Kanada

Wikipedia(e)tik

Kanada Canada
[[Irudi:|100px|Kanadako armarria]] Bandera Armarria
Goiburu nazionala: A Mari Usque Ad Mare ( Itsasotik Itsasora )
Ereserkia: O Canada
Hiriburua	Ottawa 45°24′ N 75°40′ W
Hiri handiena	Toronto
Hizkuntza ofiziala(k)	Ingelesa eta Frantsesa. Halaber, Eskoziako gaelera, Gwich'inera,Inuitera, Slaveyera eta Inuinnaqtun
Gobernua Erregina Gobernari orokorra Lehen ministroa	Demokrazia parlamentario federala eta Monarkia konstituzionala Elisabete II.a Michaëlle Jean Stephen Harper
Independentzia - Britaniar Ipar Amerika legea - Westminster-eko estatutua - Kanada legea	Erresuma Batutik 1867 uztailaren 1 1931 abenduaren 11 1982 apirilaren 17
Eremua  - Guztira  - ur %	9.984.670 km² (2.) %8,62
Biztanleria  - Estimaketa (2006)  - Errolda (2007)  - Dentsitatea	32.400.000 (37.) 32 852 849 3,3 biztanle/km² (185.)
Dirua	Kanadako dolarra ($) (CAD)
Ordu eremua  - Udan (DST)	UTC (UTC -3,5 > -8) Bai (UTC -2,5 > -7)
Interneteko domeinua	.ca
Telefono aurrezenbakia	+1
Herritarra	kanadar

Kanada Ipar Amerika iparraldea hartzen duen estatua da, luze-zabaleran munduko bigarrena. Goiburu nazionalak dioen bezala, itsasotik itsasora doan herrialdea da, hau da, Ozeano Atlantikotik Ozeano Barera.

Hiriburua Ottawa da eta lurreko muga politikoak Ameriketako Estatu Batuekin bakarrik du.

Eduki-taula 1 Geografia 2 Historia 3 Banaketa administratiboa 3.1 Probintziak eta lurraldeak 3.2 Metropoli-gune nagusiak 4 Kultura 4.1 Hizkuntzak 4.2 Musika 4.3 Literatura 5 Kanpo loturak

[aldatu] Geografia

Kanada bost eskualde geografiko handitan banatu daiteke: Kanadar ezkutua, Apalatxe mendiak, Aintzira Handien eta San Laurendi ibaiaren arroa, Erdialdeko Zabaldiak eta Kostaldeko mendiak.

Iparraldeko kostak sartu-irten eta uharte ugari ditu, hedadura handikoak, hala nola Baffin, Victoria, Ellesmere eta Banks. Ternua ekialdeko kostan kokatzen da, Atlantikoan, eta Vancouver uhartea mendebaldean, Ozeano Barean. Honekiko paralelo doaz Mendi Harritsuak, gailur garaiena Logan mendia duela (6.050 m), Alaskarekin mugan.

Ibai nagusiak Mackenzie eta San Laurendi ibaiak dira. Ameriketako Estatu Batuekin mugan ditu bost Aintzira Handietatik lau: Superior, Huron, Erie eta Ontario.

[aldatu] Historia

Historialarien arabera, egungo Kanadako lehen biztanleak orain dela 26500 urte heldu ziren Yukon lurraldera (Kanada iparraldean, Alaskarekin mugan. Ontario hegoaldean, aldiz, orain dela 9500 urteko aztarnak aurkitu dituzte. Bikingoak K.o. 1000 urte inguruan iritsi ziren, Groenlandiatik abiatutako espedizio batean. Ternua uhartera iritsi eta ziren Leifbundir kolonia sortu zuten bertan.

1497an Giovani Caboto marinel italiarra Kanadako kostalde atlantikora iritsi zen eta Ingalaterrarentzat hartu zituen Terranovako lurrak. 1534an Jacques Cartierrek Frantziaren izenean San Lorentzo badia kokistatu zuen. Frantziak Quebec, Montreal eta Frantzia Berria koloniak sortu zituen. Kanadako baliabide naturalen inguruko gatazka ugari egon ziren ingelesen, frantziarren, holandarren eta bertako indigenen artean. 1713an Ultrecheko Ituna izenpetu zen, eta Terranova eta Hudsoneko badia ingelesen esku gelditu ziren.

