Gebruiker:Porcius/Kritiek op de Islam

Van Wikipedia

Kritiek op de islam is er al sinds de tijd dat de islamitische profeet Mohammed met zijn prediking van de islam begon. De islam is onlosmakelijk verbonden met Mohammed, die via de Koran en de overleveringen de basis vormt van wat Moslims geloven. Vanuit islamitisch oogpunt wordt kritiek op de islam gezien als een afwijzing van Mohammed als (laatste) profeet of afwijzing van de koran als onfeilbaar en van de hemel neergezonden boodschap van God. Dit vrome respect, samen met islamitische wetten tegen geloofsafval en sociale afwijzing, ontmoedigt interne kritiek vanuit de islamitische gemeenschap. Kritiek op de islam is daarom, net als bij elke religie die hartstochtelijk wordt aangehangen, vaker afkomstig van niet-gelovigen of personen die een andere religie aanhangen, zonder ooit geheel afwezig te zijn geweest in islamitische kring. Net als bij de meeste andere religies heeft deze kritiek filosofische, ethische, politieke en theologische gronden. De islam wordt bijvoorbeeld bekritiseerd vanwege de religieuze grondslagen en vanwege de daarmee geassocieerde culturele tradities en sociale normen. Deze kritiek staat tot in de moderne tijd op gespannen voet met strenge islamitische opvattingen over- en sancties tegen geloofsafval, religieuze verdraagzaamheid en de vermeende grenzen van vrijheid van meningsuiting.

Er kan onderscheid worden gemaakt tussen kritiek op de leer van de islam en kritiek op de praktijken en gebruiken van moslims. Veelal wordt dit onderscheid juist niet gemaakt, en bekritiseert men de islam op punten die niets met de islamitische leer te maken hebben. Bij dergelijke gegeneraliseerde kritiek kan sprake zijn van discriminatie (zie ook islamofobie), maar meestal is ze gebaseerd op misverstanden.

Inhoud 1 Geschiedenis 1.1 Historisch perspectief 1.2 Moderne kritiek 1.2.1 Moderne kritiek en vrijheid van meningsuiting 1.2.2 Recente kritiek in de Westerse wereld 2 Reacties op kritiek op de islam 2.1 Inhoudelijke reacties van moslims en niet-moslims 2.1.1 Reacties van moderne niet-islamitische geleerden 2.1.2 Reacties van moderne moslimgeleerden 2.2 Bezwaren tegen de methoden die door critici gebruikt worden 3 Zie ook 4 Referenties

[bewerk] Geschiedenis

[bewerk] Historisch perspectief

Kritiek op de islam was aanvankelijk een voornamelijk religieuze kwestie. Contact met andere culturen voegde daar in tijden van religieuze expansie een politieke factor bij. In de moderne tijd, ten gevolge van toegenomen migratie, vluchtelingenstromen, globalisering, het werven van 'gastarbeiders' enz., is veel kritiek het bijproduct van een overgangstijd waarin de moderne Westerse samenleving zich genoodzaakt ziet opnieuw haar positie te bepalen ten aanzien van niet-Westerse culturen. Voor godsdiensten zoals de islam, waarmee de Westerse cultuur nooit op dezelfde manier verweven was als met het Christendom, wordt daarom maatschappelijk nog maar weinig betrokkenheid gevoeld, wat aan de kritiek uiteindelijk ook een sociale factor heeft toegevoegd.

Volgens de overleveringen ontmoette Mohammed al tijdens de beginperiode van zijn optreden veel tegenstand. Vanouds verwerpen met name Joden en Christenen de aanspraken van Mohammed de 'Laatste Profeet van God' te zijn. Ook zijn bewering dat hij in de vorm van de Koran de onvervalste en betrouwbare definitieve versie van Gods woord bracht, werd algemeen met scepsis begroet. Mohammed werd door de christenen een 'valse profeet' en een door 'demonen bezetene' genoemd. Ook Joden verwierpen de boodschap van Mohammed, net zoals zij de boodschap van Jezus van Nazareth verwierpen.

