Итали

Wikipedia-с

Энэ өгүүлэл түүхий байна. Та үүнийг баяжуулж Монгол Википедиад хувь нэмрээ оруулж болно.

Итали (Италиар: Italia, албан ёсны нэр: Италийн Бүгд Найрамдах Улс, Италиар: Repubblica Italiana) нь По голын сав хөндий дагуу Өмнөд Европт оршидог улс юм. Итали улсын газар нутаг нь Италийн хойг (Italian Peninsula) болон газар дундын тэнгист орших Сициль, Сардинь гэсэн хоёр том аралыг хамардаг. Мөн Италчууд хойг нь гутал хэлбэртэй харагддаг учираас "Stivale" буюу гутал ч гэж нэрлэдэг. Итали улс хойд талаараа Альпийн нуруугаар Франц, Шевцарь, Австри, Словен зэрэг улсуудтай хэл залгаа оршидог. Тусгаар тогносон улс болох Сан Марино болон Ватикан хот Италийн нутаг дэвсгэр дотор оршдог.

Итали улс нь Этрүскан, Грек, Ромыг багтаасан Европын хүчирхэг соёлуудын нэг өлгий нутаг билээ. Нийслэл Ром хот нь түүхэнд чухал ач холбогдолтой дэлхийн хот байсан. Ялангуяа эртний Ромын болон Ромын Католик Сүмийн хувьд. Энэ нутагийг 3000 жилийн турш Герман, Кёлт, Франк, Ломбард, Визант, Грек, Сарацен зэрэг улс, аймгууд эзлэн түрэмгийлж, нүүдэллэн суурьшиж байв. Дунд зууны үед хойд зүгийн Норманчууд дайлж, харин Италийн Сэргэн Мандалтын үед Италийн дайн болж маш олон хот улсууд бүрэлдэн тогтсон. Итали нь маш олон тусгаар улсууд болон задарсан. Ийм байдалд тэднийг гадныхан эзлэн авах нь элбэг байв. Харин Итали улс нэгдэж түүхэндээ анх ундаа тусгаар тогтносон үндэстэн улс болсноор дээрх байдал үгүй болсон. Италийн хаант засаглалын болон дэлхийн дайны үед Итали нь дотороо маш их зөрчил тэмцэлтэй байсан боловч Италийн Бүгд Найрамдах Улс бий болсноор нөхцөл байдал нь тогтвортой болсон.

Өнөөдөр Итали улс нь дэлхийд ДНБ-ий хэмжээгээр 7-д, Хүний Хөгжлийн Индексээр 17-д орох үзүүлэлттэй өндөр хөгжсөн орнуудын нэг билээ. Энэ улс нь Их Наймын, Европын Зөвлөлийн, Баруун Европын Нэгдэлийн гишүүн бөгөөд одоогийн Европын Холбоог (1957 онд Ромын Гэрээг үзэглэсэн) үндэслэгч орон юм. 2007 оны 1-р сарын 1-ээс эхлэн НҮБ-ийн Аюулгүйн Зөвлөлийн байнгын бус гишүүн болсон. Итали улсын хүн ам Италчуудаас бүрэлддэг.

[Өөрчлөх] Нэрний гарал үүсэл

Итали гэдэг үг нь Гомерын ἱταλός ("тугал" гэсэн утгатай) гэсэн үгнээс гаралтай байж болох юм. МЭӨ 8-р зууны үед анхны Грек суурьшигчид Юбоя арлаас өмнөд Италид (Калабриа) нүүдэллэн ирж шинэ газараа "Vitulia" газар буюу "Тугалнуудын газар" гэж нэрлэжээ. Ингэж нэрлэгдсэн хэсэг нь сүүлдээ хойд хэсэгрүүгээ тэлжээ. Гэхдээ бүхэл бүтэн хойгийг нэрлэх болсон нь зөвхөн Августусын үед байж.

[Өөрчлөх] Түүх

Италийн нутагаар хийсэн архелогийн малталтууд нь энэ нутагт хүмүүс Хуучин чулуун зэвсгийн үе буюу барагцаагаар 200 000 жилийн өмнө амьдарч байсныг нотолдог.

Итали нь бүхэл бүтэн Газар дундын тэнгисийн бүс нутагийн нийгэм, соёлын хөгжилд асар их нөлөө үзүүлээд барахгүй Европын соёлд ч мөн гүнзгий нөлөөлж байсан. Үүний үр дүнд бусад томоохон соёл иргэншилд нөлөөлж байв. Эдгээр соёл иргэншил нь эртээд үеээс энэ бүс нутагт оршин тогтнож байлаа. Дэлхийн энэ хэсэгт Манъя Граециагийн (Magna Graecia) дараа Этрүс, ялангуяа Ромын Бүгд Найрамдах Улс болон Эзэнт гүрэний соёл иргэншил олон зууны турш цэцэглэн хөгжижээ. Итали нь сэргэн мандалтын үеийн Европын шинжлэн ухаан, урлагын төв байсан.

Ромын болон Дунд Зууны Үе

Олон зууны турш Ромын соёл иргэншилийн өлгий байсан Итали нь Ромын Эзэнт Гүрэн задарч, мөн барбаруудын эзлэн түрмгийлэлүүдийн дараа нэгдмэл байдлаа алдсан юм.

Conquered by the Ostrogoths and briefly regained by the Eastern Empire (552), it was partially occupied by the Longobards in 568, resulting in the peninsula becoming irreparably divided. For centuries the country was the prey of different populations, resulting in its ultimate decadence and misery. Most of the population fled from cities to take refuge in the countryside under the protection of powerful feudal lords. After the Longobards came the Franks (774). Italy became part of the Holy Roman Empire. Pippin the Short created the first nucleus of the State of the Church, which later became a strong countervailing force against any unification of the country.

Population and economy started slowly to pick up after 1000, with the resurgence of cities (which organised themselves politically in Comuni), trade, arts and literature. During the later Middle Ages the partially democratic Comuni, which could not face the challenges of that period, were substituted by monarchic-absolutistic governments (Signorie), but the fragmentation of the peninsula, especially in the northern and central parts of the country, continued, while the southern part, with Naples, Apulia and Sicily, remained under a single domination. Venice and Genoa created powerful commercial empires in the Eastern part of the Mediterranean Sea and Black Sea.