Complottheorie
Van Wikipedia
|
Een complottheorie of samenzweringstheorie is een theorie die buiten de gangbare hypothese voor de verklaring van een waarneming treedt, en in plaats daarvan stelt dat de waarneming een gevolg is van manipulaties door twee of meer mensen, geheime diensten, of andere samenspanningen.
In de volksmond is een complottheorie elke onconventionele theorie over verschijnselen of gebeurtenissen die naast onconventioneel ook ongefundeerd of irrationeel is. In deze vorm speelt geen echt complot een rol. Zo'n "complottheorie" is dan slechts een verdenking van ondergrondse activiteiten, zonder voldoende bewijs. Als iemand iets een "complottheorie" noemt, betekent dat in de praktijk meestal ook dat hij de theorie als onbewezen, als zeer onwaarschijnlijk, of met zekerheid als onjuist ziet.
Complottheorieën zeggen in het algemeen dat een bepaald verschijnsel of een bepaalde gebeurtenis --- bijvoorbeeld een moord, een revolutie, of zelfs het falen van een product --- niet alleen werd veroorzaakt door zichtbare activiteiten van politieke krachten of marktwerking, maar vooral door ondergrondse manipulatie.
[bewerk] De psychologie van complottheorieën
De mens probeert van nature alle gebeurtenissen of situaties die een emotioneel effect hebben te verklaren. Deze verklaring is lang niet altijd wetenschappelijk gefundeerd. Wanneer een effect moeilijk te verklaren blijkt, bijvoorbeeld omdat er geen directe oorzaak is aan te wijzen, is de onderzoeker geneigd om tot meer en meer extreme speculaties te komen totdat de zaak tot zijn genoegen is afgedekt.
Bij het poneren van de theorie wordt, door een invloed van de menselijke psyche, soms uitgegaan van de vraag wie er baat heeft bij het verschijnsel of de gebeurtenis. Wanneer men met dit uitgangspunt een verklaring zoekt, maar men over onvoldoende achtergrondgegevens beschikt, is snel een complottheorie geboren.
Een complottheorie is goed in staat om het genoegen te geven dat de theorie "compleet" is. Dit komt omdat de verantwoordelijkheid voor de gebeurtenis of het verschijnsel door de theorie overduidelijk bij een groep mensen legt, waartoe de onderzoeker niet behoort.
Het is goed mogelijk dat complottheorieën onder sommige omstandigheden beter gedijen dan anders. Zo is het voorstelbaar dat het gevoel van een isolement of een politiek onbetekenende rol voor een groep de ontwikkeling van complottheorieën bevordert.
Een belangrijke oorzaak van het geloof in complottheorieën is het ontbreken van voldoende informatie, bijvoorbeeld als gevolg van de afwezigheid van persvrijheid. Wanneer deze in feite wel aanwezig is nemen aanhangers van complottheorieën toch aan dat de media door de machthebbers gemanipuleerd worden.
Internet kan een belangrijke rol spelen bij de verspreiding van complottheorieën omdat daarop berichten kunnen worden geplaatst zonder dat deze door een ander dan de auteur gecontroleerd worden.
Het aanhangen van complottheorieen, vooral met betrekking tot de eigen persoon, is een psychiatrisch symptoom, bijvoorbeeld van paranoia.
[bewerk] Karl Popper en de falsifieerbaarheid van theorieën
Karl Popper poneerde dat wetenschap is gedefinieerd als een set van hypothesen die kunnen worden gefalsifieerd. Een hypothese is falsifieerbaar als er een experiment te verzinnen is waarvan men van tevoren kan aangeven bij welke uitkomst het bewezen is dat de hypothese onjuist is. Metafysische en onwetenschappelijke theorieën en hypothesen kennen zulke experimenten niet. Mensen die kritisch staan tegenover complottheorieën merken vaak op dat deze niet falsifieerbaar zijn, en dus niet wetenschappelijk. Dit is juist: het is een logisch gevolg van de manier waarop een complottheorie tot stand komt. Vaak liggen er aan een complottheorie waarnemingen ten grondslag die niet uitgebreid gepreciseerd zijn. Wanneer men bij een experiment de waarneming niet kan reproduceren wordt dat verklaard doordat men niet onder de juiste omstandigheden zou hebben gehandeld. Hierbij wordt niet noodzakelijkerwijs aangegeven waar het verschil door wordt veroorzaakt. Dit maakt het onmogelijk om de complottheorie omver te werpen. Om dit aan te tonen verzint men wel eens een loze complottheorie, die men vervolgend met alle mogelijke soorten "bewijs" ondersteunt. Zo dook in de jaren negentig het Bielefeldcomplot op, een theorie dat deze Duitse stad in werkelijkheid niet zou bestaan.
[bewerk] De psychologie van paradigmaverschuiving
Het merendeel van de complottheorieën is, net als met de meeste overige theorieën door de eeuwen het geval was en is, niet juist. Historisch gezien zijn de meeste theorieën inmiddels door de feiten achterhaald (platte Aarde, enzovoort). Waarschijnlijk vanuit een basisbehoefte aan zekerheid en vastigheid gaat men er desondanks het liefst van uit dat al onze huidige theorieën kloppen, en hooguit nog verder verfijnd moeten worden. Toch is het tempo waarin wetenschappelijke 'zekerheden' worden vervangen door nieuwe inzichten nog nooit zo hoog geweest als in de afgelopen decennia.
Men is zo overtuigd van het eigen wereldbeeld, dat men feiten die daar niet in schijnen te passen (anomalieën) gedurende zeer lange tijd negeert of anders probeert te interpreteren. De op den duur onvermijdelijke aanpassing van het wereldbeeld, wanneer dit gefalsificeerd is geraakt door de anomalieën, is een vaak een groepsproces waarvan de timing niet goed voorspelbaar is. Onderzoekers die met alternatieve theorieën komen worden vaak weggehoond, tot hun zaak dermate duidelijk is dat men zich niet meer kan voorstellen of herinneren dat men er ooit anders over dacht.
Anderzijds hebben hedendaagse denkers als Johan Sanctorum gewezen op de subversieve betekenis van complottheorieën, als poging om samenhang te ontdekken in de ondoorzichtige systematiek van de postmoderne machtsconstellaties, die vooral net op de strategie van de fragmentatie zijn gericht.
[bewerk] Zie ook
- Paradigma
- Theorieën over de moord op president Kennedy
- Complottheorieën over de terroristische aanslagen op 11 september 2001
