اوپک
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
سازمان کشورهای صادر کننده نفت ( اوپک ) یک کارتل متشکل از الجزایر، اندونزی، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ونزوئلا است که مقر بین المللی آن از سال ۱۹۶۵ در شهر وین در کشور اتریش بوده‌است.
هدف اصلی این سازمان،آنچنان که در اساسنامه بیان شده، به این شرح است: «هماهنگی و یکپارچه سازی سیاستهای نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تامین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازارنفت بین المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولید کننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولید کننده نفت؛ تامین نفت کشورهای مصرف کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایه گذاری می‌کنند. .»[۱]
با وجود این، تاثیر اوپک بر اقتصاد نفت همیشه ثبات بخش نبوده‌است. در جریان بحران نفت ۱۹۷۳ این سازمان با استفاده از سلاح نفت دنیا را به وحشت انداخت و باعث ایجاد تورم شدید در تمام مصرف کنندگان نفت، اعم از کشورهای پیشرفته و درحال توسعه جهان شد. توسعه بیش از حد میادین نفتی خلیج مکزیک، دریای شمال که کاهش سهم اوپک در تولید جهانی را منجر شده و بی ثباتی روزافزون بازار موجب شده‌است توان اوپک در ارتباط با کنترل قیمت نفت در مقایسه با دوران طلایی آن کاهش زیادی داشته باشد. با این حال اوپک هنوز هم تأثیر فراوانی بر قیمت نفت دارد. از این سازمان معمولا به عنوان نمونه ای از یک کارتل یاد می‌شود
فهرست مندرجات |
[ویرایش] اعضا
یازده کشور در حال حاضر عضو این سازمان هستند. نام و تاریخ عضویت آنها:
- الجزایر (جولای ۱۹۶۹)
- لیبی (دسامبر ۱۹۶۲)
- نیجریه (جولای ۱۹۷۱)
- جیبوتی (سپتامبر ۲۰۰۶)
- ایران (سپتامبر ۱۹۶۰)
- عراق (سپتامبر ۱۹۶۰)
- کویت (سپتامبر ۱۹۶۰)
- قطر (دسامبر ۱۹۶۱)
- عربستان سعودی (سپتامبر ۱۹۶۰)
- امارات متحده عربی (نوامبر ۱۹۶۷)
- ونزوئلا ( سپتامبر ۱۹۶۰)
- اندونزی (دسامبر ۱۹۶۲).
در حال حاضر عضویت اندونزی در اوپک مورد بازنگری و تجدید نظر واقع شده است؛ چرا که این سازمان دیگر اندونزی را به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی نفت در نظر نمی‌گیرد.
اعضای سابق
زبان رسمی اوپک انگلیسی است، هرچند که زبان رسمی اکثر کشورهای عضو این سازمان عربی است. هفت عضو فعلی اوپک از میان کشورهای عرب هستند و تنها زبان رسمی یکی از کشورهای عضو اوپک (نیجریه) انگلیسی است.
حق عضویت در اوپک سالانه 5 میلیون دلار است و تنها کشورهای صادر کننده نفت می توانند عضو این سازمان باشند.
