Provence
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Provence is 'n historiese landskap langs die Mediterreense kus van Suidoos-Frankryk, tussen die Rhônevallei in die weste en Italië in die ooste. In die noorde word dit deur die landskap Dauphiné (région Rhône-Alpes) begrens. Die huidige naam is afgelei van die Latynse naam Provincia, waarmee die Romeine in die omgangstaal na hierdie deel van die provinsie Gallia Narbonensis verwys het. In die Romeinse tydperk vestig 'n groot aantal veterane van die Romeinse leër hulle in die gebied.
[wysig] Geografie
Die huidige départements Alpes-de-Haute-Provence, Var, Vaucluse en Bouches-du-Rhône maak deel uit van die historiese gebied Provence. Hulle vorm saam met die départements Hautes-Alpes en Alpes-Maritimes die administratiewe région Provence-Alpes-Côte d'Azur. Die onafhanklike vorstedom Monaco lê halfpad tussen Nice en die Frans-Italiaanse grens.
Provence bevat 'n wye verskeidenheid landskapsvorme, wat van die vrugbare riviervallei van die Rhône in die weste tot by die berglandskap van die Seealpe in die ooste strek (met Mont Ventoux, die Luberon en die Alpilles as die belangrikste berggebiede). Die suidelike kusgebiede langs die Middellandse See word onder meer deur die vleilandskap van Camargue gekenmerk.
Die reliëf van Provence word deur heuwellandskappe oorheers. Erosie, wat as gevolg van die swaar somerreëns 'n tipiese verskynsel in Provence is, het diep bergklowe en ravyne gevorm. Die kusgebied van Cassis staan bekend vir sy steil rotswande, wat soms meer as 500 meter hoog is, en les calanques, klein fjorde met soms skouspelagtige rotsformasies en grotte.
Die hoogland van Provence in die noorde spog met die hoogs geleë dorp in Europa (St. Veran, wat 2 020 meter bo seevlak lê), die hoogs geleë stad (Briançon, 1 326 meter bo seevlak) en die grootste kunsmatige meer van Frankryk, die Lac de Serre-Ponçon, wat ná die oprigting van 'n dam in die Durancerivier ontstaan het.
Die Verdon, 'n takrivier van die Durance, het ravyne met 'n lengte van veertig kilometer en steil rotswande met 'n hoogte tussen 200 en 800 meter in die kalkgesteente van sy omgewing gesny. Grotte, watervalle en buitengewone rotsformasies kenmerk die gebied. Twee waterkragsentrales in die Verdonrivier, Castillon en Chaudanne, en een by die dam van die Sainte-Croixmeer lewer elektrisiteit vir die metropolitaanse gebied van Marseille op, terwyl die Sainte-Croixmeer Marseille van drinkwater voorsien.
Danksy die baie gematigde klimaat het Provence tot een van die belangrikste Franse reisbestemmings ontwikkel. Die somers is baie warm en droog, terwyl die winters in die kusgebied baie mild, vogtig in die oostelike deel en koud in die berglandskap van die noorde is. Die temperatuurverskil tussen somer en winter is in die hoogland van die Verdonrivier net vier tot ses °C. Die flora in die warmer gedeelte langs die kus het by die droë klimaat aangepas en word veral deur die garrigue oorheers. Veldbrande kom dikwels voor in die gebied.
Die belangrikste Provensaalse stede is Marseille, die historiese hoofstad en huidige administratiewe sentrum van die département Bouches-du-Rhône en die région Provence-Alpes-Côte-d'Azur, Nice, Toulon, Cannes, Aix-en-Provence, Avignon, Arles en Orange.
[wysig] Geskiedenis
In die antieke tydperk maak Provence deel uit van die Narbonensis. Sy oorspronklike bewoners is Liguriërs en later ook Kelte, tog begin ook die Grieke en Fenisiërs sedert 600 v.C. kolonies langs die kus van Provence stig. Die Griekse stad Massilia (die huidige Marseille) ontwikkel tot een van die belangrikste handelsentrums van die Middellandse See.
