Yer (gezegen)
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 Apollo 17'den Yer'in görüntüsü:Mavi Bilye. |
|
| Yörünge Özellikleri | |
| Yarı büyük eksen | 149.597.887 km. |
| Günberi | 147.098.074 km. (0,983 A.Ü.) |
| Günöte | 152.097.701 km. (1,017 A.Ü.) |
| Yörünge dışmerkezliği | 0,017 |
| Yörünge eğikliği | 0 |
| Dolanma süresi (Yıldız yılı) |
365 gün 6 sa. 9 dk. 9 s. (365,25636 gün) (1,000039 dönencel yıl) |
| Yörünge hızı ortalama
En yüksek En düşük |
29,78 km/s 30,29 km/saniye 29,29 km/s |
| Doğal uydu sayısı | 1 |
| Fiziksel Özellikler | |
| Ekvator çapı | 12.756,28 km |
| Kutuplar arası çap | 12.713,56 km |
| Basıklık | 0,003 |
| Ekvator çevresi | 40.075 km |
| Yüzey alanı Karalar
Denizler |
510.067.420 km2 148.847.000 km2 (%29,2)
361.220.420 km2 (%70,8) |
| Hacim | 1,08 x 1012 km3 |
| Kütle | 5,97 x 1024 kg. |
| Yoğunluk | 5,51 g/cm3 |
| Eksen eğikliği | 23,44° |
| Dönme süresi (Yıldız günü)
|
23 sa. 56 dk. 4,1 sn. (0,99727 gün)
|
| Yerçekimi | 9.78 m/s2 |
| Kurtulma hızı | 11,18 km/s |
| Beyazlık (albedo) | 0,37 |
| Yüzey sıcaklığı ortalama
En yüksek En düşük |
14°C (287 K) 57,7°C (331 K) - 89,2°C (184 K) |
| Atmosferin içeriği | |
| Azot | %78.08 |
| Oksijen | %20.94 |
| Argon | %0.93 |
| Karbondioksit | %0.038 |
| Su buharı | Eser (iklime bağlı olarak değişir) |
Yer (Dünya, Yeryüzü, Acun, eski dilde Arz), Güneş sistemi'nin Güneş'e uzaklık açısından üçüncü sıradaki gezegeni. Üzerinde yaşam barındırdığı bilinen tek doğal gök cismidir. Katı ya da 'kaya' ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını vermiştir. Bu gezegen grubunun kütle ve hacim açısından en büyük üyesidir. Büyüklükte, Güneş sistemi'nin 9 gezegeni arasında gaz devlerinin büyük farkla arkasından gelerek beşinci sıraya yerleşir. Tek doğal uydusu Ay' dır.
Konu başlıkları |
[değiştir] Levha hareketleri
- Ana madde: Levha hareketleri
Levha hareket teorisi'ne (tektonik levha teorisi olarak da bilinir) göre Yer'in en dış kısmı iki tabakadan oluşur: kabuğu da kapsayan litosfer ve mantonun katılaşmış dış kısmı. Litosferin altında astenosfer bulunur, bu mantonun yüksek viskoziteli olan iç kısmıdır.
Litosfer, astenosferin üzerinde, tektonik levhalara ayrılmış bir halde yüzmektedir. Bu plakalar belli temas noktalarında üç tür hareketten birini gösterirler: yaklaşma, uzaklaşma veya yanyana kayma. Bu temas noktalarında depremler, volkanik faaliyetler, dağ oluşumları ve okyanus dibi hendekler oluşur.
Ana plakalar şunlardır:
- Afrika plakası, Afrika'yı kapsar.
- Antarktik plakası, Antarktika'yı kapsar
- Avustralya plakası, Avustralya'yı kapsar. (Hint plakası ile 50-555 milyon yıl önce birleşmiştir)
- Avrasya plakası, Asya ve Avrupa'yı kapsar.
- Kuzey Amerika plakası, Kuzey Amerika ve kuzey-doğu Sibirya'yı kapsar
- Güney Amerika plakası, Güney Amerika'yı kapsar.
- Büyük Okyanus plakası, Büyük Okyanus'unu kapsar
Önemli küçük plakalar arasinda Hint plakası, Arabistan plakası, Karaip plakası, Nazka plakası, Skotia plakası ve Anadolu plakası sayılabilir.
[değiştir] Aşınma
Kıtaları oluşturan güç, levha hareketlerinin motoru olan Yer'in iç enerji kaynağıysa, çok daha büyük bir dış enerji kaynağı, kıtaları aşındırarak yok etme sürecinde etkili olur: Güneş enerjisi. Atmosfer hareketlerini ve su döngüsünü sürdürmek için gerekli enerjiyi sağlayan güneş ışınları, su ve rüzgar aşındırması ile kıta yüzeylerinden koparılan minerallerin yine bu iki araç yardımıyla okyanus tabanlarına taşınarak çökmesine yardımcı olur. Bu mekanizma ile okyanus kabuğu üzerinde gittikçe kalınlaşarak biriken tortul kaya katmanı, dalma-batma mekanizması sırasında yerküre içlerine taşınarak yeniden erir.
