Boedapest
Van Wikipedia
 |
|
 |
|
|
|
|
| Coördinaten | 47.47°NB 19.05°OL |
|
|
|
| Oppervlakte | 525,16 km² |
| Inwoners (2006) | 1.695.000 (3570/km²) |
|
|
|
| Website | budapest.hu |
 |
|
| Heldenplein | |
Boedapest (Hongaars: Budapest ['budɒpɛʃt]?) is de hoofdstad van Hongarije. De stad is gelegen aan weerszijden van de Donau (Hongaars: Duna) en telt ca. 1,7 miljoen inwoners. De stad werd in 1873 gevormd door het samenvoegen van Boeda en Óbuda op de rechteroever van de Donau met Pest op de linkeroever. Vóór 1873 noemde men de steden gezamenlijk Pest-Boeda.
De stad herbergt bijna 20% van alle inwoners van Hongarije en speelt in het land een dominante rol op bijna alle gebieden (bestuur, handel, industrie, verkeer, cultuur). Het is daarnaast het belangrijkste verkeersknooppunt en (in toenemende mate) het culturele hart van Centraal-Europa. De luchthaven Ferihegy International Airport vervult een belangrijke rol in de positie van Boedapest in Midden-Europa.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Beide oevers van de Donau werden al door de Romeinen bewoond: op de plaats van het huidige stadsdeel Óbuda lag Aquincum, en op de plaats van Pest het kleinere Contra-Aquincum. In 35 v. Chr. kwamen de oorspronkelijke bewoners in aanraking met de Romeinen, toen een Romeins leger onder leiding van Octavianus, de latere keizer Augustus, een veldtocht ondernam. Ong. 10 v. Chr. werd er een Romeinse provincie gevormd tussen de Oostelijke Alpen, de Donau en de Sava (Sau), die Pannonia werd genoemd.
De Romeinen legden langs de Donau militaire steunpunten aan. Zo ontstond in de 1e eeuw het legerkamp Aquincum.
Ernaast verrees het stadje "Óbuda" voor de burgers. Aquincum werd de hoofdstad van Pannonië en zou 30.000 inwoners hebben geteld. Tot het eind van de 4e eeuw bleef het lot van de stad verbonden met het Romeinse rijk. Er was een goed wegennet tussen de grensstad aan de Donau en de overige 25 kleine steden en de vele landelijke nederzettingen. Vondsten bewijzen dat er ook handel werd gedreven met Spanje en Zuid-Italië. Het verval zette in toen tegen het eind van de 4e eeuw de Romeinen hun grenzen niet langer konden verdedigen tegen de invallen van Germaanse stammen en de Hunnen. Een groot deel van de bevolking sloeg op de vlucht. In 455 werden de Hunnen daar verdreven. Na de Hunnen en Ostrogoten vestigden zich in het gebied diverse nomadenstammen uit Azië. In 567 kwamen de Avaren hier zich vestigen. Tegen het eind van de 8e eeuw werden de Avaren door Karel de Grote en zijn zoon Pepijn, verslagen. Na de dood van Karel de Grote raakte het gebied weer los van het Frankische rijk. In het gebied van het oude Aquincum vestigden zich toen Slavische stammen. Uit die tijd dateert waarschijnlijk de naam Boeda ('klein huis','hut') voor het deel aan de rechteroever. Het deel aan de andere oever van de Donau kreeg de naam Pest ('hol'), misschien vanwege de vele holen, die zich daar toen in de heuvels bevonden.
De Hongaren verschenen pas eeuwen later, tegen het jaar 900. Onder leiding van Árpád veroverden ze dit gebied, dat nog voortleefde onder de naam Pannonia en waartoe Boeda en Pest behoorden. Ze ondernamen rooftochten tot in het huidige Duitsland, Frankrijk en Italië. Pas nadat ze door keizer Otto I waren verslagen, besloten ze zich voorgoed te vestigen in het huidige Budapest en wijde omgeving. Onder hun vorst Géza (971-997) gingen ze tot het christendom over. Belangrijk was dat de rooms-katholieke vorm van het christendom en niet de Grieks-katholieke, Byzantijnse variant werd gekozen. Het jaar 1000, waarin Stefan I van Hongarije tot koning werd gekroond, kan als geboortejaar van het Magyarenland beschouwd worden. De koningen hadden omstreeks die tijd nog geen vaste verblijfplaats. Ze trokken door het land en sloegen dan weer hier en weer daar hun kampementen op.
