Nietulisko Duże

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).


Nietulisko Duże
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	ostrowiecki
Gmina	Kunów
Sołtys	Zygmunt Krześniak
Położenie	50° 58' 51'' N 21° 14' 51'' E
Liczba mieszkańców (2005) • liczba ludności	825
Strefa numeracyjna (do 2005)	41
Kod pocztowy	27-415 (poczta: Kunów)
Tablice rejestracyjne	TOS
Ruiny walcowni z pierwszej połowy XIX w.
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Położenie na mapie Polski Nietulisko Duże

Nietulisko Duże – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie ostrowieckim, w gminie Kunów. Położona przy ujściu rzeki Świśliny do Kamiennej.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Przez wieś przechodzi niebieski szlak turystyczny z Łysej Góry do Pętkowic. W Nietulisku Dużym rozpoczyna się czarny szlak turystyczny do Nietuliska Fabrycznego

Zobacz też: Nietulisko Małe

W XIX wieku wieś posiadała alternatywne nazwy: Mietelicko Duże, Mietelisko Duże, Mietulisko Duże.

[edytuj] Historia

Początkowo wieś nazywana była Mietelicko oraz Mietulisko. Już w roku 1368 wieś stanowi własność biskupów krakowskich. W roku 1428 w sądzie ziemskim w Sandomierzu dochodzi do rozprawy sądowej o wieś Nietulisko pomiędzy Zbigniewem Oleśnickim- biskupem krakowskim, a Krzysztofem- biskupem lubuskim. W roku 1578 zanotowano we wsi 16 mieszkańców. Uchwałą Sejmu Czteroletniego w lipcu 1789 Nietulisko Duże przeszło na skarb państwa. Wydzierżawiane należało do Ekonomii Kunów. W roku 1848 sotłys Nietuliska odkrył na pobiskiej górce cmentarzysko wczesnosłowiańskie, które następnie opisał F. M. Sobieszczański.

Do bardziej zasłużonych sołtysów należeli Wawrzyniec Śmigas i Franciszek Fornalski (1840-1895), syn Józefa.

W roku 1816 decyzją Stanisława Staszica następuje rozbudowa fabryk żelaznych w Królestwie Polskim. Do roku 1833 nastąpił rozwój Nietuliska, wykonano szereg robót na rzece Kamiennej. Prace zlecił książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. W tym okresie fabryka wraz z okolicznymi zabudowaniami stała się nieformalnie osobną wsią (Nietulisko Fabryczne).

Po upadku powstania listopadowego porzucono zamiar przygotowania rzeki Kamiennej do spływu towarów do Wisły. Majątek fabryczny przejął wówczas Bank Polski. Wtedy też fabryka zaczęła się rozwijać. Na wystawie w Paryżu w 1846 r. otrzymała nagrodę.

W roku 1846 przy zbiegu rzek Kamiennej i Świśliny została ukończona budowa walcowni sztabowej. Wodę do fabryki doprowadzała sieć kanałów. W oddzielnej kotłowni ustawione były koła wodne o sile 60 koni mechanicznych. Napędzały 40 par walców, nożyce i tokarnię. Walcownia w Nietulisku należała do rządowego okręgu wschodniego (Staropolski Okręg Przemysłowy).

Po śmierci księcia Druckiego-Lubeckiego władze rosyjskie utrudniały dalszy rozwój fabryki. Ostatecznie powódź w roku 1903 zniszczyła zakłady fabryczne w Nietulisku.

[edytuj] Zabytki

Ruiny walcowni wybudowanej w latach 1834-1845. Zakład funkcjonował do 1903 roku, kiedy to został zniszczony przez powódź. Walcownia posiadała dwa ciągi walcarek blach. Były one napędzane kołem wodnym o mocy 60 KM. W zakładzie przerabiano surowiec pochodzący z Brodów i Michałowa. Walcownia wchodziła w skład tzw. kombinatu metalurgicznego rzeki Kamiennej i była końcowym ogniwem jego produkcji. Zachowały się mury budynków produkcyjnych z arkadowymi sklepieniami, urządzenia wodne z przepustami oraz most.
Pozostałości grodziska wczesnosłowiańskiego i cmentarzyska odkrytego w 1848

[edytuj] Ludzie związani z Nietuliskiem Dużym

Maciej Bayer - inżynier pracujący w Kunowie i fabryce w Nietulisku
Franciszek Fornalski (1782-1863) - żołnierz napoleoński odznaczony Legią Honorową i Virtuti Militari
Józef Fornalski (1811-1894) - syn Franciszka, urzędnik Górnictwa Rządowego, pracownik zakładów nietuliskich, hutmistrz Zakładów Żelaznych

[edytuj] Bibliografia

Encyklopedia techniki. Metalurgia., Wydawnictwo "Śląsk", Katowice, 1978
ks. Aleksander Bastrzykowski "Monografja historyczna Kunowa nad Kamienną i jego okolicy" (Kraków 1939)