De oudste berichten over kritiek op de islam worden teruggevonden in de vroeg-islamitische verslagen over de kritiek die geleverd werd door heidense Arabieren en van Joodse bewoners van het oude Arabië. De oudste geschreven kritieken die bewaard zijn gebleven, zijn afkomstig van de eerste Christenen die onder islamitische overheersing kwamen te staan. Johannes van Damascus (geboren circa 676) was één van hen. Hij was bekend met de islam en de Arabische taal. In het tweede hoofdstuk van zijn boek, The Fount of Wisdom, getiteld 'Over ketterij' bespreekt een aantal discussies tussen christenen en moslims. Johannes beweert dat een Nestoriaanse monnik Mohammed in zijn leer heeft beïnvloed.^[1][2]

Over de jaren heen zijn er verschillende vermaarde moslimcritici en sceptici binnen de islamitische wereld zelf geweest. In de tiende en elfde eeuw was er in Syrië een blinde dichter met de naam Al-Ma'arri, waarvan Ibn Warraq beweerde dat hij opgang maakte met poëzie die beïnvloed werd door een "allesdoordringend pessimisme". Hij bestempelde religies in het algemeen als "giftig onkruid" en beweerde dat de islam geen monopolie op de waarheid had. Volgens Ibn Warraq had deze dichter in het bijzonder minachting voor de ulema.^[3]

Mohammed werd door sommige middeleeuwse schrijvers afgeschilderd als bezeten door Satan, een "voorbode van de Antichrist" of de Antichrist zelf.^[4]

Maimonides, een zeer grote religieuze en filosofische autoriteit in de Joodse geschiedenis, ziet de relatie tussen islam en Judaïsme als in de eerste plaats van theoretische aard. Maimonides had geen moeite met het strikte monotheïsme van de islam, maar vond een gebrek in de praktische politiek van islamitische regimes. Hij beschouwde islamitische ethiek en politiek als inferieur aan de Joodse tegenhangers daarvan. Maimonides bekritiseerde hetgeen hij waarnam als een ondeugdelijk manier waarop moslims hun maatschappij besturen en met elkaar omgaan.^[5]

Het religieuze conflict is gedeeltelijk toe te schrijven aan tegenstrijdige opvattingen over de juistheid van de onderliggende religeuze geschriften. De Koran is fragmentarisch opgebouwd, met kennelijke verwijzingen naar de Thora en de Bijbel, waarbij nieuwe openbaringen aan Mohammed in de plaats kwamen van (eerdere) openbaringen waaraan christenen en joden groot belang bleven hechten.

Moderne kritiek haakt aan waar binnen de islam afstand genomen wordt van een aantal tot nog toe internationaal geaccepteerde verdragen en van in Westerse landen geldende moderne normen en waarden. Zonder dat gezegd kan worden dat de Koran een wezenlijk "betere", "slechtere" of andere boodschap heeft dan bijvoorbeeld de Bijbel, geeft de in hoofdzaak aangehangen letterlijke interpretatie ervan, geheel buiten de traditionele en sociale context en verlichte denkbeelden van het Westen om, aanleiding de islam toch om de letterlijke inhoud van de Koran aan te spreken.

[bewerk] Moderne kritiek

Moderne kritiek wordt niet meer in de eerste plaats geïnspireerd door religieuze motieven, maar door 'verlichte' denkbeelden zoals die in de westerse wereld zijn ontstaan. Tijdens die Verlichting kwam een seculier geloof in de vooruitgang op die tot op heden grote invloed heeft op het Westerse denken. De Engelse Enlightenment en de Franse Lumières maakten godsdienstvrijheid en tolerantie weliswaar positieve waarden, maar die golden alleen voor de vrijheid een godsdienst naar keuze aan te hangen. Daarnaast kwam echter ook een seculier humanisme op dat zich verzette tegen elke vorm van levensbeschouwelijk paternalisme. Ook de hedendaagse Westerse godsdienstsociologie wordt daar sterk door beïnvloed, wat tot uitdrukking komt in de secularisatiethesis waarin gesteld wordt dat onder bepaalde maatschappelijk-economische en maatschappelijk-culturele omstandigheden het belang van religie noodzakelijk achteruit gaat. Industrialisatie, markteconomie respectievelijk modernisering, verstedelijking en rationalisering zijn ervoor verantwoordelijk dat de religie wordt teruggedrongen, zowel maatschappelijk, waar de religieuze instituten door de scheiding met andere sectoren in de samenleving aan macht inboeten, als op het individuele vlak met de verwereldlijking of humanisering van de persoonlijke zingeving en levensbeschouwing.