[ویرایش] تاریخچه
ونزوئلا اولین کشوری بود که با نزدیک شدن به ایران، عراق، کویت، و عربستان سعودی در سال ۱۹۴۹ و ارائه این پیشنهاد که آنها به تبادل نظر بپردازند و برای برقراری روابط نزدیک تر و همیشگی بین خود راههای جدیدی کشف کنند، در راستای تاسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گام برداشت. در سپتامبر ۱۹۶۰، دولت عراق کشورهای ایران، کویت، عربسان سعودی، و ونزوئلا را به اجلاسی در بغداد دعوت کرد تا درمورد کاهش قیمت مواد خام تولید شده توسط کشورهای متبوع خود به مذاکره بپردازند. در نتیجه این مذاکرات، اوپک با هدف یکپارچه سازی و هماهنگ کردن سیاستهای ناظر بر نفت کشورهای عضو تاسیس شد. ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا اعضای اولیه اوپک بودند. این سازمان بین سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۵گسترش یافت و قطر، (۱۹۶۱)، اندونزی (۱۹۶۲)، لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) و نیجریه (۱۹۷۱) به جمع کشورهای اولیه اوپک پیوستند. اکوادور و گابن نیز بعدها به عضویت اوپک در آمدند، که اولی یعنی اکوادور در دسامبر ۱۹۹۲ از عضویت اوپک خارج شد و گابون نیز در ژانویه ۱۹۹۵ با تکرار حرکت اکوادور، از جمع کشورهای عضو اوپک خارج شد. اگر چه عراق همچنان یکی از اعضای اوپک محسوب می‌شود، لیکن تولیدات نفتی این کشور از مارس ۱۹۹۸جزء سهام مورد توافق اوپک قرار نداشته‌است. تخمین و برآورد EIA بیانگر آن است که یازده عضو فعلی اوپک تولید کننده قریب به ۴۰٪ از نفت جهان هستند و حدود ۳/۲ ذخایر نفتی شناخته شده جهان در اختیار آنهاست.
[ویرایش] جنگ یام کیپور
نتیجه تداوم درگیری اعراب و اسرائیل آن بود که سرانجام اوپک از یک کارتل صرف به یک نیروی سیاسی عظیم مبدل شد. پس از جنگ شش روزه سال ۱۹۶۷، اعضای عرب اوپک یک گروه مستقل و همپوشانی را به نام سازمان کشورهای عرب تولید کننده نفت تشکیل دادند. هدف این کشورها از این اقدام، متمرکز ساختن سیاست مربوطه و اعمال فشار بر غرب به سبب حمایت از اسرائیل بود. مصر و سوریه هم هرچند در ردیف کشورهای اصلی تولید کننده نفت قرار نداشتند، به اعراب پیوستند تا به آنها کمک کنند که اهداف خود را بیان دارند. چندی بعد جنگ یام کیپور در سال ۱۹۷۳ رخ داد و باور عمومی اعراب را به تحریک واداشت. اعراب که از حمایتهای فوری آمریکا و غرب از اسرائیل که باعث شد اسرائیل در برابر نیروهای سوری و مصری مقاومت کند به خشم آمده بودند، تحریم نفت ۱۹۷۳ را بر ضد آمریکا و اروپای غربی رقم زدند. در دهه هفتاد قرن یستم، شرکت‌های مختلط نفت غربی ناگهان با بلوک‌های متحد تولید کننده نفت رودرروشدند.
درگیری اعراب و اسرائیل آبستن بحران دیگری نیز بود. آنها سرانجام نفت را از کشورهای غیرعرب دور کردند.
