Zawał

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy medycyny. Zobacz też: zawał (górnictwo).

Zawał (łac. infarctus, ang. infarct) jako ogólne pojęcie patomorfologiczne oznacza rodzaj martwicy spowodowanej skrajnym ograniczeniem perfuzji (przepływu) krwi przez obszar tkankowy danego narządu. Obszar martwicy powstałej w wyniku zawału może mieć charakter martwicy skrzepowej (łac. necrosis coagulativa, necrosis denaturativa) lub rozpływnej (łac. necrosis colliquativa)

[edytuj] Etymologia słowa infarctus

Z łac. „in” - „na, w, ku, do środka” + „farctus” - “napchany, nadziany, nafaszerowany”.

[edytuj] Rodzaje zawałów

Ze względu na mechanizm powstawania wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje zawałów, odmienne także pod względem wyglądu makroskopowego i histopatologicznego:

zawał blady lub niedokrwienny (łac. infarctus pallidus, infarctus ischaemicus) powstający w wyniku ograniczenia lub zatrzymania przepływu krwi w tętnicy doprowadzającej krew do danego obszaru
zawał czerwony, przekrwienny albo krwotoczny (łac. infarctus ruber, infarctus haemorrhagicus) powstający w wyniku zatrzymania odpływu krwi żylnej z danego obszaru .

Zawał niedokrwienny powstaje najczęściej w sercu (zawał mięśnia sercowego), nerce, mózgu, rzadziej w śledzionie i w innych narządach (np. w przednim płacie przysadki mózgowej: w poporodowym zespole Sheehana).

Zawał przekrwienny powstaje zwykle w jelitach i płucach, a czasami w korze mózgu (jako powikłanie zakrzepicy zatok opon mózgowych w przebiegu zapalenia), w jądrach, jajnikach i uszypułowanych guzach (w wyniku skrętu).

W wątrobie rzadko może zdarzyć się zawał krwotoczny lub niedokrwienny.

Zawał wtórnie ukrwotoczniony jest postacią zawału, który powstaje w wyniku utrudnienia dopływu krwi tętniczej (tak jak w zawale niedokrwiennym), wskutek czego powstaje ognisko martwicy rozpływnej, do którego wtórnie wlewa się krew z uszkodzonych naczyń krwionośnych znajdujących się w sąsiedztwie obszaru zawału - co upodabnia makroskopowo do zawału czerwonego. Mechanizm ten najczęściej się obserwuje w zawałach mózgu.

[edytuj] Patogeneza

Zawały powstają najczęściej w wyniku:

zakrzepicy:
- miażdżyca
- zapalenie naczyń
- zapalenie zatok opon mózgowych
zatorów
ucisku mechanicznego na naczynia żylne (np. w uwięźniętej przepuklinie) lub tętnicze (rzadko)
nacieku nowotworowego z sąsiedztwa
skurczu elementów mięśniowych w ścianie tętniczej na podłożu nerwowym lub innym (bardzo rzadko)
w patogenezie zawału płuca najistotniejszą rolę odgrywa współistnienie niewydolności prawokomorowej serca.

Budowa sieci naczyniowej i warunki krążenia krwi są przyczyną, że w niektórych narządach praktycznie nigdy nie występują zawały. Należą do nich: macica, gruczoł tarczowy, wątroba, język, prącie, łechtaczka.

[edytuj] Historia pojęcia

Współczesne rozumienie tego pojęcia - takie jak podano wyżej, ustaliło się dopiero na początku XX w.