| Jaar | Bevolkingsaantal |
|---|---|
| 1800 | 54.200 |
| 1830 | 102.700 |
| 1850 | 178.000 |
| 1880 | 370.800 |
| 1890 | 491.900 |
| 1900 | 733.400 |
| 1925 | 957.800 |
| 1980 | 2.059.300 |
| 1990 | 2.016.700 |
| 2005 | 1.695.000 |
De binnenvallende Mongolen, die Óbuda en Pest verwoesten in 1241, en stadjes en dorpen in ruïnes veranderden, dwongen koning Béla IV burchten en stadsmuren te bouwen. De Mongolen verdwenen weliswaar nog in hetzelfde jaar, 1241, waarin ze gekomen waren, maar men vreesde een nieuwe inval. Béla IV liet het betrekkelijk smalle plateau van de heuvel van Boeda met een muur omgeven en in de 13e en 14e eeuw werd in het noordelijk deel de burcht gebouwd. Boeda, dat strategisch op een heuvel ligt, kreeg in 1247 een kasteel en werd in 1361 de hoofdstad van het koninkrijk Hongarije. Onder koning Matthias Corvinus maakten Hongarije en Boeda een bloeitijd door.
Daaraan kwam een eind met de verovering door de Turken, die het Hongaarse koninkrijk in Mohács in 1526 een vernietigende slag toebrachten en de vesting Boeda in 1541 innamen. De stad was vanaf 1686 in Oostenrijkse handen. In 1787 komt Hongarije onder Habsburgs bewind, dat tot 1918 aan de macht blijft, zij het dat vanaf 1867 Oostenrijk en Hongarije gelijkwaardige partners zijn binnen Oostenrijk-Hongarije. In deze periode maakt met name Pest een enorme groei door. De bevolking bedroeg rond 1900 730.000 zielen.
De 20e eeuw bracht nieuwe stadsuitbreidingen (Újpest, Kispest, Angyalföld), maar vooral dramatische gebeurtenissen als de deportatie en vernietiging van grote delen van de omvangrijke joodse gemeenschap (in zeer korte tijd, pas in 1944 werd de stad door de nazi's bezet), de bevrijding (maar feitelijk nieuwe bezetting) door de Sovjet-Unie en het neerslaan van de Hongaarse Opstand in 1956 door diezelfde Sovjet-Unie. Deze gebeurtenissen hebben alle hun sporen in het stadsbeeld nagelaten.
In 1929, 1966 en 1983 vonden in Boedapest Universele Esperantocongressen plaats.
Sinds in 1989 in Boedapest de Republiek Hongarije werd uitgeroepen, is de stad het decor van ingrijpende hervormingen. De terugkeer van de markteconomie heeft het stadsbeeld zeer verlevendigd. De bevolking van de stad is in deze periode verder afgenomen (het hoogtepunt ligt in dit opzicht aan het begin van de jaren '80).
[bewerk] Bezienswaardigheden
Boeda is gelegen op de heuvelachtige rechteroever van de Donau (links op de kaart). Twee van die heuvels domineren: de Burchtheuvel (Várhegy) en de Gellértberg.
Op de Burchtheuvel staan de voornaamste monumenten van Boeda:
- de Burcht en Burchtheuvel (Várhegy) - zie Boeda
- de Matthiaskerk (Mátyástemplom)
- het Vissersbastion (Halászbástya)
- de Táncsics Mihály utca
De heuvel is ommuurd: de 18de-eeuwse Burchtwijk binnen de omwalling is goed bewaard gebleven (alleen het zuidelijke deel leed zware oorlogsschade). Het uitzicht over de Donau met haar bruggen en Pest is veelbezongen. Zoals de meeste attracties van Boedapest zijn de grote toeristentrekkers minder oud dan ze lijken: zowel de Matthiaskerk in zijn huidige vorm als het Vissersbastion zijn negentiende-eeuws.
