Sandomierz

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Sandomierz


Herb Sandomierza	Flaga Sandomierza

Gmina
- rodzaj

Sandomierz
miejska

Prawa miejskie

przed 1227

Burmistrz

Jerzy Borowski
(e-mail)

Powierzchnia

28,8 km²

Położenie

50° 41' N
21° 45' E

Wysokość

ok. 200 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

25 646
890,4 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

27-600

Tablice rejestracyjne

TSA

Położenie na mapie Polski

Sandomierz

TERC10
(TERYT)

3263409011

Miasta partnerskie

Emmendingen

Urząd miejski³

pl. Poniatowskiego 3
27-600 Sandomierz
tel. 15 644-12-70; faks 15 644-01-00
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Józef Szermentowski - "Widok Sandomierza od strony Wisły"
Olej 1855 r.

Brama Opatowska

Kamienice na Starym Rynku w Sandomierzu

Widok na zamek od strony katedry

Rzeźba szpetnego anioła w katedrze

Organy i sklepienie krzyżowo - żebrowe w katedrze

Obraz przedstawiający rzekomy mord rytualny (prawa strona obrazu) autorstwa Karola de Prevota

Kościół św. Michała w Sandomierzu

"Dom Długosza" - obecnie Muzeum Diecezjalne

Wąwóz Królowej Jadwigi

Góry Pieprzowe i panorama na miasto

Sandomierz to gmina miejska w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, położone nad rzeką Wisłą, na siedmiu wzgórzach (stąd nazywany jest "małym Rzymem"), na krawędzi Wyżyny Sandomierskiej. Przemysłowa część miasta, zwana Nadbrzeziem jest położona na prawym brzegu Wisły, w Kotlinie Sandomierskiej. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa tarnobrzeskiego.

Według danych z 30 czerwca 2006, miasto miało 25 646 mieszkańców.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Sandomierz ma obszar 28,32 km², w tym:

użytki rolne: 64%
użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 4,35% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2006:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	25 646	100	13 682	53,3	11 964	46,7
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	890,4		475,1		415,4

Według danych z roku 2005⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1798,48 zł

[edytuj] Historia

Sandomierz na sztychu z dzieła Georga Brauna i Franza Hogenberga z 1617

Według części badaczy, Sandomierz jest położony na terenach zamieszkałych we wczesnym średniowieczu przez słowiańskie plemię Lędzian. Ślady pierwszej obecności człowieka na tych terenach, znalezione w wykopaliskach archeologicznych pochodzą z młodszej epoki kamiennej - neolitu. Osada - w X na terenie wzgórza zamkowego, od XI wieku gród, siedziba książęca. Obok zbudowanego później Domu Długosza, powstał w sąsiedztwie drugi gród, który dał początek miastu. Dzięki położeniu nad Wisłą, w miejscu przeprawy szlaku handlowego z Europy Zachodniej na Ruś, Sandomierz szybko zyskiwał na znaczeniu.

W okresie rozbicia dzielnicowego był stolicą Księstwa Sandomierskiego. Pierwszym władcą (w okresie od 1146 do 1166) był Henryk Sandomierski, syn Bolesława Krzywoustego. Prawa miejskie Sandomierzowi nadał w 1227 r. Leszek Biały. Po zniszczeniach w czasie najazdów tatarskich, ponowna lokacja w 1286 r. nadana przez Leszka Czarnego. Ponownie handel odegrał ważną rolę w rozwoju miasta w XV wieku (Sandomierz leżał na trasie drogi wiślanej związanej z handlem zbożem). XV - XVII wiek to okres częstych pobytów dworu i króla w Sandomierzu, czas zjazdów szlacheckich.

W 1570 r. miał miejsce zjazd reprezentantów działających w Polsce nurtów reformacji, w wyniku którego doszło do podpisania tzw.zgody sandomierskiej - porozumienia w obronie przed kontrreformacją. Okres wojen szwedzkich to ponowny upadek miasta spowodowany zniszczeniami.

W latach 1698 i 1710 ksiądz Stefan Żuchowski (1666-1716) oskarżył Żydów o morderstwa dzieci "na macę". Torturom poddano ok. 10 osób, które potem stracono. W katedrze znajduje się obraz ufundowany przez księdza, oglądany przez żydowskie wycieczki jako klasyka antysemityzmu.

W okresie zaborów Sandomierz stał się miastem pogranicznym między Królestwem Polskim a Galicją i stracił swoje znaczenie administracyjne a także gospodarcze. Dodatkowo został dość poważnie zniszczony przez pierwszą wojnę światową. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę miasto wyrwało się ze stagnacji i zaczęło się prężnie rozwijać. Według planów Eugeniusza Kwiatkowskiego z 1935 miało wkrótce stać się stolicą Centralnego Okręgu Przemysłowego z ponad 100 tys. mieszkańców. Plany te niestety zniweczyła II wojna światowa.

