Mentaliteitsgeschiedenis
Van Wikipedia
| Geschiedenis van de wereld | |
..Naar chronologie
..Naar continent
..Naar onderwerp
|
Mentaliteitsgeschiedenis (Frans: histoire des mentalités) is een stroming binnen het historische onderzoek, dat zich toespitst op mentaliteiten, d.i. het geheel van gedachten en gevoelens, in het verleden.
De term werd voor het eerst gebruikt door de mediëvist Georges Duby1, die zijn collega's aanspoorde om meer onderzoek te doen naar de gedachte- en gevoelswereld van de mensen uit het verleden. De handschoen werd opgepakt door gedachtengenoten van het alternatieve geschiedenistijdschrift Annales. Een beroemd vroeg voorbeeld van toegepaste mentaliteitsgeschiedenis was Johan Huizinga met zijn Herfsttij der Middeleeuwen, dat dan ook de passende ondertitel Studie over levens- en gedachtenvormen der veertiende en vijftiende eeuw in Frankrijk en de Nederlanden meekreeg.
Inhoud |
[bewerk] Evolutie van de mentaliteitsgeschiedenis
De Nederlandse historicus W.T.M. Frijhoff2 heeft getracht de mentaliteitsgeschiedenis in te delen naar haar evolutie door de tijd en onderscheid volgende vormen:
[bewerk] Geschiedenis van de collectieve mentaliteit
Men tracht hierbij het geheel van opvattingen en gevoelens van mensen in het verleden te reconstrueren. Op dit vlak is vooral de Franse mentaliteitshistoricus Michel Vovelle3 van belang geweest, die onderzoek heeft gedaan naar het belang van bewuste en onbewuste ideeën over bijvoorbeeld de dood in de 18e eeuw. Hij onderscheidt daarbij - naar analogie met een huis - een zolderverdieping (bewuste persoonlijke ideeën, die contradictorisch kunnen zijn), een gelijkvloers (het onbewust collectief geheugen, het einddoel volgens deze opvatting, maar slechts indirect te kennen) en tot slot een kelderverdieping (onbewuste persoonlijke ideeën). Vanuit de zolder en de kelder trachten mentaliteitshistorici dan door te dringen tot het gelijksvloers om de collectieve mentaliteit in een bepaalde periode te kunnen reconstrueren. Belangrijke kenmerken van mentaliteiten zijn volgens deze opvatting het collectieve, vanzelfsprekende en duurzame karakter ervan en de lage bewustheidsgraad bij de mensen zelf.
[bewerk] Psycho-genetische geschiedenis
De visie op mentaliteitsgeschiedenis als psycho-genetische geschiedenis werd al in 1939 door de Duitse socioloog Norbert Elias in zijn werk Über den Prozeβ der Zivilisation. Soziogenetische und psychogenetische Untersuchungen4 uiteengezet, maar pas opgepikt nadat er een herdruk van was uitgebracht in 1969. Deze visie spitst zich vooral toe op het onderzoeken van de verandering van een mentaliteit. Aldus stelt Elias dat wanneer een staatsvorm of maatschappij verandert (socio-genese), het individu ook verandert (gedrag), wat zorgt voor een automatische verandering van gedachten bij mensen (psycho-genese). Om het in de woorden van Elias zelf te zeggen: "Wat verandert, is de wijze waarop mensen met elkaar te leven hebben; dus verandert hun gedrag; dus verandert hun bewustzijn en hun drifthuishouding als geheel."5
[bewerk] Existentiële of antropologische geschiedenis
De visie op mentaliteitsgeschiedenis als existentiële of antropologische geschiedenis stelt tot doel om onderzoek te doen naar de fundamentele bestaanservaringen die mensen hebben gehad in het verleden. Daarbij houdt men niet enkel rekening met mentaliteiten, maar ook met gedragingen en ideologieën van mensen. Zaken als geboorte en dood, liefde en seksualiteit, worden verder uitgewerkt en de nadruk ligt op het gedrag van het menselijk lichaam en de cultuurbepaaldheid van opvattingen van mensen hierop.
[bewerk] Voetnoten
| 1 | G. Duby, Histoire des mentalités, in C. Samaran (ed.), L'histoire et ses méthodes (Encyclopédie de la Pléiade), Parijs, 1960, pp. 937-966. |
| 2 | W.T.M. Frijhoff, Impasses en beloften van de mentaliteitsgeschiedenis, in Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 10 (1984), pp. 406-437. |
| 3 | M. Vovelle, Mentaliteitsgeschiedenis. Essays over leef- en beeldwereld. Met een voorwoord van W.T.M. Frijhoff, Nijmegen, 1985 (= Idéologies et mentalités, Parijs, 1982.). |
| 4 | N. Elias, Het civilisatieproces. Sociogenetische en psychogenetische onderzoekingen, 2 dln, Utrecht, 1982. |
| 5 | N. Elias, 1982, p. 286. |
[bewerk] Referenties
- G. Duby, Histoire des mentalités, in C. Samaran (ed.), L'histoire et ses méthodes (Encyclopédie de la Pléiade), Parijs, 1960, pp. 937-966.
- N. Elias, Het civilisatieproces. Sociogenetische en psychogenetische onderzoekingen, 2 dln, Utrecht, 1982.
- W.T.M. Frijhoff, Impasses en beloften van de mentaliteitsgeschiedenis, in Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 10 (1984), pp. 406-437.
- M. Vovelle, Mentaliteitsgeschiedenis. Essays over leef- en beeldwereld. Met een voorwoord van W.T.M. Frijhoff, Nijmegen, 1985 (= Idéologies et mentalités, Parijs, 1982.).