Dergelijke kritiek is vaak minder inhoudelijk en is niet meer gericht op de islam als concurrerende religie, maar weerspiegelt het conflict van seculiere denkbeelden met de strikte interpretatie van het geloof door orthodoxe groeperingen. Echter, het wereldlijk belang dat door conservatieve religies wordt opgeëist, zowel in de publieke ruimte als voor de normen en waarden die aan de gelovigen worden opgelegd, is niet uniek voor de islam. Kritiek op conservatieve religies is bijvoorbeeld geen onbekend verschijnsel voor orthodoxe joden en gereformeerde christenen, maar richt zich nu ook tegen de orthodoxe islam. Als nieuw mikpunt van kritiek wordt voor de islam helaas nog te weinig onderscheid gemaakt tussen de (onbegrepen) religieuze grondslagen, de verschillende stromingen binnen de islam die deze grondslagen elk op een andere wijze interpreteren en de regionaal daarmee samenhangende culturele tradities c.q. sociale normen. Zo is vrouwenbesnijdenis iets wat voorkomt in een aantal Afrikaanse regio's, maar kan over deze praktijk niet worden gegeneraliseerd ter bewering dat de islam per definitie en overal vrouwonvriendelijk beleden wordt. Ook gezichtsbedekkende kleding is een punt van discussie; nergens in de Koran is te lezen dat vrouwen volledig bedekt moeten zijn zoals met een boerka.

De wereldlijke rol die in naam van de islam door fundamentalistische groeperingen in de moderne wereld wordt opgeëist bevordert dat kritiek zich bijvoorbeeld nu ook richt op schendingen van mensenrechten^[6] en de discriminatie van andere religies^[7] overal waar deze zaken worden geconstateerd. Kritiek wordt ook geuit tegen het geweldadige karakter van veel koranteksten, de vrouwonvriendelijkheid, het paternalisme, het vervolgen en verstoten van 'afvalligen', homo's en critici van Mohammed en de islam in het algemeen. Deze vormen van kritiek komen voort uit de letterlijk interpretatie van de Koran of andere oudheidkundige teksten door orthodoxen, terwijl die door critici met moderne bril gelezen zouden moeten worden. Inhoudelijke kritiek betreft de verouderde exegese van islamitische geschriften (de vertaling van oude wetten en opvattingen naar deze tijd), de hedendaagse tendens naar marginalisering van vreedzame stromingen binnen de islam (bv. Soefisme, toch ooit heel belangrijk voor de vreedzame islamisering van Afrika en het Verre Oosten), de afschaffingsleer (de keuze tussen tegenstrijdige openbaringen) en de takiyya. Deze kritiek wordt over een breed terrein geleverd door o.a. westerse denktanks, filosofen, theologen, historici, naar het westen gevluchte ex-moslims, mensenrechtenactivisten, feministes en gematigde islamitische theologen.

[bewerk] Moderne kritiek en vrijheid van meningsuiting

De moderne kritiek maakt gebruik - en misbruik - van het recht op vrijheid van meningsuiting, maar is ook onderhevig aan de grenzen die daaraan gesteld worden. Ook stelt het recht op vrijheid van religie grenzen. Soms worden deze grenzen overschreden, zoals gebeurde met de publicering in 1990 van het boek De ondergang van Nederland. Op 16 december 1992 werd de schrijver - na een klacht door de Anne Frankstichting - door de kantonrechter te Amsterdam veroordeeld tot een boete van 2000 gulden wegens "aanzetten tot haat op grond van ras of geloofsovertuiging".