Pierwotne i dawne znaczenie słowa infarctus, rozumiane w kategoriach patologii humoralnej, oznaczało miejscowe „zagęszczenie” i „konsolidację” czterech humorów. Niem. patolog Rudolf Virchow (1821-1902) w latach czterdziestych XIX w. analizował przyczyny powstawania wylewów krwi w obrębie płuc i zastosował nazwę „infarctus” w odniesieniu do szczególnej postaci zawału, jakim jest zawał krwotoczny płuc. Nazwa wiąże się z makroskopowym wyglądem tej zmiany, robiącej wrażenie krwistego „farszu” lub „nadzienia” w ograniczonym obszarze tego narządu. Polski patolog Tadeusz Browicz (1847- 1928) przetłumaczył to pojęcie jako „nadzianka krwawa”, natomiast pol. słowo „zawał” lub „zawalisko” w znaczeniu medycznym występuje w „Słowniku terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 r. W XIX w. „zawał” rozumiano jako: „wylew krwi w miąższu organu spowodowany zatkaniem tętnicy końcowej. Gdy nastąpi zator przez zatkanie tętnicy końcowej wsteczny strumień krwi [z żył] prowadzi do nawału [...], a następstwem tego jest krwotok. [Zawał może powstać tylko] w śledzionie, nerkach, mózgu i płucach. Z czasem może być on wessany [...]”. Myśl, że zawał jest spowodowany zamknięciem tętnic końcowych jako pierwszy przedstawił w 1872 r. niem. patolog Julius Friedrich Cohnheim (1839-1884). Z opisu tego wynika jednak, że pojęcie zawału wiązano tylko z jego krwotoczną postacią, która rzeczywiście ma wygląd „nadzianki”.

W 1842 r. franc. patolog Jean Cruveilhier (1791-1874), a w 1856 austr. patolog baron Carl von Rokitansky (1804-1878) oraz Virchow opisali obrazy patomorfologiczne zmian w sercu, mogące odpowiadać zawałowi mięśnia sercowego (nazywane przez nich „apoplexia”- „udar”) . Podobnie w 1882 r. niem. patolog Ernst Ziegler (1849-1905) wyróżnił szczególną postać schorzenia serca, którą nazwał „myomalatio cordis” [z łac. „malacia” - „rozmiękanie”], ale rozumiał ją jako rodzaj zwyrodnienia, spowodowanego „wciskaniem się” się krwi. Obecność martwicy (a nie krwotoku) jako wyróżnika stanu zawału, wprowadzono do jego definicji na początku XX w., rozróżniając i wprowadzając pojęcie zawału bladego spowodowanego wyłącznie „zapchaniem” skrzepliną lub zatorem tętnicy zaopatrującej zmieniony obszar (bez wstecznego dopływu krwi żylnej), oraz zawału czerwonego w którym dochodzi do utrudnienia odpływu żylnego krwi, jako istotnej (a nawet jedynej) przyczyny martwicy. Pojęcie „zawału” w sensie klinicznym zaczęło funkcjonować później. W odniesieniu do mięśnia sercowego nazwę tę wprowadził w 1896 r. franc. lekarz René Marie (1868-1952), a wg innych niem. patolog Carl Weigert (1845-1902) w 1880 r. W 1910 r. ros. lekarze Wasilij Parmenowicz Obrazcow (1849-1920) i Nikołaj Dymitriewicz Strażesko (1876-1952) jako pierwsi opisali pod względem klinicznym trzy przypadki zawału serca , a jednoznaczny związek przyczynowy pomiędzy zakrzepicą tętnic wieńcowych a zawałem serca ustalił amer. lekarz James Bryan Herrick (1861-1954) w 1912 r. . Przedtem zmiany narządowe o tym charakterze nazywano rozmaicie, najczęściej łac. nazwami: „apoplexia”, „infiltratio”, „hepatisatio”, „myomalatio” i in.

[edytuj] Tzw. "zawał" moczanowy

Tradycyjna nazwa tzw. „zawału” moczanowego (łac. infarctus uricus), który nie jest skutkiem zaburzeń krążenia krwi, ale zmianą o charakterze zwyrodnieniowym w nerkach (wytrącanie się kwasu moczowego), odnosi się do historycznego rozumienia zawału jako zaburzenia składu „humorów”.