Archetype (model)
Van Wikipedia
Een archetype (Grieks: αρχη begin, bron) is een geïdealiseerd oermodel dat ten grondslag ligt aan latere varianten. Personificaties, objecten of concepten uit de culturele traditie, (de literatuur, de mythologie, religie) of zelfs de geschiedenis (helden) kunnen dienen als archetype. Ook zijn er archetypische steden: Venetië als de ultieme waterstad of Parijs als de ultieme metropool.
Inhoud |
[bewerk] Filosofie
In de filosofie duikt het archetype na een lange tijd weer op bij Descartes, John Locke en Immanuel Kant. Het begin van Kants zgn kritische periode wordt gedateerd op het moment dat hij zijn vriend Marcus Herz een brief stuurde (feb 1772) waarin het onderscheid tussen het zgn intellectus ectypus en het intellectus archetypus gemaakt werd. Het zijn de twee soorten intellect zoals, volgens Kant, de mens zich het eigen verstand voor kan stellen. Het eerste beschouwt de dingen als waren het de kopieën of afdrukken van de werkelijkheid zelve terwijl het intellectus archetypus de dingen beschouwt als de Platonische ideeën, de oerbeelden die het (rationele) verstand vullen. (de dingen van het intellectus ectypus vullen in deze voorstelling dan het empirische verstand). Waar het in de filosofie gaat om de vraag: "hoe kunnen we de dingen die we menen te kennen eigenlijk kennen?" is het dus van het grootste belang te weten in welk soort verstand men die dingen eigenlijk situeert, in het rationele (archetypische) of in het empirische (ectypische) verstand.
[bewerk] Jungiaanse archetypen
Carl Gustav Jung heeft het archetype gebruikt als onderdeel van zijn analytische psychologie. In dit psychologisch kader zijn archetypen oerbeelden. Het zijn voorbewuste, universele ideeënpatronen. Zij komen niet alleen in mythen en andere universele verhalen zoals sprookjes tot uitdrukking, maar ook in dromen.
Archetypen worden los van de menselijk wil geactiveerd, vaak als compensatie van een te eenzijdige psychische activiteit; echter is niet het beeld of de uitdrukking zelf het archetype. Dit is een geheel van psychische energie, een soort knooppunt in de psyche, dat verbonden is met het collectieve onbewuste, waardoor een concrete invulling vanuit het onbewuste überhaupt mogelijk wordt. Dankzij dit mechanisme, zijn ook veel overgeleverde mythen en legenden voor ons herkenbaar.
Een groep met een archetype verbonden herinneringen wordt door Jung een complex genoemd, zoals bijvoorbeeld het moedercomplex dat verbonden is met het moederarchetype. Jung gaf archetypen in de psyche de plaats van organen in het lichaam, en beide zijn volgens hem door evolutie ontstaan. [1]
[bewerk] Vier hoofdvormen van archetypen volgens Jung
- Het Zelf (geïndividueerd persoon);
- De Schaduw (de duistere kant van het onderbewustzijn);
- De Anima (vrouwelijk geestesaspect): dit is bij beide geslachten aanwezig, maar vormt voor mannen de onbewuste tegenpool;
- De Animus (mannelijk geestesaspect): dit is bij bij beide geslachten aanwezig, maar vormt bij vrouwen de onbewuste tegenpool.
[bewerk] Symbolen uit het onbewuste volgens Jung
- Het Kind, bijvoorbeeld Harry Potter, Kruimeltje, Wiske.
- De Held, bijvoorbeeld Herakles, Siegfried, Theseus, David, Beowulf, Batman, Asterix, Kuifje.
- De Grote Moeder, de goede moeder, of de vernietigster. Voorbeelden:
- De Wijze Oude Man, bijvoorbeeld Mozes, Confucius, Lao-tse, Gandalf, de Paus, Sint Nicolaas.
- De Oplichter, bijvoorbeeld Reinaart de Vos, Tijl Uilenspiegel, Felix Krüll, Loki.
- De Puer Aeternus (Latijn voor "eeuwige jongeling"), bijvoorbeeld Narcissus, Adonis, Peter Pan.
- De Schone Maagd, bijvoorbeeld Maria, Hebe, Jeanne d'Arc, de helige Sophia, Persephone.
- De Syzygy (goddelijk koppel), bijvoorbeeld Aion, Janus, Hermaphroditus.
