Europako geografia

Wikipedia(e)tik

Europak, munduko bigarren kontinenterik txikienak, 10.530.751 km² azalera du, hau da, munduaren %7a.

Geografikoki, Europa, Ozeania bezala, ez da kontinente baizik eta "makro-batasun geografiko" bat, Eurasia kontinentearen beso bat baino ez. Hala ere, ohituraz, kontinente bat izaten jarraitzen du.

Orografiaren ikuspuntutik, kontinenterik lauena da, 230 metrotako altuerarekin. Europako mendirik altuenak Ekialdeko Europan 5.642 metrotako Elbrus (Errusia) eta 5.204 metrotako Shkhara (Georgia) dira eta Mendebaldeko Europan 4.807 metrotako Mont Blanc (Frantzia).

Eduki-taula 1 Geologia 2 Hidrografia 2.1 Itsasoak 2.2 Itsasarteak 2.3 Ibaiak 2.4 Lakuak 2.5 Uharteak 3 Orografia 4 Ordokiak 4.1 Penintsulak 4.2 Mendiak 5 Ikus, gainera

[aldatu] Geologia

Europako ezaugarri nagusia menditsu eta altua den Hegoaldeko Europa eta Ingalaterratik Ural mendietara doan ordokiaren arteko dikotomia da. Alde bien arteko muga Pirinioek eta Alpeak/Karpatoek sortzen dute. Iparraldeko ordokiek Eskandinaviako mendiak eta Britainiar uharteen alde menditsuak dituzte mugatzat. Europako ordokiek Irlandako itsasoaren, Ipar Itsasoaren, Itsaso Baltikoaren eta Barentseko itsasoaren urpean jarraitzen dute.

Iparraldeko zatia Baltica kontinente historikotik dator, ondoren "kontinente nagusia" da, bestea beste kontinente geologikotik etorritako zati banatuak izanik.

[aldatu] Hidrografia

[aldatu] Itsasoak

Europako golko eta itsaso nagusiak honako hauek dira:

• Bizkaiko Golkoa,
• Ipar Itsasoa,
• Itsaso Baltikoa,
• Mantxako itsasoa,
• Mediterraneo itsasoa.
  • Itsaso Adriatikoa,
  • Egeo itsasoa,
  • Alboran itsasoa,
  • Marmara itsasoa,
  • Itsaso Beltza,
  • Joniar itsasoa,
  • Tirreniar itsasoa.

[aldatu] Itsasarteak

Aipatutako itsasoen artean zenbait itsasarte daude:

• Gibraltar,
• Dardaneloak,
• Bosforo,
• Messina eta
• Oresund itsasarteak.

[aldatu] Ibaiak

Europako ibai nagusiak honako hauek dira:

Zb.	Izena	Luzera
1	Volga	3.690 km
2	Danubio	2.860 km
3	Ural	2.428 km
4	Dnieper	2.290 km
5	Don	1.950 km
6	Petxora	1.809 km
7	Kama	1.805 km
8	Oka	1.500 km
9	Belaia	1.430 km
10	Tisza	1.358 km
11	Dniester	1.352 km
12	Rhin	1.320 km
13	Elba	1.091 km
14	Vistula	1.047 km
15	Tajo	1.038 km
16	Loira	1.012 km
17	Ebro	960 km
18	Sava	933 km
19	Rodano	815 km
20	Sena	776 km
21	Po	652 km

[aldatu] Lakuak

Hurrengo taulan Europako aintzirarik handienak agertzen dira:

Zb.	Izena	Bertoko izena	Herrialdea	Azalera (km²)	Oharra
1	Ladoga	Лáдожское Óзеро, Laatokka	Errusia	17700	Munduko 14. lakua
2	Onega	Onego, Онежское озеро, Ääninen, Äänisjärvi	Errusia	9894	Munduko 18. lakua
3	Kuibishev	Ку́йбышевское водохрани́лище	Errusia	6450	Munduko 2. erreserba
4	Vänern		Suedia	5655	Suediako handiena
5	Ribinsk	Ры́бинское водохрани́лище	Errusia	4500
6	Saimaa	Saimen	Finlandia	4377	Finlandiako handiena
7	Peipus	Peipsi-Pihkva järv, Чудско-Псковское озеро, Peipusa ezers	Estonia, Errusia	3555	Estoniako handiena
8	Tsimljansk	Цимля́нское водохрани́лище	Errusia	2702
9	Krementxuk-Oskol	Кременчуцьке водосховище	Ukrania	2250
10	Kakhovka	Каховське водосховище	Ukrania	2155
11	Vättern		Suedia	1893
12	Saratov	Саратовское водохрани́лище	Errusia	1831
13	Gorki	Горьковское водохрани́лище	Errusia	1591
14	Suur-Saimaa		Finlandia	1377	Saimaaren zati bat
15	Beloje	Белое озеро	Errusia	1290
16	Vigozero	Выгозеро, Uikujärvi	Errusia	1250
17	Mälaren		Suedia	1140
18	IJssel	IJsselmeer	Herbehereak	1100	Herbeheretako lakurik handiena
19	Päijänne		Finlandia	1081	Finlandiako sakonena
20	Inari	Inarijärvi, Enare träsk, Anárjávri, Aanaarjävri	Finlandia	1040

