เจ้าจอมมารดาจันทร์

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

เจ้าจอมมารดาจันทร์ในรัชกาลที่ ๔ เป็นบุตรีคนรองสุดท้องของพระยาพิพิธสมบัติ (ทองสุก) ผู้สำเร็จราชการเมืองตราด มีมารดาเป็นชาวจังหวัดตราด คุณตาชื่อ “หยง” เป็นจีนฮกเกี้ยนที่เข้ามาตั้งหลักแหล่งค้าขายที่เมืองตราด คุณยายชื่อ “อิ่ม” เป็นคนพื้นเพเมืองตราด

เมื่อพระยาพิพิธสมบัติถึงแก่อนิจกรรมในตอนต้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว บุตรชายคนหนึ่งของพระยาพิพิธสมบัติได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ ให้เป็นผู้สำเร็จราชการเมืองตราดสืบต่อจากบิดา ท่านเจ้าเมืองคนใหม่นี้ภายหลังได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น “พระยาพิพิธฤทธิเดชวิเศษสิงหนาถ” และพระยาพิพิธฤทธิเดชวิเศษสิงหนาถนี้เองที่เป็นผู้ชักชวนให้เจ้าจอมมารดาจันทร์ซึ่งขณะนั้นอยู่ในวัยรุ่นสาวมีรูปโฉมงดงามเป็นที่เลื่องลือไปทั่วเมืองตราด ให้เข้ามารับราชการสนองพระเดชพระคุณในพระบรมมหาราชวัง จนได้รับพระมหากรุณาธิคุณชุบเลี้ยงให้เป็นพระสนมเอก พระราชทานเครื่องยศพานทองคำ เครื่องใช้สอยทองคำ หีบทองลงยาราชาวดี กับได้เบี้ยหวัดเงินปี ปีละ ๑๐ ชั่ง

เจ้าจอมมารดาจันทร์ได้รับราชการสนองคุณพระกรุณา ฯ ถวายพระประสูติกาลพระเจ้าลูกเธอและพระเจ้าลูกยาเธอทั้งสิ้น ๔ พระองค์ คือ

• พระองค์ที่ ๑ คือ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิงทักษิณชา นราธิราชบุตรี ประสูติ ณ วันเสาร์ เดือนสิบเอ็ด ขึ้นห้าค่ำ ปีชวด จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๑๔ ตรงกับวันที่ ๑๘ กันยายน พ.ศ. ๒๓๙๕ สิ้นพระชนม์ด้วยโบราณโรคที่วังสามเสน เมื่อวันที่ ๑๓ กันยายน พ.ศ. ๒๔๔๙ พระชันษา ๕๕ ปี พระราชทานเพลิงพระศพ ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส เมื่อวันที่ ๑๘ กันยายน พ.ศ. ๒๔๔๙ ในระหว่างพระชนม์ชีพ เมื่อพระบาทสมเด็จ ฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขึ้นเสวยราชสมบัติแล้ว ได้ทรงรับราชการสนองคุณพระกรุณา ฯ ถวายพระประสูติกาลพระราชโอรสเป็นสมเด็จเจ้าฟ้าพระองค์แรกในรัชกาล แต่สิ้นพระชนม์เสียในวันประสูติ

• พระองค์ที่ ๒ คือ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าหญิงมัณยาภาธร ประสูติ ณ วันพุธ ขึ้นห้าค่ำ เดือนอ้าย ปีขาล ฉศก ตรงกับวันที่ ๒๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๓๙๗ สิ้นพระชนม์เมื่อวันจันทร์ แรมสามค่ำ เดือนสิบเอ็ด ปีระกา พุทธศักราช ๒๔๒๘ พระชันษา ๓๒ ปี ที่วังกรมหลวงอดิศรอุดมเดช ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้า ฯ พระราชทานโกศกุดั่นใหญ่ ตั้งเมรุพระราชทานเพลิงพระศพ ณ ท้องสนามหลวง เมื่อวันจันทร์ แรมสิบสองค่ำ เดือนแปด ปีจอ อัฐศก จุลศักราช ๑๒๔๘ พ.ศ. ๒๔๒๙ พระอังคารแห่ไปลอยน้ำที่หน้าวัดยานนาวา พระอัฐิแห่อัญเชิญไปไว้ที่วังกรมหลวงอดิศรอุดมเดช