1744an Britainia Handiak Luisburgo inbaditu zuen, Zazpi Urteko Gerrari hasiera emanez. 1763an ingelesek Frantzia Berria eta Quebec bereganatu zituzten. 1867an Iparramerikako Akta Britaniarrak Kanadako Domeinua sortu zuen, Ontario, Quebec, Eskozia Berria eta Brunswick Berria barne hartuz. Geroago, Kolunbia Britaniarra eta Eduardo Printzearen Uhartea ere Domeninu horretan sartu ziren. Britaniar koroaren menpeko lurraldea bihurtu zen, gobernu parlamentario federal batekin. 1931tik aurrera, Erresuma Batuko monarkak Kanadako estatuburua izaten jarraitzen duen arren, Britainia Handiko parlamentuak ez du inolako eskumenik Kanadako politikan.

[aldatu] Banaketa administratiboa

 Sakontzeko, irakurri: Kanadako banaketa administratiboa

[aldatu] Probintziak eta lurraldeak

Kanada hamar probintziatan eta hiru lurraldetan banatua dago. Probintziek autonomia zabala dute gobernu federaletik lurraldeekin alderatuta. Hala ere, hamahiruek dute ganbera legegilea.

Hamar probintziak hauek dira:

• Alberta
• Kolunbia Britaniarra
• Saskatchewan
• Manitoba
• Ontario
• Quebec
• Brunswick Berria
• Eduardo Printzearen Uhartea
• Ternua eta Labrador
• Eskozia Berria

Hiru lurraldeak hauek dira:

• Yukon
• Nunavut
• Ipar-Mendebaldeko Lurraldeak

[aldatu] Metropoli-gune nagusiak

1. Toronto (Ontario): 5.304.600 biztanle (2005).
2. Montreal (Quebec): 3.635.842 biztanle.
3. Vancouver (Britainiar Kolunbia): 2.208.300 biztanle.
4. Ottawa (Ontario): 1.148.800 biztanle.
5. Calgary (Alberta): 1.060.300 biztanle.

[aldatu] Kultura

[aldatu] Hizkuntzak

[aldatu] Musika

• Folk musika:
• *La Bottine Souriante taldea.
  • Loreena McKennitt abeslaria.

• Bestelakoak.

[aldatu] Literatura

• Margaret Atwood (1939-), idazlea.

[aldatu] Kanpo loturak

• Kanadako gobernuaren webgunea
• Zazpiak Bat Vancouver Basque Club
• Euskaldunak, l'Association des Basques du Québec
• Hizkuntzen mapa- Kanada

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz: Kanada

Amerikako herrialde eta lurraldeak
Ipar Amerika eta Karibea	Estatu burujabeak: Ameriketako Estatu Batuak • Antigua eta Barbuda • Bahamak • Barbados • Belize • Costa Rica • Kuba • Dominika • Dominikar Errepublika • El Salvador • Grenada • Guatemala • Haiti • Honduras • Jamaika • Kanada • Mexiko • Nikaragua • Panama • Saint Kitts eta Nevis • Santa Luzia • Saint Vincent eta Grenadinak • Trinidad eta Tobago Dependentziak: Groenlandia (Danimarka) • Guadalupe ∙ Martinika ∙ Saint Barthelemy ∙ Saint Martin ∙ Saint Pierre eta Mikelune (Frantzia) • Aruba · Holandarren Antillak (Herbehereak) • Angila · Bermuda · Birjina uharte britainiarrak · Kaiman Uharteak · Montserrat · Turks eta Caicos uharteak (Erresuma Batua) • Puerto Rico · Birjina uharte amerikarrak (Ameriketako Estatu Batuak)	Hego Amerika	Estatu burujabeak: Argentina • Bolivia • Brasil • Txile • Kolonbia • Ekuador • Guyana • Paraguay • Peru • Surinam • Uruguay • Venezuela Dependentziak: Frantziar Guiana (Frantzia) • Falkland Uharteak (Erresuma Batua)