Sedert die 2de eeu v.C. vestig 'n groot aantal Romeinse setlaars hulle in die gebied, wat uiteindelik by die Romeinse Ryk ingelyf word. Die naam Provence, afgelei van die Latynse provincia ("provinsie"), verwys na die feit dat Provence een van die eerste en mees geromaniseerde provinsies van die Romeinse Ryk was.
Die Christendom is reeds vroeg in die gebied ingevoer, en teen die 3de eeu het Provence al 'n oorwegend Christelike bevolking. 'n Groot aantal kloosters en kerke is in hierdie tydperk opgerig, en die Benediktynse abdy van Lérins naby Cannes speel 'n belangrike rol by die bewaring van die kulturele erfenis van die antieke tydperk en by die uitbreiding van die Christelike godsdiens.
Ná die neergang van die Romeinse Ryk ly die gebied onder die herhaalde invalle van vreemde volke: Die Wes-Gote verower Provence in die 5de eeu, die Franke in die 6de eeu en die Arabiere in die 8de eeu.
In 843 word Provence 'n deel van die Frankiese ryk van Lothar I. Ná sy afsterwe in 855 kry die gebied onder die heerskappy van Lothar se jongste seun Karel feitlik selfregerende status danksy die selfbewuste optrede van die plaaslike adel. Die opkoms van die feodalisme teen die einde van die 9de eeu lei tot politieke anargie. In die tydperk tussen 1032 en 1246 vorm Provence 'n deel van die Heilige Romeinse Ryk, tog stel die heersers min belang in Provence. Die moeilike politieke situasie en die gebrek aan militêre beskerming maak van Provence 'n geskikte teiken vir die strooptogte van Berberse pirate uit Noord-Afrika.
Tot by die einde van die 12de eeu is die grawe van Provence feitlik die heersers van die gebied, alhoewel die grawe van Toulouse en die grawe van Barcelona gelyktydig aanspraak maak op die heerskappy oor Provence. Die grawe van Barcelona en Aragón slaag uiteindelik in 1154 daarin om Provence by hulle gebied in te lyf.
Die groeiende seehandel in die Mediterreense gebiede strek tot voordeel vir die Provensaalse stede, en Marseille word vinnig die belangrikste hanelsentrum in die westelike Middellandse See. Die stad smee handelsbetrekkinge met die Italiaanse stadstaat Genua en die Levantynse gebied. Marseille se koopmanne beskik selfs oor 'n kolonie in die Latynse Koninkryk van Jerusalem.
Met die uitsterwe van die Katalaanse grawe word Provence in die jaar 1246 'n leengebied van die Franse kroon onder die heerskappy van Karel van Anjou, die hoof van die Angevin-dinastie en broer van die Franse koning Lodewyk IX. Karel beywer hom vir die ekonomiese ontwikkeling van die gebied en stel 'n gevorderde administratiewe en regstelsel in. Hy verlaat Provence in 1266 en bly eers in Neapel en later in Palermo. Provence word in hierdie tydperk deur Karel se bekwame beamptes geregeer. Die noue handelsbande met Neapel en die verskuiwing van die Pousdom se hoofkwartier na Avignon het 'n baie gunstige uitwerking op die plaaslike ekonomie. In die 14de eeu word Provence een van die welvarendste gebiede in Europa.
Met die dood van Karel van Maine in 1481 oorerf die Franse koning Lodewyk XI die gebied, wat sedert 1486 tot die Franse kroondomein behoort. Daar bestaan egter 'n aantal belangrike enklawes: Orange, wat tot by die jaar 1672 'n besitting van die huis Oranje-Nassou bly; die Comtat Venaissin met Avignon as sy sentrum, wat tot by 1791 deur die Pousdom regeer word; en die stede Nice en Menton, wat eers in 1860 by Provence ingelyf is.
