Hydrobia afzettingen

Van Wikipedia

Hydrobia of wadslakjes is een geslacht uit de familie van de Brakwaterhorens (Hydrobiidae). Het wadslakje (Peringia ulvae; ouder synoniem: Hydrobia ulvae) is slechts één van de vele, moeilijk van elkaar te onderscheiden soorten. Ze worden ook wel samengevat onder de verzamelnaam "hydrobia's". In het Noordzeegebied komen een aantal soorten voor die allemaal in zout water leven maar (niet allemaal in gelijke mate) kunnen leven in water met een zeer sterk verlaagd zoutgehalte. De opgezwollen brakwaterhoren (Hydrobia ventrosa) verdraagt het meest verzoete zeewater. Het vermogen om in brak water te leven en/of sterk wisselende zoutgehalten te verdragen, geeft deze diergroep een voorsprong in een habitat waarin veel organismen zich moeilijk kunnen handhaven. Omdat het aantal soorten in dergelijke habitats klein is, wordt dit vaak gecompenseerd door grotere aantallen individuen per soort. Hydrobia's leven inderdaad vaak in grote dichtheden. Afhankelijk van het zoutgehaltebereik wordt een bepaalde hydrobia-soort vaak aangetroffen in gezelschap van een aantal andere weekdieren die zich in die habitat thuisvoelen. Het wadslakje (Peringia ulvae) komt in het intergetijdengebied in de Waddenzee vaak samen voor met de mossel (Mytilus edulis), de kokkel (Cerastoderma edule), de alikruik (Littorina littorea), de platte slijkgaper (Scrobicularia plana) en de Strandgaper (Mya arenaria). De opgezollen brakwaterhoren (Hydrobia ventrosa) verdraagt lagere zoutgehalten dan het Wadslakje en is vaak vergezeld door een combinatie van andere soorten: de brakwaterkokkel (Cerastoderma glaucum), de Brakwateralikruik (Littorina saxatilis tenebrosa), het nonnetje (Macoma balthica), en soms eveneens de mossel en de strandgaper. In deze associaties komen ook nog andere soorten voor, maar de genoemde soorten komen heel vaak in elkaars gezelschap voor. De associatie van het wadslakje en de kokkel is o.a. heel algemeen in het intergetijdengebied van de Waddenzee, terwijl de associatie van de opgezwollen brakwaterhoren en de Brakwaterkokkel tegenwoordig vooral in brakke binnenwateren leeft. Deze associatie was heel algemeen in de voormalige Zuiderzee.

[bewerk] Fossiel voorkomen

Het veelal massale voorkomen van hydrobia's leidt bij fossilisatie tot zeer herkenbare afzettingen. Deze 'Hydrobia afzettingen' zijn, met wisselende soortensamenstelling, wereldwijd bekend van heel veel verschillende ouderdommen. Enkele bekende voorbeelden uit het Noordzeegebied en nabij gelegen bekkens worden hieronder genoemd:

• Zone de Ducy

In het Bekken van Parijs ten noorden van Parijs komt lokaal een ongeveer 10 centimeter dikke kalkige kleilaag voor waarin uitsluitend hydrobia's voorkomen ("Bithynella pupina"). Hoewel de naam van de slak anders doet vermoeden gaat het om een hydrobia-soort. De laag ligt op de overgang van afzettingen met een mariene weekdierfauna en een fauna die geheel bestaat uit soorten die in zoet water leven. De 'Zone de Ducy' vormt dus de afsluitende brakwaterfase van een verzoetend zout water. Het geheel is van Eocene ouderdom.

• Zanden van Oude Biezen

Deze zanden, eigenlijk een complexe afwisseling van zanden, kleien en andere klastische en organogene afzettingen komen voor in de omgeving van Tongeren in België en in het Zuiden van de Nederlandse provincie Limburg. De afzetting heeft een Onder Oligocene ouderdom en bevat een weekdierassociatie die duidt op een brakwater met getijdenbeweging in een mangrove-achtige omgeving. Hydrobia dubuissoni is vaak massaal te vinden. Voor de mangrove habitat zijn soorten als Tympanotomus labyrinthicus en Polymesoda convexa heel kenmerkend.

• Hydrobien Schichten of Hydrobienkalk

Deze afzetting is bekend uit het Bekken van Mainz en heeft een Onder Miocene ouderdom. Het is een kalkrijke mergel die de top vormt van een serie afzettingen waarin een doorgaande verzoeting plaats vindt van een oorspronkelijk zout water. Het begint met volledig mariene afzettingen en eindigt in een brakwaterkalk met een weekdierfauna waarin één slakkensoort domineert: Hydrobia elongata. In de top van deze kalk heeft de uiteindelijke verlanding plaats wat blijkt uit het voorkomen van een dun bruinkoollaagje. In deze top komen veel landslakken voor terwijl tevens vele gewervelde dieren gevonden zijn (landzoogdieren, vogels, vissen en reptielen).

• Zone van Mya arenaria en Hydrobia ulvae

Dit is een Vroeg Pleistocene biozone uit de Nederlandse ondergrond. Met soorten als de Kokkel, de Alikruik, de Platte slijkgaper en de Strandgaper lijkt de associatie heel erg op die van de huidige Waddenzee. Het Wadslakje is in de afzettingen met deze zone soms zeer algemeen aanwezig.