• พระองค์ที่ ๓ คือ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าชายศุขสวัสดี ประสูติ ณ วันศุกร์ ขึ้นเก้าค่ำ เดือนสี่ ปีเถาะ สัปตศก จุลศักราช ๑๒๑๗ ตรงกับวันที่ ๑๕ มีนาคม พ.ศ. ๒๓๙๘ สิ้นพระชนม์ในวันที่ ๑๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๗ สิริพระชันษาได้ ๖๙ ปี ทรงได้รับการสถาปนาเป็นพระองค์เจ้าต่างกรม พระนามกรมว่า “กรมหลวงอดิศรอุดมเดช” และทรงเป็นองค์ต้นราชสกุล “ศุขสวัสดิ”

• พระองค์ที่ ๔ คือ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าชายเกษมศรีศุภโยค ประสูติ ณ วันจันทร์ เดือนเก้า แรมสิบสองค่ำ ปีมะเส็ง นพศก จุลศักราช ๑๒๑๙ ตรงกับวันที่ ๑๗ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๐๐ สิ้นพระชนม์ที่ตำหนักวังสามเสน เมื่อวันที่ ๓ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๘ สิริพระชันษา ๔๙ ปี ทรงได้รับการสถาปนาเป็นพระองค์เจ้าต่างกรม พระนามกรมว่า “กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ” และทรงเป็นองค์ต้นราชสกุล “เกษมศรี”

ในระหว่างการรับราชการในพระบรมมหาราชวังเพื่อสนองคุณพระกรุณานั้น เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระบรมราโชบายที่จะอนุรักษ์และฟื้นฟูศิลปวัฒนธรรมไทยในเรื่องศิลปะการแสดง โดยพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้หัดละครแสดงโดยสตรีล้วนขึ้นเป็นครั้งแรก และยังพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้นำบทพระราชนิพนธ์ไปเล่นได้ โดยโปรดเกล้า ฯ ให้ทำประกาศว่าด้วย ละครผู้หญิง พ.ศ. ๒๓๙๘ อนุญาตให้เจ้านาย ขุนนาง และผู้มีบรรดาศักดิ์หัดละครผู้หญิงขึ้นได้ แต่ได้ขอจำกัดสิทธิ์บางประการไว้สำหรับละครหลวง เช่น รัดเกล้ายอด เครื่องแต่งตัวลงยา พานทอง หีบทอง ซึ่งใช้เป็นเครื่องยศ เครื่องประโคมแตรสังข์ และห้ามมิให้บังคับผู้ที่ไม่สมัครใจเล่นละครให้ได้รับความเดือดร้อน เจ้าจอมมารดาจันทร์จึงได้ตั้งโรงละครขึ้นคณะหนึ่งในพระบรมมหาราชวังเพื่อสนองพระบรมราโชบายนี้ ทำการฝึกซ้อม และจัดแสดงจนเป็นที่รู้จัก ซึ่งตัวละครจากโรงละครของเจ้าจอมมารดาจันทร์นี้ ต่อมาได้เป็นครูหัดละครให้โรงละครอื่น ๆ ต่อไปอีกหลายคน