غرب دیگر افزایش ۵ درصدی مصرف انرژی را در سال از دست داده بود، دیگر نمی‌توانست از طرفی نفت ارزان قیمت بخرد و از طرف دیگر کالاهای خود را که به واسطه تورم قیمتشان بالا بوده‌است را به کشورهای جهان سومی تولید کننده نفت بفروشد. شاه ایران که کشورش دومین تولید کننده بزرگ نفت در جهان محسوب می‌شد و در آن زمان نزدیک ترین هم پیمان ایالات متحده در خاورمیانه بود، بر این نکته تاکید فراوانی داشت. شاه در سال ۱۹۷۳ در مصاحبه با مجله «نیویورک تایمز» گفت: «البته که قیمت نفت در جهان رو به افزایش است». « شکی در آن نیست! اما چطور است که...؛ شما [کشورهای غربی] قیمت گندمی را که به ما می‌فروشد ۳۰۰٪ بالا بردید، و همین طور شکر و سیمان را گران کردید؛ شما نفت خام ما را می‌خرید و به نام پتروشیمی صدبرابر گرانتر همان جنس را به ما می‌فروشید...؛ با این اوصاف عادلانه‌است که شما هم از این پس بهای بیشتری برای خرید نفت بپردازید، مثلا ۱۰ برابر بیشتر از آنچه الآن پرداخت می‌کنید. .»[۲]
[ویرایش] اقتصاد نفت
- نوشتار اصلی:اقتصاد نفت
کشورهای عضو اوپک قریب به دوسوم ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارند. در سال ۲۰۰۵ اوپک ۷/۴۱ ٪ از تولیدات نفت جهان را یه خود اختصاص داد، این در حالی است که کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه تنها ۸/۲۳٪ و اتحاد شوروی سابق ۸/۱۴٪ از تولیدات نفت جهان را به خود اختصاص داده‌اند. [1]
از آنجا که فروش نفت در جهان بر مبنای دلار آمریکا سنجیده می‌شود، تغییر ارزش دلار در برابر دیگر ارزهای رایج جهان بر تصمیمات اوپک در خصوص میزان تولید نفت تاثیر می‌گذارد. برای مثال، وقتی دلار در مقایسه با دیگر ارزهای رایج افت نسبی دارد، عایدات حاصل از نفت کشورهای عضو اوپک در برابر ارزهای دیگر کاهش می‌یابد و در نتیجه توان خرید آنها تا حد متنابعی کاهش می‌یابد؛ چرا که آنها کماکان نفت خود را به دلار می‌فروشند. پس از عرضه شدن یورو، عراق اعلام کرد که می‌خواهد در ازای نفتی که می‌فروشد به جایی دلار آمریکا، یورو دریافت کند که باعث شد اوپک به فکر تجدید نظر در ارز فروش نفت و جایگزینی یورو به جای دلار افتد. برخی بر این باورند که این تصمیم عراق علت اصلی بروز جنگ عراق و جنگ احتمالی ایران در آینده بوده‌است. اگر اوپک ارز دریافتی در ازای فروش نفت را به یورو تغییر می‌داد، خسارات شدیدی به اقتصاد آمریکا وارد می‌شد.
تصمیماتی که اوپک اتخاذ می‌کند تاثیر بسیار زیادی بر قیمت نفت در جهان دارد. من باب مثال، درزمان بحران انرژی ۱۹۷۳ اوپک از ارسال نفت به آن دسته از کشورهای غربی که در جنگ یا کیپور یا جنگ اکتبر، ازاسرائیل حمایت می‌کردند، خودداری کرد. در آن جنگ، کشورهای غربی به حمایت از اسرائیل با مصر و سوریه]] وارد جنگ شدند. خودداری اوپک از ارسال نفت به کشورهای غربی باعث شد قیمت نفت در بازارهای جهانی ۴ برابر افزایش بیابد. این رشد قیمت که به مدت ۵ ماه ادامه داشت، در ۱۷ اکتبر ۱۹۷۳ شروع شد و در ۱۸ مارس ۱۹۷۴ به پایان رسید. پس از آن کشورهای عضو اوپک در ۷ ژانویه ۱۹۷۵ با هم موافقت کردند و قیمت نفت خام را ۱۰٪ افزایش دادند. در آن زمان، کشورهای عضو اوپک، از جمله آن کشورهایی که از قبل صنعت نفت خود را ملی کرده بودند، به اتفاق خواستار برقراری نظم نوین اقتصاد جهان با ائتلاف کشورهای اصلی تولید کننده نفت شدند. آن کشورها که موفق شدند اولین اجلاس اوپک را در الجیرز ترتیب دهند، خواهان قیمت ثابت و عادلانه برای کالا، یک برنامه بین المللی غذا و کشاورزی، انتقال فناوری از شمال به جنوب و دموکراتیک کردن نظام اقتصادی بودند.