• Hydrobiaklei of Laag van Velsen

Deze afzetting is voor het eerst gevonden in de bouwput van de Velser Tunnel. De Hydrobiaklei heeft een Holocene ouderdom en zit aan de basis van de mariene afzettingen uit deze periode in de omgeving van Velsen. De Hydrobiaklei is afgezet in een lagunaire omgeving, en heeft een wisselende samenstelling van de weekdierfauna. Er zijn plekken waarin de associatie met de Opgezwollen brakwaterhoren en de Brakwaterkokkel voorkomt, terwijl op andere plekken de associatie van het Wadslakje en de Kokkel aanwezig is. Dit duidt op een lagune waarin niet overal dezelfde zoutgehalten heersten, maar mogelijk ook andere omstandigheden varieerden. Zoals wel of geen emersie, verschillen in de getij beweging en verschillen in de plantengroei. De afzetting van de Hydrobiaklei vindt plaats tijdens de periode van het Holoceen waarin de zeespiegel nog zeer snel rees. De afzetting kan dan ook geen lange tijdsduur vertegenwoordigen: de lagune zal al spoedig geheel 'verdronken' zijn.

• de Hydrobialaag

Dit is geen fossiele afzetting maar een karakteristieke laag die voorkomt op ongeveer 20 à 30 centimeter diepte onder de bodem in het intergetijdengebied van de waddenzee. De laag bestaat voor het overgrote deel uit lege schelpen van het Wadslakje met aan de top van de laag onregelmatig verspreide grotere schelpen van oa. de Kokkel, het Nonnetje, de Mossel, etc. Boven deze laag ligt een doorgraven zand zonder schelpen. De hydrobialaag is ontstaan door de graafactiviteit van de Zeepier (Arenicola maritima). De Zeepier leeft in een L-vormige buis en voedt zich met het detritus wat zich in het zand van de waddenbodem bevindt. De mond van de Zeepier zit aan het lage uiteinde van de buis en veroorzaakt door de voedingsopname-activiteit een trechtervormige inzakking in het oppervlak van de wadbodem. Onverteerd materiaal, vooral zand, wordt aan het andere (hogere) uiteinde van de buis boven de wadbodem gedeponeerd in 'tandpasta-achtige' hoopjes. Grotere partikels, waaronder levende en dode hydrobia's die op de wadbodem rondkruipen of liggen, worden in het trechtertje mee naar beneden gevoerd en blijven achter op het diepste punt van de graafbuis van de Zeepier. Op deze wijze ontstaat langzamerhand een concentratie van vooral Wadslakjes die niet hoger komt dan het diepste punt van de Zeepierbuis. De concentratie van Wadslakjes kan op die diepte zo hoog oplopen dat het sediment vrijwel geheel uit Wadslakjes bestaat.

De meeste afzettingen waarin hydrobia-soorten domineren zijn gevormd in habitats waarin extreme omstandigheden overheersen. Meestal gaat het om habitats met een sterk verlaagd zoutgehalte. Dergelijke omstandigheden worden aangetroffen in wadachtige en/of lagunaire omgeving.

Bronnen en referenties:

Beets, C., 1946. The Pliocene and Lower Pleistocene Gastropods in the collections of the Geological Foundation in the Netherlands. Mededelingen Geologische Stichting (Haarlem), C-IV-I(6): 166 pp. Benthem Jutting, T. van, 1933. Mollusca (I) A. Gastropoda Prosobranchia et Pulmonata. Fauna van Nederland, 7: 1-387. Bruyne, R.H. de, 2004. Veldgids Schelpen. KNNV Uitgeverij, ISBN 90-5011-140-8, 234 pag. de Lapparant, A.F., 1964. Région de Paris. Excursions géologiques et voyages pédagogiques. Hermann, Paris, 195 pp. (tweede druk). Gittenberger, E., Janssen, A.W., Kuijper, W.J., Kuiper, J.G.J., Meijer, T., Velde, G. van der & Vries, J.N. de, 1998. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. Nederlandse Fauna 2. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-Nederland, Leiden, 288 pp. ISBN 90-5011-201-3 Meijer, T., 1979. Revisie van de Nederlandse Kwartaire Wadslakjes (Hydrobiidae). -- Rijks Geologsche Dienst, Afdeling Macropalaeontologie Kaenozoicum, Intern Rapport 1291, 10 pp., 3 bijlagen. Peacock, J.D., 1993. Late Quaternary marine mollusca as palaeoenvironmental proxies: a compilation and assessment of basic numerical data for NE Atlantic species found in shallow water. Quaternary Science Reviews, 12: 263-275. Spaink, G., 1975. Zonering van het mariene Onder-Pleistoceen en Plioceen op grond van mollusken fauna's. In: W.H.Zagwijn & C.J. van Staalduinen (eds), Toelichting bij geologische overzichtskaarten van Nederland. Rijks Geologische Dienst, Haarlem: 118-122. Straaten, L.M.J.U. van, 1952. Biogene textures and the formation of shell beds in the Dutch Wadden Sea. Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Amsterdam, Proceedings, Series B, 55(5): 500-516. Straaten, L.M.J.U. van, 1956. Compositin of shell beds formed in tidal flat environment in the Netherlands and in the Bay of Arcachon (France). Geologie en Mijnbouw, N.S.), 18: 209-226. Straaten, L.M.J.U. van, 1957. The Excavation at Velsen, 10. The Holocene deposits. In: L.M.J.U. van Straaten & J.D. de Jong (eds). The excavation at Velsen. Verhandelingen van het Koninklijk Nederlands Geologisch en Mijnbouwkundig Genootschap, 17(2): 158-183. Wenz, W., 1921. Das Mainzer Becken und seine Randgebiete. Eine Einführung in die Geologie des Gebietes zwischen Hunsrück, Taunus, Vogelsberg, Spessart und Odenwald. – 352 pp. Ziegelmeier, E., 1966. Die Schnecken (Gastropoda Prosobranchia) der deutschen Meeresgebiete und brackigen Küstengewässer. Helgoländer Wissenschaftliche Meeresuntersuchungen, 13(1-2): 1-61.