Letra etzanaz lakuak baino gizonak sortutako urtegiak dira.

[aldatu] Uharteak

Europako uharte nagusiak honako hauek dira:

1. Britainia Handia, 218.000 km².
2. Islandia, 103.000 km².
3. Irlanda, 83.000 km².
4. Zembla Berriko Ipar uhartea, 49.000 km².
5. Zembla Berriko Hego uhartea 33.000 km².
6. Sizilia, 25.000 km².
7. Sardinia, 24.000 km².
8. Zipre, 9.200 km².
9. Korsika, 8.700 km².
10. Kreta, 8.300 km².
11. Seelandia, 7.500 km².
12. Eubea, 3.900 km²..
13. Mallorca, 3.600 km².
14. Tenerife, 2.040 km².
15. Fuerteventura, 1.650 km².
16. Kanaria Handia, 1.560 km².
17. Malta, 316 km².
18. Fionia, 3.400 km².
19. Faroe uharteak, 1.390 km².
20. Eivissa, 560 km².
21. Menorca, 690 km².

[aldatu] Orografia

[aldatu] Ordokiak

• Ekialdeko Europako ordokia, Europako handiena.
• Iparraldeko Europako ordokia
• Zabaldi panoniarra
• Meseta Central

[aldatu] Penintsulak

Europako penintsula nagusiak honako hauek dira:

• Eskandinavia,
• Penintsula Iberikoa,
• Italiar penintsula,
• Balkanak,
• Kola,
• Jutlandia eta
• Krimea.

[aldatu] Mendiak

Europako zenbait mendilerro nagusiak:

• Ural mendiak, Europa eta Asia banatzen dituztenak.
• Kaukasoko mendilerroa, baita Europa eta Asia arteko muga.
• Karpatoak, Erdialdeko eta Hegoaldeko Europako mendilerroa.
• Alpeak, munduan famatuak.
• Apeninoak, Italian daudenak
• Pirinioak, Euskal Herriko gailur handienak.
• Kantauriar mendilerroa, Espainia eta Euskal Herria zeharkatzen dituena.
• Eskandinaviako mendiak, Eskandinaviako penintsularen zehar doazenak.

Hauek dira Europako mendirik altuenak:

1. Elbrus (5.642 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
2. Dykh Tau (5.203 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
3. Rustaveli (5.201 m), Georgia, Kaukasoko mendilerroa
4. Koshtan Tau (5.150 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
5. Puschkin (5.100 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
6. Shkhara (5.068 m), Errusia/Georgia, Kaukasoko mendilerroa
7. Kazbek (5.047 m), Errusia/Georgia, Kaukasoko mendilerroa
8. Mizhirgi (5.025 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
9. Katyn (4.974 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
10. Shota Rustaveli (4.960 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
11. Borovikovs topp (4.888 m), Errusia, Kaukasoko mendilerroa
12. Mont Blanc (4.808 m), Frantzia-Italia, Alpeak
13. Dufourspitze (4.634 m, Monte Rosa mendilerroan), Suitza-Italia, Alpeak
14. Dom (4.545 m), Suitza, Alpeak
15. Weisshorn (4.505 m), Suitza, Alpeak
16. Lyskamm (4.480 m), Suitza-Italia, Alpeak
17. Matterhorn (4.478 m), Suitza-Italia, Alpeak
18. Dent Blanche (4.357 m), Suitza, Alpeak
19. Finsteraarhorn (4.274 m), Suitza, Alpeak
20. Zinalrothorn (4.221 m), Suitza, Alpeak

Eta hauek sumendi nagusiak:

1. Etna (3370-3400 m), Sizilia, Italia
2. Hvannadalshnjúkur (2119 m), Islandia
3. Grímsvötn (1725 m), Islandia
4. Herðubreið (1682 m), Islandia
5. Hekla (1491 m), Islandia
6. Vesuvio (1200 m), Italia
7. Stromboli (926 m), Italia
8. Santorini (575 m), Grezia

[aldatu] Ikus, gainera

• Europa