Monda Organizaĵo pri Sano
El Vikipedio
Monda Organizaĵo pri Sano aŭ MOS (konata plej ofte sub la angla nomo WHO (World Health Organization)) estas la branĉo de UNO kiu zorgas pri sano. Ĝi estis fondata je la 7-a de aprilo 1948: tial okazas ĉiujare je tiu-ĉi tago Monda SanTago. Ĝia ĉefa sidloko troviĝas en Ĝenevo (Svislando).
La deveno de la MOS troviĝas en la militoj dum la fino de la 19-a jarcento (en Meksikio, en Krimeo). Post la Unua mondmilito, la epidemio de "hispana gripo" en la jaroj 1918–1919, kiu kaŭzis pli ol 20 milionoj da mortintoj en la daŭro de ses monatoj, trudpelis la Ligon de Nacioj estigi sian sankomitaton, kiu estas embrio de la MOS. Laŭ sia konstitucio, la MOS celas kreskigi kiel eble plej alten la nivelon de la sanstato por ĉiuj popoloj. En la konstitucia dokumento, la sano estas definita kiel stato de kompleta bonfarto fizika, mensa kaj sociala kaj ĝi do ne konsistas nur el foresto de malsaneco aŭ malfirmeco.
Enhavo |
[redaktu] Organizaĵo malcentrigita
- La centra organizaĵo: La MOS estas estrata de siaj 192 membraj ŝtatoj, kuniĝantaj en la Monda Asembleo por la Sano. Tiu asembleo, kiu konsistas el delegitoj reprezentantaj la membrajn ŝtatojn, rolas ĉefe por aprobi la programon kaj la buĝeton de ĉiudujara administrado. Ĝi ankaŭ decidas pri la grandaj politikaj orientadoj de la MOS.
...
- La regionaj organizoj: Ili celas pripensi la san-problemojn proprajn al iuj regionoj de la mondo. Ili situas:
- en Nov-Delhio (New Delhi) por la sudorienta Azio,
- en Aleksandrio (Alexandrie) por la orienta Mediteraneo,
- en Manilo (Manila) por la Okcidenta Pacifiko,
- en Vaŝingtono (Washington) por Ameriko,
- en Brazavilo (Brazzaville) por Afriko,
- en Kopenhago (København) por Eŭropo.
[redaktu] La agadkampegoj de la MOS
- Harmoniigo, kodigado: terminaro de ĉiuj malsanoj.
- Sanitaraj aranĝadoj: antaŭrimedi por haltigi epidemion; fari sanitarajn disponojn kaze de internaciaj vojaĝoj (kiel vakcinadoj).
- Asistado al la "Malpli Evoluitaj Landoj": vakcinado kontraŭ la grandaj kontaĝaj malsanoj; provizado per trinkebla akvo; eliminado de ruboj; protektado de la patrino kaj elradikigo de certaj malsanoj.
- Serĉfako: la CIRC (Centre International de Recherche sur le Cancer) [Centro Internacia por serĉado pri la kancero] en Liono / Lyon (Francio); kaj programo lanĉita en 1987 kontraŭ la aidoso kun buĝeto propra je pli ol 120 milionoj eŭroj.
Post jaroj de lukto kontraŭ la variolo, la Monda Asembleo pri la Sano de la MOS deklaris tiun malsanon kiel elradikigita, en majo 1980, laŭ rekomendo far komisiono eksperta en decembro 1979. La disvolviĝo de imunigaĵoj kontraŭ la malario kaj la skistosomozo alproksimiĝas al sukceso kaj al la elradikigo de la poliomjelito en la proksimaj jaroj estas strebata.
[redaktu] Agadaj Tagoj
Multnombraj aliaj Mondaj Tagoj pri tiu aŭ alia sanitara temo ekestis intertempe :
- 15-a de marto : Monda Tago de la Konsumanto,
- 21-a de marto : Monda Tago de la Mastrumado,
- 22-a de marto : Monda Tago de Akvo,
- 24-a de marto : Monda Tago kontraŭ Tuberkulozo,
- 31-a de majo : Monda Tago de Nefumantoj,
- 14-a de junio : Monda Tago de Sangodonantoj,
- 21-a de septembro : Monda Tago de la Alzheimer-malsanuloj,
- 26-a de septembro : Monda Tago kontraŭ la kormalsanoj,
- 20-a de oktobro : Monda Tago kontraŭ la ostoporozo, (?)
- 22-a de oktobro : Monda Tago kontraŭ balbutado,
- 28-a de oktobro : Monda Tago kongtraŭ poliomjelito,
- 14-a de novembro : Monda Tago kontraŭ diabeto,
- 1-a de decembro : Monda Tago kontraŭ aidoso.
[redaktu] Financado kaj ... anekdoto
La projektoj de la MOS povas esti parte financataj de diversaj partneroj :
- Monda Alianco por Vakcinaĵoj kaj Imunigado (GAVI) estas 75%-e financita de la "Bill and Melinda Gates Foundation".
- Monda Alianco por plibonigata nutrado (GAIN)
Jen anekdoto legebla en la libreto de Claude Piron (1992) "Communication linguistique, A la recherche d'une dimension mondiale" (Paris : SAT-Amikaro), sur paĝo 8 :
Iun tagon, la Monda Asembleo de la MOS atribuis 5 milionojn da dolaroj kiel tiujara krommono al siaj lingvaj servoj por tradukado aŭ interpretado. Dum la sama tago kaj dum la sama sesio, ili eksigis -- pro manko de mono! -- aron da konkretaj projektoj bone trastuditaj por plibonigi la sanstaton en Subsahara Afriko, kies realigado postulis nur 4,2 milionojn da dolaroj. (28-a MOS-Asembleo, dokumento A28/50 kaj Oficialaj Aktoj, n-ro 223, Ap. 5)
[redaktu] La Ĝeneralaj Direktoroj de la MOS
| Nomo de la estro: | Lando: | Daŭro de la estrado: |
| Brock Chisholm | Kanado | 1948–1953 |
| Marcolino Gomes Candau | Brazilo | 1953–1973 |
| Halfdan T. Mahler | Danio | 1973–1988 |
| Hiroshi Nakajima | Japanio | 1988–1998 |
| Gro Harlem Brundtland | Norvegio | 1998–2003 |
| JONG-WOOK Lee | Suda Koreio | 2003–... |
[redaktu] Vidu ankaŭ
- Monda Organizaĵo pri Komerco
- Sanscienco
- Unuiĝintaj Nacioj
- Leonid Roŝal, rusa spertulo de MOS
[redaktu] Eksteraj ligiloj
Oficiala retejo de la organizaĵo- Konstitucio de MOS en la germana kun ligiloj al la franca kaj itala.