เมื่อพระบาทสมเด็จ ฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตแล้ว เจ้าจอมมารดาจันทร์ได้ย้ายออกมาอยู่กับพระราชโอรส คือ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี ที่วังท้ายวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ฐานะทางยศศักดิ์มีการเปลี่ยนแปลงไปตามธรรมเนียมสำหรับเจ้าจอมมารดาในรัชกาลก่อน คือ เครื่องยศหีบหมากทองลงยาราชาวดีก็เปลี่ยนเป็นหีบทองเกลี้ยง นามก็เรียกว่า “จันทร์เจ้าจอมมารดา” แต่ภายหลังพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้เรียกนามอย่างเดิมกับบ่งรัชกาลไว้ท้ายว่า “เจ้าจอมมารดาจันทร์ในรัชกาลที่ ๔”

ในปัจฉิมวัย ท่านได้ป่วยเป็นโรคชรามาตั้งแต่วันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๔๘ ได้รับพระราชทานหมอหลวงไปรักษาอาการแต่หาคลายไม่ ครั้นถึงวันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ ปีเดียวกัน เวลาบ่ายห้าโมงครึ่ง ก็ถึงแก่อนิจกรรม.

[แก้] อ้างอิง

• กัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์, สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้า. มหามกุฎราชสันตติวงศ์ พระนามพระราชโอรสธิดา พระราชนัดดา. กรุงเทพมหานคร : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), ๒๕๔๗.

• “วชิรญาณ เล่ม๑ ฉบับที่ ๑ จ.ศ. ๑๒๔๖ และพระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นทิวากรวงศ์ประวัติ กับประวัติเจ้าจอมมารดาจันทร์ในรัชกาลที่ ๔.” อนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพนางสายหยุด ตะเวทีกุล. กรุงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ๒๕๔๑.

• วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี, กระทรวง. เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในโอกาสที่วันพระบรมราชสมภพ ครบ ๒๐๐ ปี. กรุงเทพมหานคร : most.go.th, ๒๕๔๙. สืบค้นเมื่อ ๑๐ กันยายน ๒๕๔๙, จาก http://www.most.go.th/200year/king200year.htm

พระมเหสี เจ้าจอมมารดา เจ้าจอม ใน รัชกาลที่ ๔ แก้

พระอัครมเหสี สมเด็จพระนางเจ้า โสมนัสวัฒนาวดี พระมเหสี สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี · พระสัมพันธวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพรรณราย เจ้าจอมมารดา สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา · เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง ปาลกะวงศ์ · เจ้าจอมมารดาน้อย · เจ้าจอมมารดาแพ · เจ้าจอมมารดาพึ่ง · เจ้าจอมมารดาจันทร์ · เจ้าจอมมารดาเที่ยง · เจ้าจอมมารดาตลับ · เจ้าจอมมารดาเอี่ยม · เจ้าจอมมารดาเกศ · เจ้าคุณจอมมารดาสำลี · เจ้าจอมมารดากลิ่น · เจ้าจอมมารดาบัว · เจ้าจอมมารดามาไลย · เจ้าจอมมารดาสังวาลย์ · เจ้าจอมมารดาเอม · เจ้าจอมมารดาหรุ่น · เจ้าจอมมารดาแก้ว · เจ้าจอมมารดาโหมด · เจ้าจอมมารดาหุ่น · เจ้าจอมมารดาดวงคำ · เจ้าจอมมารดาเขียน · เจ้าจอมมารดาชุ่ม · เจ้าจอมมารดาเพ็ง · เจ้าจอมมารดาเหม · เจ้าจอมมารดาวาด · เจ้าจอมมารดาห่วง · เจ้าจอมมารดาแสง · เจ้าจอมมารดาสุ่น · เจ้าจอมมารดาหว้า · เจ้าจอมมารดาเชย · เจ้าจอมมารดาพุ่ม · เจ้าจอมมารดาอิ่ม · เจ้าจอม เจ้าจอมมารดาทับทิม · เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แข พึ่งบุญ · เจ้าจอมเล็ก · เจ้าจอมอิ่ม · เจ้าจอมรุน · เจ้าจอมหนูสุด · เจ้าจอมวัน · เจ้าจอมหนูชี · เจ้าจอมบุนนาค ·