Wojska radzieckie wkroczyły do Sandomierza 18 sierpnia 1944. Miastu oszczędzono zniszczeń wojennych. Obecnie jest średniej wielkości miastem powiatowym w województwie świętokrzyskim i ważnym ośrodkiem turystycznym.

[edytuj] Pierwsze klasztory

Lokacje pierwszych klasztorów na Ziemi Sandomierskiej:

1185 r. - opactwo Cystersów, założone przez św. Bernarda z Clairvaux w Koprzywnicy
1226 r. - klasztor dominikański
1246 r. - klasztor Klarysek

[edytuj] Zabytki

[edytuj] Brama Opatowska

Brama Opatowska - gotycka brama wjazdowa do miasta z XIV wieku, zwieńczona renesansową attyką. Fundowana przez króla Kazimierza Wielkiego, jedyna zachowana. Do Sandomierza prowadziły cztery bramy w murach obronnych: Opatowska, Zawichojska, Lubelska, Krakowska oraz dwie furty (zachowała się jedna - Dominikańska, nazywana Uchem Igielnym).

[edytuj] Stare Miasto

Zespół architektoniczno-krajobrazowy Starego Miasta - zachowany układ urbanistyczny miasta z drugiej połowy XIV wieku.

Rynek Starego Miasta:

Ratusz - gotycki, z XIV wieku zbudowany na planie kwadratu z ośmioboczną wieżą. W XVI wieku rozbudowany (w planie do prostokąta), całość została zwieńczona attyką. Istniejąca obecnie wieża została postawiona w XVII wieku. Wokół Starego Rynku zachowane renesansowe kamienice (architektura). W 2006r. NBP wyemitował monetę kolekcjonerską o nominale 2 zł z wizerunkiem ratusza.

[edytuj] Kamienica Oleśnickich i podziemia

W Kamienicy Oleśnickich znajduje się wejście do udostępnionych do zwiedzania podziemnych korytarzy służących dawniej jako magazyny kupieckie. Powstały one w okresie od XIII do XVI wieku przez wydrążenie w lessowych pokładach komór i korytarzy pod budynkami i placem Starego Rynku. Głębokość lochów dochodziła nawet do 15 m. Kopane były bez żadnych zabezpieczeń ścian i stropów.

W XX wieku, przez przenikanie wody do pokładów lessu, stały się zagrożeniem dla sandomierskiej starówki. (Less w kontakcie z wodą traci wytrzymałość, powodując obsuwanie się ścian lochów i zapadanie stropów). W latach 1964 - 1977 zostały przeprowadzone prace zabezpieczające, po wykonaniu ich udostępniono trasę do zwiedzania. Z lochami związana jest legenda o Halinie Krępiance, która przechytrzyła Tatarów w czasie najazdu w XIII wieku.

[edytuj] Kościoły

Zespół podominikański kościoła św. Jakuba - zbudowany w latach 1226 - 1250 z fundacji Iwona Odrowąża. Trójnawowy, bazylikowy z późnoromańskim ceglanym portalem
Kościół św. Ducha - gotycki, z XIV wieku
Katedra - gotycki, halowy kościół przekryty sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, wewnątrz zachowane polichromie z 1421 roku
kościół św. Pawła z XV wieku
kościół św. Michała z XVII wieku
kościół św. Józefa z XVII wieku

[edytuj] Inne

Collegium Gostomianum - jedna z najstarszych szkół średnich w Polsce, najstarsze skrzydło wybudowano w 1602 roku. Pierwotne kolegium Jezuickie, funkcjonowało do kasaty zakonu w 1773 roku. Od tego czasu funkcjonowało jako szkoła świecka.
Dom Długosza - budynek wzniesiony z fundacji Jana Długosza w 1476 roku, obecnie mieści się w nim Muzeum Diecezjalne
Spichlerz z 1696 roku, wybudowany na potrzeby Bazyliki Katedralnej
Zamek z XIV wieku, przebudowany w roku 1525, zniszczony podczas potopu szwedzkiego w 1656, zachowane skrzydło zachodnie
Synagoga z przełomu XVII i XVIII wieku
Pałac biskupów Sandomierskich - klasycystyczny obiekt z XIX wieku

[edytuj] Inne atrakcje

Wąwóz św. Królowej Jadwigi - wypłukany przez wody w pokładach lessowych. Na urwiskach występuje roślinność stepowa, między innymi wisienka karłowata
Góry Pieprzowe - na terenie wzgórz w 1980 roku utworzono rezerwat geologiczno-przyrodniczy. Góry zbudowane z łupków kambryjskich, wypiętrzone 500 milionów lat temu.

