Færeyska

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Færeyska ('Føroyskt mál')
Talað hvar:	Færeyjar, Danmörk
Heimshluti:	Færeyjar, Danmörk
Fjöldi málhafa:	50 000
Sæti:	ekki meðal 100 efstu
Ætt:	Indóevrópsk tungumál Germönsk tungumál Norræn tungumál Vesturnorræn tungumál Færeyska
Opinber staða
Opinbert tungumál:	Færeyjar
Stýrt af:	-
Tungumálakóðar
ISO 639-1:	fo
ISO 639-2:	foe
SIL:	FAE
Tungumál – Listi yfir tungumál
Þessi grein gæti innihaldið hljóðfræðitákn úr alþjóðlega hljóðstafrófinu í Unicode.

Færeyska (færeyska: føroyskt) er vesturnorrænt tungumál sem er talað af um það bil 50.000 manns, aðallega í Færeyjum. Það hefur verið opinbert tungumál Færeyja frá 1937.

Eins og íslenska og norn (sem nú er útdautt en var áður talað á Hjaltlandseyjum og Orkneyjum) er uppruni færeyskunnar í þeim fornnorrænu mállýskum sem norrænu landnámsmennirnir töluðu á víkingatímanum.

Færeyska er það tungumál í heiminum sem er líkast íslensku. Það er þó það ólíkt að Íslendingar og Færeyingar geta ekki skilið tal hvers annars án þess að hafa lært málið. Þó er auðveldara fyrir Færeyinga að skilja Íslendinga en öfugt. Ritmálið er mun auðveldara fyrir notendur beggja málanna.

Færeyska hvarf sem ritmál eftir að danska var gerð að kirkjumáli eftir siðaskipti. Það var ekki fyrr en á seinni hluta nítjándu aldar sem nútíma færeyskt ritmál varð til og var þá höfð mikil hliðsjón af íslenskri stafsetningu. Árið 1854 gaf málvísindamaðurinn Hammershaimb út staðal fyrir stafsetningu nútíma færeysku. Í stað þess að skapa stafsetningu sem fylgdi framburði valdi hann að fylgja málsögulegum uppruna orðsins og forníslenskri stafsetningu. Það gerði meðal annars að bókstafurinn "ð" ekki er tengdur neinu fónemi. Eins er með bókstafinn "m" í beygingarendingum sem er borinn fram eins og "n". Margar tilraunir hafa verið gerðar að færa stafsetningu nær framburði en án árangurs. Þetta gerir það að verkum að færeyska ritmálið er vandlært fyrir innfædda þar sem mikið ber á milli um framburð og stafsetningu. Tiltölulega þægilegt er hins vegar fyrir Íslendinga að lesa færeysku. Einn helsti aðstoðarmaður Hammershaimbs við að sníða færeyska stafsetningu var Jón Sigurðsson en þeir kynntust á Garði (Regensen) á sínum tíma.

Efnisyfirlit

1 Mállýskur
2 Þýðingar
- 2.1 Faðir vorið á færeysku
3 Ritmál
4 Ritaðar heimildir
- 4.1 Orðabækur
5 Ítarefni
- 5.1 Hlusta á færeysku á netinu
- 5.2 Nota færeysku á netinu

[breyta] Mállýskur

Færeyska einkennist af miklum mállýskumun og eru fimm aðalmállýskur:

Norðureyja-mállýska
Austureyjar-mállýska (norður og suður)
Vága-mállýska
Suður-Straumeyjar-mállýska, (Þórshafnar mállýska, havnarmálið)
Sunnanfjarðar-mállýska (sunnan Skopunarfjarðar)

[breyta] Þýðingar

[breyta] Faðir vorið á færeysku

Matteusarguðspjallið 6:9-16, nýfæreyska þýtt af Jacob Dahl og Kristian Osvald Viderø, 1961.

Faðir vár, tú sum ert í himlunum! Heilagt verði navn títt;

komi ríki títt, verði vilji tín

sum í himli so á jørð;

gev okkum í dag okkara dagliga breyð;

og fyrigev okkum skuldir okkara,

so sum vit fyrigeva skuldarum okkara;

og leið okkum ikki í freistingar; men frels okkum frá tí illa.

Tí at um tit fyrigeva monnum misgerðir teirra,

so skal himmalski faðir tykkara eisini fyrigeva tykkum;

men fyrigeva tit ikki monnum,

so skal faðir tykkara ikki heldur fyrigeva misgerðir tykkara.

Amen!

Heimild: bibelselskabet.dk

Sjá einnig Faðir vor

[breyta] Ritmál

Færeyskt stafróf hefur 29 bókstafi:

A, Á, B, D, Ð, E, F, G, H, I, Í, J, K, L, M, N, O, Ó, P, R, S, T, U, Ú, V, Y, Ý, Æ, Ø

[breyta] Ritaðar heimildir

V.U. Hammershaimb: Færøsk Anthologi. København 1891, Tórshavn 1991, 2. bind. (Annað bindi hefur m.a. færeyskt-danskt orðasafn með 10.000 uppsláttarorðum Jakob Jakobsen.
W.B. Lockwood: An Introduction to Modern Faroese. Tórshavn 1977.
J. Henriksen: Kursus i Færøsk. Tórshavn 1983 (2 bindi)
Höskuldur Þráinsson, Hjalmar P. Petersen, Jógvan í Lon Jacobsen, Zakaris Svabo Hansen: Faroese. An Overview and Reference Grammar. Tórshavn 2004 ISBN 99918-41-85-7 (ny standardværk)

[breyta] Orðabækur

Hjalmar Petersen, Marius Staksberg: Donsk-føroysk orðabók. Tórshavn 2005. ISBN 99918-41-51-2 (Dönsk-færeysk orðabók).
M.A. Jacobsen, Christian Matras: Føroysk-donsk orðabók. Tórshavn 1961. (Færeysk-dönsk orðabók).
Jóhan Hendrik Winther Poulsen et al.: Føroysk orðabók. Tórshavn 1998.
- ISBN 99918-41-52-0 (í 1 bindi, heftað).
- ISBN 99918-41-53-9 (í 2 bindu, innbundinn).
- ISBN 99918-41-54-7 (CD-ROM).