Stepan Bandera
Z Wikipedii
Stepan Bandera (ur. 1 stycznia 1909 we wsi Uhrynów Stary - zm. 15 października 1959 w Monachium) - ukraiński polityk niepodległościowy , działacz nacjonalistyczny, przywódca Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów .
Urodził się w rodzinie proboszcza greckokatolickiego. W 1919 rozpoczął naukę w gimnazjum w Stryju. Ukończył je w 1927. Od 1922 roku został członkiem Płasta – ukraińskiej organizacji skautowej. W 1927 roku wstąpił do Ukraińskiej Wojskowej Organizacji (UWO), która od 1920 działała nielegalnie w Polsce. Studiował na Politechnice Lwowskiej, uzyskując absolutorium po 8 semestrach. W związku z ożywioną działalnością podziemną zabrakło mu czasu na obronę dyplomu. Od 1929 stał się członkiem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). Przywódca OUN Jewhen Konowalec w 1932 mianował Banderę szefem Egzekutywy Krajowej OUN.
W 1936 został skazany na karę śmierci, którą potem zamieniono na dożywotnie więzienie, za zorganizowanie zamachu na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego. Karę odbywał w więzieniach na Świętym Krzyżu i we Wronkach. W konsekwencji stał się idolem pokolenia młodych Ukraińców.
Po zamordowaniu w roku 1938 przez agenta NKWD Pawła Sudopłatowa Jewhena Konowalca, jego następcą został Andrij Melnyk jako szef zarządu zagranicznego OUN , opowiadający się za ścisłą współpracą z Niemcami .
We wrześniu 1939 r. tzw. Krajowy Prowyd (Zarząd krajowy) OUN pod kierownictwem Lwa Rebeta odmówił kategorycznie wykonania polecenia zarządu zagranicznego OUN (pod kierownictwem Andrija Melnyka) wszczęcia powstania antypolskiego, jako dywersji na rzecz Niemiec. Rebet uważał, że wobec paktu Ribbentrop-Mołotow będzie to działanie wyłącznie w interesie ZSRR, którego uważał za głównego przeciwnika Ukrainy. Decyzja Rebeta podjęta w zastępstwie Bandery (Stepan Bandera został po wybuchu wojny wypuszczony 13 września 1939 r z więzienia w Brześciu nad Bugiem i zaaprobował następnie decyzję Rebeta) była podstawą rozłamu w OUN na frakcję OUN (M) (Andrij Melnyk i melnykowcy) i OUN(B) (Stepan Bandera, Lew Rebet, Jarosław Stećko - banderowcy). Rozłam przypieczętowany został formalnie na półoficjalnym zjeździe OUN w Krakowie na początku 1940. Melnyk traktował współpracę z Niemcami strategicznie ( zgodnie z tradycją austro-węgierską) , Bandera i współpracownicy traktowali współpracę z Niemcami instrumentalnie - jako narzędzie do stworzenia niepodległego państwa ukraińskiego.
Bandera z swoim współpracownikiem, szefem OUN-B w Generalnym Gubernatorstwie, Romanem Szuchewyczem utworzyli w porozumieniu z Abwehrą , batalion ukraiński "Nachtigall", którym ze strony ukraińskiej dowodził Szuchewycz. Został utworzony także drugi batalion ukraiński - "Roland", złożony z członków OUN-M oraz byłych żołnierzy armii URL . Razem tworzyły tzw. Drużyny Ukraińskich Nacjonalistów (DUN) , w ramach Wehrmachtu.
Po opuszczeniu Lwowa przez Armię Czerwoną do miasta wkroczyli pierwsi banderowcy z "Nachtigall" i Bandera 30 czerwca 1941 ku zaskoczeniu Niemców ogłosił deklarację niepodległości Ukrainy , z tymczasową stolicą we Lwowie i powołał rząd ukraiński z premierem Jarosławem Stećką. Państwo ukraińskie przetrwało zaledwie 12 dni.Cały skład rządu został aresztowany przez Niemców .
Adolf Hitler był bowiem zdecydowanie przeciwny koncepcji powstania państwa ukraińskiego, pragnąc wszystkich Słowian przekształcić w niewolniczą siłę roboczą imperialnej III Rzeszy. Podczas ostatecznych rozmów prowadzonych we wrześniu 1941 r. w Berlinie w gmachu byłej ambasady polskiej pomiędzy przedstawicielami Abwehry i OUN (B) , zarówno Stepan Bandera, jak i Jarosław Stećko kategorycznie odmówili odwołania deklaracji niepodległości Ukrainy. W konsekwencji zostali przewiezieni do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen ( oddział dla więźniów specjalnych tzw. Zellenbau , gdzie przebywali również m.in. Stefan Rowecki, kanclerz Austrii Kurt Schuschnigg i premier Francji Edouard Daladier). Cały kierowniczy kierowniczy aktyw OUN(b) został również aresztowany. Dwaj bracia Bandery zginęli zamordowani w obozie koncentracyjnym w Auschwitz.
Banderowcy zostali poddani represjom i musieli przejść do konspiracji, organizując UPA .Bataliony Roland i Nachtigall zostały rozwiązane. Melnykowcy zdecydowali się na współpracę z Niemcami i współuczestniczyli w organizacji w roku 1943 14. Dywizji Grenadierów Waffen SS SS-Hałyczyna ( niem. SS-Galizien).
W Sachsenhausen Bandera przebywał do grudnia 1944 r, gdy przywódcy OUN(B) zostali uwolnieni w związku z organizacją przez Niemców Ukraińskiej Armii Narodowej.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej Bandera był przywódcą ukraińskich organizacji nacjonalistycznych na Zachodzie. W 1959 został zamordowany w Monachium przez agenta KGB Bohdana Staszynskiego. Staszynski po ucieczce na Zachód w roku 1960 podczas publicznego procesu przyznał się do skrytobójczego zabójstwa na rozkaz Kremla również innego lidera ukraińskiej emigracji - Lwa Rebeta. Za zabicie Bandery Staszynski otrzymał od Chruszczowa Order Czerwonego Sztandaru (podobnie jak Ramón Mercader Order Lenina za zabójstwo Trockiego). Zeznania Staszynskiego wstrząsnęły Kremlem. W konsekwencji afery Staszyńskiego stanowisko utracił szef KGB Aleksander Szelepin, którego zastąpił Władimir Siemiczastny. Władze sowieckie, obawiając się kolejnych podobnych kompromitacji, oświadczyły publicznie, że nie będą już więcej mordować swoich przeciwników za granicą. Przez dłuższy czas słowa dotrzymywano - na Kremlu zdano sobie bowiem sprawę, że szkody na arenie międzynarodowej powstałe na skutek zdemaskowania zamachu mogą przeważać nad korzyściami wynikającymi z likwidacji kolejnego oponenta.
Zobacz też: Autobiografia Bandery w jęz. ukraińskim..
[edytuj] Bibliografia - podstawowe pozycje
- Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej Warszawa PWN, 1993
- Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933-1945, Warszawa, KiW 1972
- Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929 Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1989