Andere belangrijke bezienswaardigheden in Boeda:
- de Waterstad (Viziváros)
- de Szent Anna-Templom (Sint-Annakerk)
- de Batthyány tér (Batthyányplein)
- de Citadel van Boeda
Bezienswaardigheden in Pest:
- het Parlementsgebouw aan de oevers van de Donau
- de Andrássyboulevard (Andrássy út), dé Boulevard van Boedapest
- het Heldenplein (Hősök tere) aan het eind daarvan, met zijn Millenniummomument
- het Városliget (Stadspark) met:
- de Vajdahunyadburcht
- het restaurant Gundel
- het Vidámpark (Pretpark)
- de Állatkert (Dierentuin)
- de Nagykörút (Grote Boulevard) met zijn winkels en hotels
- het centrum (vijfde district) ligt direct tegenover de Burchtheuvel en is het zaken- en winkelcentrum van heel Boedapest.
- de Sint-Stefanusbasiliek (Szent István Bazilika)
- de Theaterwijk
- het Hotel Gellért
- vele badhuizen, waarvan sommige teruggaan tot de Turkse tijd
- de gerestaureerde grote Markthal
- de beroemde koffiehuizen
[bewerk] Bruggen
Er zijn negen bruggen over de Donau in Boedapest:
- De Spoorwegbrug van Újpest, ver in het noorden
- De Árpádbrug geeft verbinding met het Margiteiland en Óbuda
- De Margitbrug geeft toegang tot het Margiteiland, een parkeiland in de rivier
- De Kettingbrug (of Lánchíd) is de oudste brug van Boedapest (1849)
- De Elisabethbrug, een opvallend moderne brug
- De Vrijheidsbrug (of Szabadsághíd), vroeger Ferenc Józsefhíd (Frans-Jozefbrug)
- De Petőfibrug geeft verbinding met de Nagykörút (Grote boulevard)
- De Lágymányosibrug, de nieuwste brug ter ontlasting van de Petőfibrug
- De zuidelijke spoorwegbrug, spooorwegverbinding met Wenen.
[bewerk] Cultuur
[bewerk] Musea
- Ernst Museum
- Ludwig Museum of Contemporary Art
- Het Hongaars Nationaal Museum (Magyar Nemzeti Múzeum)
- Soros Center for Contemporary Art
- Statue Park Budapest
- Het Museum voor Beeldende Kunst (Szépmúvészeti Múzeum)
- Etnografisch Museum (Néprajzi Múzeum)
[bewerk] Evenementen
[bewerk] Winkelen
- De omgeving van de Váci utca is een paradijs voor rijke toeristen
- Winkelcentrum Árkád is in Duitse handen en behoort tot de nieuwste in Boedapest, te bereiken met de metro, met 170 winkels.
- Winkelcentrum Duna Plaza, met meer dan 120 winkels, een bioscoop met 9 zalen, een speelhal en een bowlingbaan.
- Winkelcentrum Mammut is een complex van 2 grote gebouwen aan Moskva tér, een van de belangrijkste pleinen van Boedapest.
[bewerk] Verkeer en vervoer
De luchthaven van Boedapest is Ferihegy International Airport.
Boedapest vormt het hart van het Hongaarse wegennet. Vanuit Boedapest starten de autosnelwegen M1 (richting Wenen), M3 (richting Miskolc en Debrecen), M5 (richting Szeged en de Servische grens) M6 (richting Dunaújváros) en de M7 (richting Balatonmeer en Kroatische grens). Tegenwoordig wordt in snel tempo de M0 (ring rond Boedapest) aangelegd.
Boedapest kent een zeer uitgebreid netwerk van openbaar vervoer met 3 metrolijnen, 4 zogenaamde "treinen van plaatselijk belang" (HÉV), tientallen tram- en stadsbuslijnen en 14 trolleybuslijnen. Bovendien zijn er ook nog een tandradbaan (fogáskerekű vasút), een stoeltjeslift (libegõ), een kabeltrein (sikló) en een kinderspoorlijn in de heuvels van Boeda. Het nachtbusnet is uitstekend: bussen rijden 7 dagen per week heel de nacht door om het halfuur, tot ver in de omgeving.
