Piruw

Wikipidiyaman

Piruw (Kastilla simipi: Perú) Uralan Abya Yalapi mama llaqtam.

• Uma llaqta: Lima

Wichay larumanta Ikwadur llaqtawan, Kulumbiya llaqtawan tinkuna, inti lluqsiy larumantataq Brasil llaqtawan Bulibiya llaqtawan tinkuna, uray larumantataq Chili llaqtawan Bulibiya llaqtawan Titiqaqa quchawan tinkuna, inti chinkay larumantataq Pasifiku mama quchawan (Océano Pacífico) tinkusqa.

Suyu hina institushunalminti organisasqa llaqtanchik, hallp'antaq 1 285 216 km2 chhikanmi, runankunaqa 29 hunu kan; paykunaqa kastillanu, qhichwa, aymara rimaqkunam, chaymanta wah runakunaq rimayninkupis kallantaqmi.

Tabla de contenidos 1 Ñawpa pacha kawsay yuyaykuna 1.1 Willakuy 2 Congresoq kawsaynin 2.1 Congresoq Kawsayninmanta Periodificación nisqa 3 Pulitika Rakiy Piruwmanta 3.1 Suyukuna 4 Geografia nisqa 4.1 Hatun Llaqtakuna 5 Simikuna 6 Qillqakuna 7 Qillqaqkuna 8 Raymikuna 9 Llaqta taki 10 Hawa tinkikuna 11 Iñi

[allichay] Ñawpa pacha kawsay yuyaykuna

• Antikunapi ñawpa machukuna

[allichay] Willakuy

• Tawantinsuyu
• Kastilla qhapaq pacha icha Kastilla saruwasqanchik pacha (Virreinato del Perú)
• Republika pacha (República)

[allichay] Congresoq kawsaynin

[allichay] Congresoq Kawsayninmanta Periodificación nisqa

• Democracia Nominal Nisqa (1822 – 1895)
• Democracia censataria (1896-1931)
• Qharikunaq Democracia Alfabeta (1931-1955)
• Democracia Mixta Alfabeta (1956 – 1978)
• Democracia Universal (1979 watamanta kunankama)

[allichay] Pulitika Rakiy Piruwmanta

[allichay] Suyukuna

24 suyukuna, 1 constitucional wamani, ima 1 Metropolitana Suyu:

1. Amazonas suyu
2. Anqash suyu
3. Apurimaq suyu
4. Ariqipa suyu
5. Ayakuchu suyu
6. Kashamarka suyu
7. Qusqu suyu
8. Wankawillka suyu
9. Wanuku suyu
10. Ika suyu
11. Hunin suyu
12. Qispi kay suyu
13. Lampalliqi suyu
14. Lima suyu
15. Luritu suyu
16. Mayutata suyu
17. Muqiwa suyu
18. Pasqu suyu
19. Piwra suyu
20. Punu suyu
21. San Martín suyu
22. Taqna suyu
23. Tunpis suyu
24. Ukayali suyu

• Lima llaqta suyu
• Qallaw hatun kamachiy wamani

[allichay] Geografia nisqa

Piruw llaqtaqa iskay chunka tawayuq Tipartamintuyuqmi Suyukuna, huk Pruwinsia Constitucionalwan kuska; hatun riqsisqa llaqtakunaqa kaykunan: Lima, Ariqipa, Truxillu, Chiklayu, Wankayu, Piwra, Qusqu chaymanta Chimbote llaqtawan.

Unay pacha conquistasqamanta Piruw llaqtaqa kinsa hatun regionman t`ipisqa kaqkasqa: Costa nisqa Océano Pacífico mama quchawan tinkusqa; chaymantataq Sierra nisqa althu pata llaqtakuna; chaymantataq montaña nisqa Selva Amazónica nisqa karqan. Kayhinaman t`ipisqaqa 1941 watakamallan kaq kasqa; imaraykuchus chhaqay III Asamblea General del Instituto Panamericano de Geografía e Historia nisqaqa pusaq regionman t`ipiytan apruwasqaku, chaymanta Geógrafo nisqa Javier Pulgar Vidal nisqa yuyasqa. Kay musuq t`ipiyqa Mapa Fisiográfico nisqatan rikhurichisqa, chaymi chiqan biogeografican; hinamantan kayhina regionkuna rikhurisqa:

• Chala (Costa)
• Yunka suyu (Yunga)
• Qhichwa suyu (Quechua)
• Suni suyu (Suni, Jalca)
• Puna
• Hanka (Janca)
• Rupa-Rupa (Selva Alta)
• Umawa (Omagua, Amazonía, Selva Baja)

[allichay] Hatun Llaqtakuna

• Lima 8.500.000 runakuna
• Ariqipa 1.100.000 runakuna
• Truhillu 850.000 runakuna
• Piwra: 315.000 runakuna
• Qusqu: 300.000 runakuna
• Punu: 100.000 runakuna

