Timor Leste - Timor Lorosa'e

Timor-Leste, ocupa a banda oriental da illa de Timor, alén do enclave de Ocusi, na costa norte da banda ocidental de Timor, da illa de Ataúro, a norte, e de algunhas illotas ao longo da ponta leste da illa. As únicas fronteiras terrestres que o país ten líganno á Indonesia, a oeste da porción principal do territorio, e a leste, sur e oeste de Ocusi, mas ten tamén fronteira marítima coa Australia, no Mar de Timor, a sur. Capital: Dili.

Foi unha colonia portuguesa, ata 1975, cando foi invadido por Indonesia. Permaneceu oficialmente como territorio portugués por descolonizar ata 1999. Foi considerado pola Indonesia como a súa 27ª provincia. O 80% do pobo timorense optou pola independencia en referendo organizado pola ONU.

A lingua mais falada en Timor Leste é o Tetun.

[editar] Historia

Artigo principal: Historia de Timor Leste

O actual territorio de Timor Leste estivo habitado desde hai máis de 40.000 anos por pobos australoides, máis recentemente chegaron ó territorio poboacións melanesias e protomalaias.

Os portugueses, chegaron aquí no 1512, na busca do sándalo, madeira nobre utilizada na fabricación de mobeis de luxo e na perfumería, que cobria practicamente toda a illa. Durante catro séculos, os portugueses utilizaron o territorio timorense para fins comerciais, explotando os recursos naturais da illa. Apenas nos anos 60 do século XX a capital Dili comezou a dispor de luz elétrica, e na década seguinte, auga, escolas e hospitais.

Despois de a Revolución dos Cravos, o goberno portugués decidiu abandonar a illa en agosto do 1975, pasando o poder á FRETILIN (Frente Revolucionaria de Timor-Leste), que proclamou a república en 29 de novembro do mesmo ano. Sen embargo, a independencia durou pouco tempo. O xeneral Suharto, gobernante da Indonesia, mandou tropas do exército invadiren a illa. En 7 de decembro, os militares indonésios desembarcavan en Dili, ocupando brevemente toda a parte oriental de Timor, apesar do repúdio da Asemblea Xeral da ONU.

A ocupación militar da Indonesia en Timor-Leste fixo que o territorio se tornase a 27ª provincia Indonesia. Unha política de xenocidio resultou nunha longa masacre de timorenses. Centenas de aldeas foron destruídas polos bombardeios do exército da Indonesia, sendo que foron utilizadas toneladas de napalm contra a resistencia timorense. O uso do produto queimou boa parte das florestas do país, limitando o refúxio dos guerrilleiros na densa vegatación local.

Baixo presión internacional, non foi ata 1999 cando a Indonesia aceitou a execución dun referendo sobre a independencia do territorio. No mesmo período, o goberno indonesio iniciou programas de desenvolvimento social, como a construción e recuperación de escolas, hospitais e estradas, para promover unha boa imaxe xunto aos timorenses.

Entretanto, a visita do Papa Xoán Paulo II a Timor-Leste, en outubro de 1989, foi marcada por manifestacións pro-independencia, que foran duramente reprimidas. No dia 12 de novembro de 1991, o exército indonesio disparou muitos tiros en diversas persoas que homenaxeaban un estudante morto pola represión no cemiterio de Santa Cruz, en Díli. Cerca de 200 persoas foron mortas no local. Outros manifestantes foron mortos nos dias seguintes, "cazados" polo exército da Indonesia.

A causa de Timor Leste pola independencia gañou maior repercusión e recoñecimento mundial coa atribución do Premio Nobel da Paz ao bispo Carlos Ximenes Bello e José Ramos Horta en outubro de 1996. En xullo de 1997, o presidente sudafricano Nelson Mandela visitou o líder da FRETILIN, Xanana Gusmão, que estaba na prisón. A visita fixo que aumentase a presión para que a independencia fose feita através dunha solución negociada. A crise da economia da Asia no mesmo ano afectou duramente a Indonesia. O rexime militar de Suharto comezou a sofrer diversas presións con manisfestacións cada vez mais violentas nas ruas. Tais actos levan á demisón do xeneral en maio de 1998.

Os gobernos de Portugal e da Indonesia comezaram, entón, a negociar a realización de unha consulta popular, baixo a supervisón de unha misón da Organización das Nacións Unidas. Percebendo que Timor-Leste estaba presto de conquistar a independencia, a ala radical do exército indonesio recrutou e treinou milicias armadas locais para espallaren o terror entre a poboación. A pesar das ameazas, mais do 98% da poboación timorense foi ás urnas o 30 de agosto de 1999 para votar na consulta popular, e o resultado apontou que 78,5% dos timorenses querían a independencia.

As milicias, protexidas polo exército indonesio, desencadearon unha violencia increíbel antes da proclamación dos resultados. Homens armados mataran nas ruas todos as persoas suspeitas de teren votado pola independencia. Millares de pesoas foron separadas das familias e colocadas á forza en camións; o seu destino ainda hoxe é descoñecido. A poboación comezou a fuxir para as montañas e buscar refuxo en prédios de organizacións internacionais e nas igrexas. Os estranxeiros foran evacuados, deixando Timor entregado á violencia dos militares e das milicias indonesios.

A ONU decide criar unha forza internacional para intervir na rexión. O 22 de setembro de 1999, soldados da ONU entraron en Dili e atoparon un país totalmente incendiado e devastado. Grande parte da infraestrutura de Timor Leste tiña sido destruída e o país estaba case totalmente devastado. Xanana Gusmão, líder da resistencia timorense, foi libertado de seguido.

En abril de 2001, os timorenses foron novamente ás urnas para escoller ao novo líder do país. As eleccións consagraron a Xanana Gusmão como novo presidente timorense, e o 20 de maio de 2001, Timor Leste tornouse totalmente independente.

[editar] Política

[editar] Cultura

Leitura de Rosalía de Castro en Timor-Leste

[editar] Divisón administrativa

Timor Leste está subdividido en 13 distritos administrativos:

Aileu
Ainaro
Baucau
Bobonaro
Cova-Lima
Dili
Ermera
Lautém
Liquiçá
Manatuto
Manufahi
Oecusi-Ambeno
Viqueque

[editar] Xeografía

Véxase tamén: Xeografía de Timor Leste

Timor Leste posue un territorio de 18 mil km², ocupando a parte oriental da illa de Timor. O país é moi montañoso e tén un clima tropical. Con chuvias dos reximes dos monzóns, enfrenta avalanchas de terra e frecuentes cheas. Os país posue 800 mil habitantes.

[editar] Demografía

[editar] Economía

Timor Leste ten unha das máis baixas renda per capita do mundo (400$ por ano). Tan só tres bancos estranxeiros actúan no país, o ANZ Bank, o Banco Nacional Ultramarino de Portugal e o Bank Mandiri de Indonesia. As infraestruturas, antigas e escasas ou destruídas polo conflito con Indonesia, non favorecen o desenvolvemento económico do país, que ten como principal fonte de exportanción o café, a produción de sándalo, antano florecente agora é anecdótica.