De oudste lijn van de metro van Boedapest loopt onder de Andrássyboulevard, het Heldenplein en het Stadspark tot aan de Hungária körút. Deze lijn werd aangelegd in 1896 (tot aan het Stadspark) en was de eerste metro op het Europese vasteland. In de jaren 1970 werden een oost-westverbinding (rode metro, lijn 2) en een noord-zuidverbinding (blauwe metro, lijn 3) aangelegd. Tegen 2010 zou de groene metro (lijn 4) in gebruik moeten zijn, die net als lijn 2 Boeda en Pest met elkaar verbindt.
Boedapest kent een aantal belangrijke stations, waarvan vooral Keleti pályaudvar en Nyugati pályaudvar (van de hand van Gustave Eiffel) architecturale pareltjes zijn. Ook Déli pályaudvar is erg belangrijk. Letterlijk vertaald zijn dit respectievelijk het Oost-, West- en Zuidstation, wat niet wegneemt dat het Zuidstation westelijker ligt dan het Weststation.
Zie ook het artikel Boedapestse tram.
[bewerk] Boedapest, Gebouwen
 Vigado Concert zaal |
 Boeda oude stadhuis |
 Wenckheim paleis |
 Gresham paleis |
 Gerbeaud confiserie |
 New York koffiehuis |
 Párizs(Parijs) hof |
 Klotild paleiszen |
 Hongaarse Wetenschappelijk Academie |
 Boedapest straat |
 Andrássy straat |
 Kodály plein |
 Váci winkelstraat |
 Kunst Hal |
 Terror Huis |
 Jodenkerk |
 Oude Kerk |
 Mária Magdolna Toren |
 Vissersbastion |
|
 Széchenyi Fürdő |
 Turul,Hongaarse godenleer |
 De metro van Boedapest was de eerste metro op het Europese |
[bewerk] Sport
Boedapest telt 5 voetbalploegen in de Hongaarse eerste klasse: Boedapest Honvéd FC, MTK Hungária FC, Vasas, Rákospalotai EAC en Újpest FC.
[bewerk] Bekende inwoners
[bewerk] Geboren
- Ignaz Semmelweis (1 juli 1818), arts
- Maria Hendrika van Oostenrijk (23 augustus 1836), koningin van België
- Isidor Gunsberg (2 november 1854), Hongaars-Brits schaker
- Theodor Herzl (2 mei 1860), Joods-Oostenrijks journalist, publicist en stichter van het moderne zionisme (overleden 1904)
- István Tisza (22 april 1861), premier van Hongarije
- Marie-Valerie van Oostenrijk (22 april 1868), aartshertogin van Oostenrijk
- Alfréd Hajós (1 februari 1875), zwemmer, atleet, voetballer en architect
- Mihály Károlyi (4 maart 1875), premier en president van Hongarije
- Pál Teleki (1 november 1879), geograaf en politicus
- Árpád Szakasits (6 december 1888), president van Hongarije
- Michael Polanyi (11 maart 1891), Hongaars-Brits wetenschapper
- Albert Szent-Györgyi (16 september 1893), arts en Nobelprijswinnaar
- Gyula Breyer (3 april 1894), schaker (overleden 1921)
- István Dobi (31 december 1898), President van de Presidentiële Raad van Hongarije
- Hans Swarowsky (16 september 1899), dirigent
- John von Neumann (28 december 1903), Hongaars-Amerikaans wiskundige
- Miklós Rózsa (18 april 1907), Hongaars-Amerikaans componist en dirigent
- Edward Teller (15 januari 1908), Hongaars-Amerikaans natuurkundige
- Eva Besnyö (29 april 1910), Hongaars-Nederlands fotografe (overleden 2003)
- György Faludy (22 september 1910), Joods-Hongaars dichter, schrijver en vertaler (overleden 2006)
- Georg Solti (21 oktober 1912), dirigent en pianist
