Derivada
From Wikipedia
 |
Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada. |
La derivada l'è, cungjuntameent a l'integrala vüna di dò uperazziun centrall dal càlcül (videe anca teuréma fundamentaal dal càlcül).
Matematicameent, la derivada f', la sa definiss cuma ul límit:
Di òltri maneer da designá la derivada f':
Intuitivameent la derivada la espressa :
- la resun da cambiameent da la funziun. Pensaant sü a la definizziun, sa veet che la variazziun da la funziun
(f(x+h)-f(x)) int un intervall da 'teemp' h la ven cumparada cun la valuur h dal teemp che al è passaa tra x e x+h.
Un esempi in cinemàtica al è l'espressiun da la pusizziun d'una partícüla espressa in funziun dal teemp, x(t). Se adess vuremm savé a che velucitaa la sa mööf la partícula, a gh'emm da derivá la funziun pusizziun par utegní la velocitaa, i.e. : vardemm la distanza parcursa (i.e. x(t+h)-x(t)) e la divisemm pal teemp trascuurs "h": inscí utenemm la velucitaa média sura l'intervall (t,t+h): al teent de h a 0 a s'uteegn la velucitaa istantànea.
Sa diis che una funziun l'è diferenziàbil in x se al esiist la suva derivada a x. Sa pöö pruvá che una funziun diferenziàbil in x a l'è cuntínua in x. Par cunvèers, una funziun che la sía no cuntínua a x la sarà mía diferenziàbil. D'altra banda, ul fatt che una funziun la sía cuntínua al vöör mía dí che la sía diferenziàbil. Un esempi al è la funziun da Weierstrass .
- La tangent: la derivada d'una funziun in un puunt A la mesüra la pendenza da la drita tangeent al gràfech da la funziun intal puunt
(A,f(A)).