Llaqtakuna Piruwpi
Rang	Llaqta	Runakuna			Suyu
		... 1981	... 1993	... 2005
1.	Lima	3.573.227	5.363.270	6.867.951	Lima suyu
2.	Ariqipa	446.942	619.156	844.000	Ariqipa suyu
3.	Qallaw	454.313	639.729	824.329	Qallaw hatun kamachiy wamani
4.	Truhillu	354.301	509.312	750.004	Qispi kay suyu
5.	Chiklayu	279.527	411.536	582.597	Lampalliqi suyu
6.	Iquitos	178.738	274.759	439.114	Luritu suyu
7.	Wankayu	164.954	258.209	380.098	Hunin suyu
8.	Piwra	207.934	277.964	326.592	Piwra suyu
9.	Chimbote	223.341	268.979	320.119	Anqash suyu
10.	Qusqu	184.550	255.568	313.210	Qusqu suyu
11.	Pucallpa	89.604	172.286	311.793	Ukayali suyu
12.	Taqna/ Takana	98.532	174.336	280.996	Taqna suyu
13.	Huliyaka	87.651	142.576	247.949	Punu suyu
14.	Ika	114.786	161.406	247.687	Ika suyu
15.	Sullana	112.770	147.361	162.493	Piwra suyu
16.	Carabayllo	k.A.	106.543	156.369	Lima llaqta suyu
17.	Chincha Alta	75.685	110.016	154.561	Ika suyu
18.	Wanuku	61.812	118.814	148.466	Wanuku suyu
19.	Ayakuchu/ Wamanqa	69.553	105.918	140.510	Ayakuchu suyu
20.	Kashamarka‎	65.000	92.447	132.622	Kashamarka suyu
21.	Lurigancho	65.139	100.240	132.498	Lima llaqta suyu
22.	Tarapoto	34.979	77.783	124.638	San Martin suyu
23.	Punu	67.397	91.877	116.951	Punu suyu
24.	Tunpis	47.936	74.085	109.599	Tumpis suyu
25.	Talara	57.015	82.228	100.105	Piwra suyu
26.	Waras	44.814	66.888	87.233	Anqash suyu
27.	Pasqu urqu	66.373	62.749	79.183	Pasqu suyu
28.	Chulucanas	34.977	52.089	69.145	Piwra suyu
29.	Huaral	34.235	54.199	68.606	Lima suyu
30.	Pisco	55.604	51.639	62.148	Ika suyu
31.	Catacaos	30.927	52.785	57.903	Piwra suyu
32.	Paita	18.749	42.491	56.404	Piwra suyu
33.	Awanqay	19.863	46.997	55.299	Apurimaq suyu
34.	Muqiwa	22.224	38.837	54.703	Muqiwa Suyu
35.	Wachu	43.398	49.271	53.852	Lima suyu
36.	Ilo	32.011	43.947	53.717	Muqiwa suyu
37.	Tinku Mariya	25.030	43.152	53.416	Wanuku suyu
38.	Lurín	k.A.	34.268	53.309	Lima llaqta suyu
39.	Jaén	24.356	46.477	52.730	Kashamarka suyu
40.	Tarma	34.369	45.056	51.581	Hunin suyu
41.	Barranca	21.312	40.352	51.078	Lima suyu

[allichay] Simikuna

• Kastilla simi (ufisyal nisqa): 16.000.000 rimaqkuna
• Qhichwa simi: 8.000.000 rimaqkuna
• Aymara simi: 500.000 rimaqkuna

[allichay] Qillqakuna

• (Apu) Ollantay (drama)

[allichay] Qillqaqkuna

• Waman Puma de Ayala (* 1534 ? (1550 ?) - † c. 1615)
• Inka Garcilaso de la Vega (1539 – 1616)
• César Vallejo (1892 - 1938)
• José María Arguedas (1911 - 1969)
• Julio Ramón Ribeyro (1929 – 1994)
• Mario Vargas Llosa (* 1936)

[allichay] Raymikuna

Fecha	Nombre
1 Qhulla puquy killa	Musuq wata
2 Hatun puquy killa	Mamacha Kandilariya Raymi (Punu)
Iskay kaq Intichaw Hatun puquy killapi	Pisco Sour p'unchaw
Pawkar waray killa - Ayriway killa	Simana Santa
1 Aymuray killa	Llamk'ay p'unchaw
Inti raymi killa	Quyllur Rit'i (Qusqu Suyu)
29 Inti raymi killa	San Pidruwan San Pawlu
6 Anta situwa killa	Yachachiq p'unchaw
7 Inti raymi killa	Unancha p'unchaw
Inti raymi killa	Antikunap takinan p'unchaw
24 Inti raymi killa	Chakraruna p'unchaw
28 Anta situwa killa	Tayta llaqta phista
30 Chakra yapuy killa	Santa Rosa de Lima
Kantarya killa	Señor de los Milagros nisqap killan
8 Kantarya killa	Combate Naval de Angamos
31 Kantarya killa	Wiraquchap takin p'unchaw
1 Ayamarka killa	Lliw Santukunap p'unchawnin
8 Qhapaq raymi killa	Map'annaq kunsi p'unchaw
9 Qhapaq raymi killa	Ayakuchu maqay
25 Qhapaq raymi killa	Nawidad

[allichay] Llaqta taki

• Piruwpa llaqta takin

[allichay] Hawa tinkikuna

Wikimedia Commons nisqapi suyukunata uyarinakunatapas tarinki kaymantam: Perú

• Peru Suyuq Congreson
• Peru: Huk Ñeqen Ekolohika kallpayoq Pacha
• Tours and Travels to Peru
• Lista: Universidades del Perú

[allichay] Iñi

• Pulitiku (Andes mama llaqtakunapi pulitiku runakuna)

Kay qillqasqaqa ancha huch'uyllam kachkan. Wikipidiyata yanapayta munaptinki hatarichinam atichkan This article is a stub. You can help by expanding it. || Este artículo aún es un esbozo. Puedes ayudar expandiéndolo.