- Paul Erdös (26 maart 1913), wiskundige
- Paul Halmos (3 maart 1916), Hongaars-Amerikaans wiskundige en statisticus (overleden 2006)
- Zsa Zsa Gábor (6 februari 1917), Hongaars-Amerikaans actrice
- Iván Böszörményi-Nagy (19 mei 1920-2007), Hongaars-Amerikaans psychiater
- Árpád Göncz (10 februari 1922), president van Hongarije
- Iván Patachich (3 juni 1922), componist
- Ferenc Puskás (2 april 1927), voetballer
- Ladislao Kubala (10 juni 1927), voetballer
- Frigyes Hidas (25 mei 1928), componist
- Kamilló Lendvay (28 december 1928), componist, dirigent en hoogleraar
- Zoltán Czibor (23 augustus 1929), voetballer
- Sándor Kocsis (21 september 1929), voetballer (overleden 1979)
- Imre Kertész (9 november 1929), schrijver en Nobelprijswinnaar
- Gyula Horn (7 juli 1932), premier van Hongarije
- László Bitó (7 september 1934), physioloog en schrijver
- László Kovács (3 juli 1939), Europees commissaris voor douane en fiscale zaken
- Péter Erdő (25 juni 1952), kardinaal-aartsbisschop van Esztergom-Boedapest
- Emese Hunyady (4 maart 1966), schaatsster
- Tamás Darnyi (3 juni 1967), zwemmer
- Károly Güttler (15 juni 1968), zwemmer
- Péter Zilahy (8 november 1970), fotograaf, journalist en schrijver
- Krisztina Egerszegi (16 augustus 1974), zwemster
- Tamas Kasas (20 juli 1976), waterpolospeler
- Judit Polgár (23 juli 1976), schaakster
- László Bodrogi (11 december 1976), wielrenner
- Melinda Czink (22 oktober 1982), tennisster
- László Cseh (3 december 1985), zwemmer
- Beatrix Boulsevicz (15 februari 1987), zwemster
- Dániel Gyurta (4 mei 1989), zwemmer
[bewerk] Elders geboren
- Gustav Mahler (Kaliste 7 juli 1860), componist en dirigent
- Béla Bartók (Nagyszentmiklós, Hongarije, 25 maart 1881), componist en pianist
- Zoltán Kodály (Kecskemét, Hongarije, 16 december 1882), componist
- Otto Klemperer (Breslau, Polen, 14 mei 1885), dirigent en componist
- Victor Vasarely (Pécs, Hongarije, 9 april 1908), kunstenaar
- Raoul Wallenberg (Kapptsa 4 augustus 1912), Zweeds diplomaat
- György Kurtág (Lugoj, Roemenië, 19 februari 1926), componist
[bewerk] Externe links
| {{{afb_links}}} | Comitaten (megyék) in Hongarije |  |
{{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Comitaten: Bács-Kiskun - Baranya - Békés - Borsod-Abaúj-Zemplén - Csongrád - Fejér - Győr-Moson-Sopron - Hajdú-Bihar - Heves - Jász-Nagykun-Szolnok - Komárom-Esztergom - Nógrád - Pest - Somogy - Szabolcs-Szatmár-Bereg - Tolna - Vas - Veszprém - Zala |
|||
| {{{afb_links}}} | Hoofdsteden van Europa | {{{afb_rechts}}} |  |
|---|---|---|---|
|
Amsterdam · Andorra la Vella · Ankara · Athene · Belgrado · Berlijn · Bern · Boedapest · Boekarest · Bratislava · Brussel · Chisinau · Dublin · Helsinki · Kiëv · Kopenhagen · Ljubljana · Londen · Lissabon · Luxemburg · Madrid · Minsk · Moskou · Nicosia · Oslo · Parijs · Podgorica · Praag · Reykjavik · Rome · San Marino · Sarajevo · Skopje · Sofia · Stockholm · Tallinn · Tbilisi · Tirana · Valletta · Vaticaanstad · Vaduz · Vilnius · Warschau · Wenen · Zagreb |
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Budapest op Wikimedia Commons. |