سیاست اتخاذی مفید و کارگر واقع شد و قیمت نفت خام را تا حدی بالا برد که قبل از آن تنها یک بار قیمت محصولات پالایش شده به آن حد بالا رسیده بود. با وجود این، توانایی اوپک برای بالا بردن قیمت نفت محدودیتهایی نیز دارد. افزایش قیمت نفت باعث کاهش مصرف می‌شود و در نتیجه درآمد خالص سازمان کاهش می‌یابد. علاوه بر آن، افزایش بی حد و حصر قیمت نفت می‌تواند زمینه ساز تلاش برای تغییر نظام مند در رفتار کشورها، از قبیل استفاده از انرژی جایگزین یا بقای انرژی بیش از پیش، گردد.
صدام حسین رئیس جمهور عراق از افزایش قیمن نفت اوپک حمایت کرد. افزایش قیمت نفت به عراق و دیگر کشورهای عضو اوپک کمک کرد سود بدهی‌های خود را بپردازند. بالا رفتن قیمت نفت منجر به بروز جنگ خلیج در سالهای ۱۹۹۰ و ۱۹۹۱ شد. اما جدایی و دودستگی بین کشورهای عضو اوپک با جنگ ایران و عراق رقم خورد و حمله عراق به کویت باعث شد همبستگی بین آن کشورها به کمترین حد خود برسد. هراس و اضطراب قطع عرضه و تامین نفت که از این درگیری‌ها ناشی شده بود، برطرف شد و قیمت نفت به شدت رو به کاهش نهاد.
پس از آنکه قیمت نفت تا حد ۱۰ دلار برای هر بشکه کاهش یافت، در سال ۱۹۸۸ یک سیاست مشترک و دسته جمعی با هدف رساندن تولیدات نفتی به وضعیت سابق آغاز شد که عده‌ای شروع این سیاست را به هوگو چاوز، رئسی جمهور ونزوئلا نسبت می‌دهند. کشور هوگو چاوز در سال ۲۰۰۰ میزبان اولین اجلاس سران کشورهای عضو اوپک در ۲۵ سال اخیر بود. در آگوست ۲۰۰۴ اوپک اعلام کرد که اعضای این سازمان ظرفیت عرضه مازاد را ندارند. این اعلام به معنای آن بود که کارتل دیگر نفوذ و تاثیری بر قیمت نفت خام در بازارهای جهانی ندارد. اندونزی که تبدیل به یکی از واردکنندگان اصلی نفت شده‌است و دیگر قادر به تامین سهمیه رسمی و تعیین شده خود نیست، به تجدید نظر در مورد تدوام عضویت خود در این سازمان مشغول است.
[ویرایش] منابع
- [2]
- جایزه: جستجوی حماسی برای نفت، پول و قدرت»، دانیل یرگین (۱۹۹۳)
- اعترافات يک جانی اقتصادی
- کنفرانس چشم انداز نفت و گاز خاورمیانه در لندن
- سیاستهای تعاونی تولید کننده نفت - (۲۰۰۱)
- تمام شدن گاز: پايان دوران نفت (۲۰۰۴)
- بحران نفت پیش رو - (۲۰۰۴)
[ویرایش] جستارهای وابسته
- نفت
- اقتصاد نفت
- مهندسی نفت
- صنعت نفت ایران
- وابسپارش گرمایی
- گاز
- اقتصاد گاز ایران
- نمودار صادرات و تولید نفت توسط کشور
- فهرست کشورهای تولید کننده نفت
- بحران انرژی
- بحران انرژی ۱۹۷۳
- بحران انرژی ۱۹۷۹
- اهرلیش-سایمون بت
- نظریه هابرت پیک
- بنگاه بین المللی انرژی: یکی از رقبای اوپک که در جریان بحران ۱۹۷۳ توسط سازمان همکاری اقتصادی و توسعه تاسیس شد
- بنزین
- قطعی برق
- انرژی قابل تمدید
- منوچهر میرزا فرمان فرمایان
- ذخایر نفتی راهبردی
- ارزنفتی
- سازمان کشورهای عرب صادر کننده نفت (OAPEC)
[ویرایش] پیوند به بیرون
