Quechua (Spraak)

From Wikipedia

Quechua (ok Ketschua, in Ecuador Kichwa oder Quichua) is en Indianerspraak oder en Grupp vun Indianerspraken in Süüdamerika, de eng mit’nanner verwandt sünd. Se warrt in de Bargen vun de Anden snackt. Ok de Inka hefft fröher en Aart vun dat Quechua snackt.

[Ännern] De Spraak

Dat Woort „Quechua“ an sik (up Quechua in de verschedenen Dialekten ok „Qhichwa“, „Qichwa“, „Qicwa“ oder „Qheswa“) heet an un for sik „Daal“ oder „Gegend in de Bargen“ tohopen mit de Lüde, de dor wahnt. De Quechua-Snackers seggt to jem ehre Spraak „Runa Simi“ oder „Runasimi“ (vun „runa“ = Minsch un „simi“ = Mund, Woort, Spraak). In den een oder annern Text warrt ok vun „Quichwa Simi“ oder vun „Qheswa Simi“ („Quechua-Spraak“) snackt.

[Ännern] Wo Quechua snackt warrt

Quechua warrt vun den Süüden vun Kolumbien över grote Delen vun Ecuador, Peru un Bolivien hen bit in den Noorden vun Argentinien un Chile snackt. Den gröttssten Andeel maakt de Quechua-Snackers in Peru ut. Denn kaamt Bolivien un Ecuador. In de annern Länner sünd dat bloß lüttsche Minnerheiten, de Quechua snacken doot.

Hüdigendags is Quechua mit bi 7 Mio. Snackers (dat warrt aver ganz ünnerscheedlich inschätzt) de meist snackte Indianerspraak vun ganz Süüdamerika un na dat Spaansche un dat Portugeesche de drütt gröttste Spraak up düssen Kontinent.

In de meisten Kuntreien, wo Quechua-Snackers leevt, is dat mol tellt wurrn, wo veel dat weeren. In Peru is dat 1993 passert, in Bolivien un in Ecuador 2001. In de annern Länner is dat bloß schätzt wurrn.

Dor mutt een bi weten, dat Kinner, de noch nich nah School güngen, nich mit tellt wurrn sünd. Tominnsten in Peru un in Ecuador gifft dat dorüm woll noch veel mehr Quechua-Snackers, as dat tellt wurrn is.

Bavenhen sünd in Peru 1993 de Lüde nich mit tellt wurrn, de twee Spraken togliek snacken doot. Dormols harrn se bloß nah een Mudderspraak fraagt. Vergleken mit 1981 sünd dat denn ok unbannig veel weniger Quechua-Snackers in Peru ween. Dat liggt dor woll an, dat Personen, de 1981 angeven harrn, se können Quechua snacken, 1993 nu Spaansch as Mudderspraak angeven döen.

In Ecuador sünd för 2001 bloß 500.000 Quechua-Snackers tellt wurrn (Een- un Tweespraaksch). Man in de Literatur warrt jummers annahmen, dat weern veel mehr.

Bi so’n Fragen nah de Mudderspraak passert dat allerwegens up de Welt jummers wedder, dat de Lüde nich togeven möögt, dat se en Spraak snacken könnt, de nich goot ansehn is (as Plattdüütsch oder Quechua oder annere Regionalspraken („underreporting“). Besunners in de groden Städer gifft dat aver ok veel Lüde mit Quechua as jem ehr Mudderspraak, de aver man doch ut verscheden Grünn bloß Spaansch snacken doot un jem ehr Mudderspraak nich mehr bruukt.

So verdeelt sik de Snackers över de Länner:

• Peru: 3,2 Millionen (1993 tellt; schätzt weert bit över 6 Millionen)
• Bolivien: 2,1 Millionen (2001 tellt; schätzt weert bit över 3 Millionen)
• Ecuador: 500.000 (2001 tellt; schätzt weert bit över 2 Millionen)
• Argentinien: 50.000 - 120.000 (schätzt)
• Kolumbien: 5.000 - 20.000 (schätzt)
• Chile: wenige
• Brasilien: unbekannt

Quechua is neben de Spaansche Spraak un de Indianerspraak Aymara Amtsspraak in Peru un Bolivien. An de meisten groten Universitäten in dat spaansche Süüdamerika warrt Quechua as Frömdspraak lehrt.