Sandomierz jest punktem początkowym żółtego szlaku rowerowego prowadzącego do Opatowa oraz zielonego szlaku rowerowego prowadzącego do Ujazdu. Przez miasto przechodzi czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic.

[edytuj] Pisarze związani z Sandomierzem

Rajmund Bębnowski
Helena Janina Boguska "Hajota"
Jan Adam Borzęcki
Władysław Broniewski
Melchior Buliński
Wincenty Burek
Kacper Cichocki
Jan Długosz
Bolesław Garboś
Mieczysław Godyń
Jan Kanty Gregorowicz "Janek z Bilczy"
Jarosław Iwaszkiewicz
Florian Jaroszewicz
Bruno Jasieński
Wincenty Kadłubek
Ignacy Karpiński
Julian Kawalec
Apolinary Knothe
Jan Kochanowski
Oskar Kolberg
Hugo Kołłątaj
Roman Koseła
Franciszek Kowalicki
Czesław Latawiec
Ignacy Maciejowski "Sewer"
Witold Malesa
Marcin z Urzędowa
Ludmiła Marjańska
Stanisław Młodożeniec
Wiesław Myśliwski
Aleksander Patkowski
Stanisław Piętak
Gracjan Piotrowski
Jadwiga Prędowska
Wiesław Rustecki
Gabriel Rzączyński
Andrzej Sarwa
Krzysztof Seliga
Piotr Skarga
Piotr Sławiński
Sebastian Krzysztof Sobowiec
Lech Sokół
Zofia Solarzowa
Dyzma Bończa Tomaszewski
Stanisław Trębecki
Jan Aleksander Wiśniewski
Stanisław Zaborowski
Ryszard Zamojski
Jan Żabczyc
Stefan Żeromski
Stefan Żuchowski

[edytuj] Znani sandomierzanie

Sebastian Petrycy z Pilzna - lekarz i tłumacz dzieł Arystotelesa
Mikołaj Trąba - polski duchowny katolicki, notariusz królewski, podkanclerzy koronny, arcybiskup halicki, arcybiskup gnieźnieński, pierwszy prymas Polski
Stanisław Bartolon - lekarz
Marcin z Urzędowa - autor pierwszego słownika botanicznego
Mikołaj Gomółka - kompozytor epoki renesansu, autor Melodii na Psałterz Polski do słów Jana Kochanowskiego
Stanisław Młodożeniec - poeta futuryzmu
Wincenty Burek - pisarz
Adam Bień - jeden z przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, skazany w "procesie szesnastu"
Wiesław Myśliwski - współczesny pisarz polski, laureat nagrody Nike
Jerzy Jaskiernia - polityk SLD i honorowy obywatel Sandomierza
Karol Bielecki - piłkarz ręczny, reprezentant Polski, srebrny medalista MŚ07
Antoni Wiktorowski- D-ca 2 pułku piechoty AK ps. "KRUK","PIAST".

[edytuj] Edukacja

Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza Studium Generale Sandomiriense
Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych[1]
Wyższe Seminarium Duchowne
Instytut Teologiczny im. Bł. Wincentego Kadłubka
4 szkoły podstawowe, 3 gimnazja, 3 licea ogólnokształcące, 4 zespoły szkół średnich

[edytuj] Komunikacja

[edytuj] Tranzyt

Sandomierz leży na przecięciu dróg krajowych nr 79 (Warszawa - Sandomierz - Kraków - Bytom) oraz 77 (Lipnik - Przemyśl). Na odcinku od ul. Ożarowskiej do mostu na Wiśle mają one wspólny przebieg obwodnicą miasta. W Sandomierzu mają także początek dwie drogi wojewódzkie: 723 (do Tarnobrzega) oraz 777 do (Maruszowa).

Sandomierz jest węzłową stacją kolejową. Schodzą się tu tory do Skarżyska-Kamiennej, Stalowej Woli-Rozwadowa i Tarnobrzega. Dawniej była to ważna stacja z dużą ilością pociągów osobowych kursujących do tych trzech miast, a także do Przeworska. Obecnie, poza wciąż utrzymywanym ruchem towarowym, przez stację nie kursują pociągi pasażerskie. Dworzec kolejowy w Sandomierzu znajduje się w prawobrzeżnej części miasta, w pobliżu skrzyżowania dróg na Stalową Wolę (77 ) i na Tarnobrzeg (723 ).