1963), w Boguminie (1902 - 1973), w Opawie (1905 - 1956), w Cieszynie (1911 - 1921). Obecnie działają tylko linie tramwajowe w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (Tramwaje Śląskie), w Ostrawie oraz we Wrocławiu.

Pierwszą linię trolejbusową na terenie Śląska uruchomiło 20 marca 1912 roku Gleislose Bahn Brockau GmbH we Wrocławiu. Z powodu trudności technicznych została zlikwidowana rok później. Trolejbusy działały również w latach 1943 - 1957 w Legnicy oraz w latach 1943 - 1973 we Wałbrzychu. Obecnie linie trolejbusowe działają w trzech miastach: w Ostrawie, w Opawie oraz w Tychach.

[edytuj] Bibliografia

• "Historia Śląska" - Marek Czapliński, Wrocław 2002, ISBN 83-229-2213-2
• "Historia Śląska do 1763 roku" - Wacław Korta, Warszawa 2003, ISBN 83-7181-283-3
• "Od plemienia do państwa: Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej" - Wrocław 1991, ISBN 83-85218-44-0
• "Architektura modernistyczna Katowic i innych miast polskiego i czeskiego Śląska" - Katowice 2002, ISBN 83-85871-31-4
• "Kultura średniowiecznego Śląska i Czech: rewolucja XIII wiek" - Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1998, ISBN 83-909459-3-2

[edytuj] Ważniejsza literatura

• ogólnie o dziejach:
  • M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerlik, Historia Śląska, Wrocław 2002
  • A. Galas, A. Galas, Dzieje Śląska w datach, Wrocław 2001,
  • Z. Boras, Książęta Piastowscy Śląska, Katowice 1978, ISBN 83-216-0248-7

• Problematyka szczegółowa:
  • Z. Boras, Związki Śląska i Pomorza Zachodniego z Polską w XVI wieku, Poznań 1981
  • Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, p.red. M. Biskupa, Instytut Zachodni, Poznań 1987, ISBN 83-05003-11-8
  • Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Czubiński A., Kulak Z. (red.), Poznań 1987, Instytut Zachodni
  • Kamila Uzarczyk Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924-1944 , Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 2002, ISBN 83-7322-287-1

[edytuj] Zobacz też

• Piastowie śląscy
• Powstania śląskie
• Księstwa śląskie
• Państwo stanowe
• Dialekt śląski

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Echo Śląska
• Zobacz Śląsk! - Śląski Serwis Internetowy
• Poznaj Śląsk! - Śląski Serwis Internetowy
• Usłysz Śląsk! - Śląski Serwis Internetowy
• Portal dotyczący autonomii Śląska
• www.silesia.pl
• www.slonsk.de

[edytuj] Przypisy