Aşınma mekanizması, suyun yerçekimi etkisi altındaki hareketlerini izler, yüksek dağların aşınarak alçalmasına, okyanus derinliklerinin dolarak yükselmesine yol açar, sonuçta yer yuvarlağının girinti ve çıkıntılarının törpülenerek çekim etkisi ile belirlenmiş ideal jeoit biçimine yaklaşması yönünde çalışır.
[değiştir] Atmosfer
- Ana madde: Atmosfer
Yer atmosferinin kesin bir sınırı yoktur, uzaya doğru gittikçe incelip yok olur. Atmosfer kütlesinin dörtte üçü gezegenin yüzeyinden itibaren ilk 11 km içindedir. Bu en alt tabaka troposfer olarak adlandırılır. Daha yüksekteki atmosfre genelde stratosfer, mezosfer ve termosfer olarak adlandırılır. Bundan ötededeki eksosfer, Yer'in manyetik alanının güneş rüzgarları ile etkileştiği manyetosfere doğru giderek incelir. Atmosferin Yer'deki yaşam açısından önemli bir kısmı ise ozon tabakasıdır. Yer'in yüzeyindeki atmosfer basıncı ortalama 101,325 kPa'dır. İçeriği %78 azot, %21 oksijen ve eser miktarda su buharı gibi başka gazlardır. Atmosfer güneşten gelen morötesi ışınları soğurarak Yer'deki canlıları korur, sıcaklık farklılıklarını azaltır, su buharının taşınmasını sağlar ve yararlı gazları sağlar. İklim ve meteorolojinin başlıca unsurlarından biri atmosferdir.
Hidrojen gazı hafif olduğu ve Yer'in ortalama sıcaklığında kurtulma hızına sahip olduğu için, eğer kimyasal olarak bağlı değilse uzaya kaçar. Bu yüzden Yer'in atmosferi yükselticidir, bu da gezegende gelişmiş olan yaşamın kimyasal özelliklerini belirler.
[değiştir] Hidrosfer (su küre)
Yer, yüzeyinde sıvı halde büyük bir su kütlesi bulundurması bakımından gezegenler arasında eşsiz bir konumdadır. Okyanuslar şeklinde Yer yüzeyinin % 70'ini kaplayan bu kütle, yerkürenin , hidrosfer (=su küre, su yuvarı) adı verilen bir katmanı olarak görülebilir ve gezegenin toplam kütlesinin yaklaşık 1/4000' ini oluşturur. Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar içinde bundan çok daha fazla miktarda su bulunduğu sanılmaktadır.
Bu su, levha hareketleri sonucunda dalma-batma sürecine giren katmanların ısınmasıyla kayaç yapıdan ayrılarak, yanardağ püskürmeleri ile buhar halinde yüzeye çıkar. Hidrosferi oluşturan su kütlesinin günümüzdeki temel yenilenme kaynağı bu mekanizma olmakla birlikte, kozmik çarpışmaların sıklığının çok daha fazla olduğu Güneş Sistemi'nin erken dönemlerinde, bileşiminde donmuş halde su bulunan göktaşı çarpmaları ile gezegene büyük miktarda su taşınmış olabilir.
Yer yüzeyindeki su döngüsü, Güneş ışınlarının sağladığı enerjiden gücünü alan, atmosfer ve meteorolojik olayların önemli rol oynadığı karmaşık bir mekanizma ile hem yer kabuğunun şekillendirilmesinde, hem de yaşamın ortaya çıkması ve sürdürülmesindeki temel etkenlerden birini oluşturur.
[değiştir] Dünya'nın hareketi
Dünya kendi çevresinde (23 saat, 56 dakika, 4.091 saniye) ve güneş çevresinde (365 gün, 5 saat, 48 dakika) hareket eder. Günlük ve yıllık hareketlerine bağlı olarak gece, gündüz, mevsimler, kayaçların oluşması ve diğer canlılık ve biyolojik olaylar gerçekleşir. Mevsimlerin oluşmasında etken ise 23 derecelik eksen eğikliğidir.
[değiştir] Ay ve Dünya
| Name | Uzaklık | Dönüşü |
|---|---|---|
| Ay | 3,474.8 km | 27 gün, 7 saat, 43.7 dakika |
| 238,700 mi |
| Güneş Sistemi |
|---|
 |
| Gezegenler: Merkür - Venüs - Dünya - Mars - Jüpiter - Satürn - Uranüs - Neptün |
| Cüce gezegenler: Ceres - Plüton - Eris |
| Diğer: Güneş - Ay - Asteroit kuşağı - Kuyrukluyıldızlar - Neptün ötesi cisimler - Kuiper kuşağı- Oort bulutu |
| Diğer cisimler ve bölgeler için, güneş sistemindeki cisimlerin listesine bakınız. |