Ayaan Hirsi Ali stuurde met haar kritiek niet alleen aan op een botsing met de islam, maar bekritiseerde ook de grenzen die aan vrijheid van meningsuiting gesteld zijn. In een toespraak in Berlijn^[8] verdedigde zij het "recht op beledigen" wanneer een oprechte mening daartoe gebiedt. Met deze insteek voelde zij zich vrij om Mohammed direct verantwoordelijk te stellen voor het conflict tussen het traditionele gedachtegoed van de islam en het moderne denken. Bovendien veroordeelde zij de profeet onder meer omdat deze zijn ideeën boven kritisch gedachtengoed plaatste. Verder werd de vrouw onderworpen aan de man en werden homo's beschouwd als afvalligen (die gedood moeten worden).

Andere in het Nederlands taalgebied bekende islam-critici die gebruik maken (maakten) van hun recht op vrije meningsuiting zijn (waren) onder meer Pim Fortuyn, Sylvain Ephimenco en Salman Rushdie.

In maart 2006 ondertekende een groep van twaalf vooraanstaande auteurs, waaronder Salman Rushdie en Ayaan Hirsi Ali, een verklaring in het Franse satirische weekblad Charlie Hebdo als reaktie op de gewelddadige protesten in de islamitische wereld op de Cartoons over Mohammed in Jyllands-Posten. De auteurs waarschuwen tegen wat zij "het islamitische totalitarisme" noemen. In de verklaring wordt gesteld dat de islam een reactionare ideologie is die gelijkheid, vrijheid en secularisme doet verdwijnen overal waar ze aanwezig is. De schrijvers geven indirect aan dat er maatschappelijke weerstand tegen dit soort kritiek bestaat: "We weigeren onze kritische geest te verloochenen uit angst te worden beschuldigd van islamofobie".^[9]

[bewerk] Recente kritiek in de Westerse wereld

Verontwaardiging over recente nieuwsbeelden heeft de kritiek de laatste jaren enorm doen toenemen. Vaak betreft het emotionele, ongenuanceerde en polariserende verwijten over de excessen die tot in de moderne tijd in bepaalde regio's - of in het kader van terrorisme - in naam van de islam worden gepleegd en door de media worden gerapporteerd. De verwijten zijn niet altijd even eenduidig of eenvoudig onder te brengen en kunnen even regionaal gekleurd en divers zijn als "de islam" waartegen deze verwijten zich richten. Zo zullen praktijken in Somalie en Iran niet als kenmerkend voor de gehele islam worden geaccepteerd, dus wordt de kritiek daarop evenmin als rechtvaardig voor de gehele islamitische gemeenschap ervaren. Dit ongestructureerde karakter van de recente verwijten draagt meestal eerder toe aan confrontatie dan aan dialoog.

Hoewel kritiek afkomstig is uit verschillende hoeken, is de meest opmerkelijke recente kritiek kenbaar gemaakt door politieke en religieuze leiders alsook officiële instituten. Vaak is het koren op de molen van de (Amerikaanse) oorlogsindustrie. Een voorbeeld hiervan is de Amerikaanse evangelicus Pat Robertson, die niet alleen beweerde dat de islam de wereld wil overnemen en geen vredelievende religie is, maar ook dat radicale moslims satan toebehoren en Osama Bin Laden een "toegewijde volgeling van Mohammed" is.^[10][11] Jerry Falwell, een andere populaire Amerikaanse conservatieve christelijke leider, karakteriseerde de profeet Mohammed als een 'terrorist'.^[12] Franklin Graham beschreef de islam als een kwaadaardige en slechte religie en suggereerde dat iedereen die de islam zo geweldig vindt maar eens ergens onder de Taliban moest gaan wonen.^[13]

Veel criticasters zijn geleerden die zelf geen moslim zijn of auteurs met een uitgesproken mening. Deze groep omvat leden als Oriana Fallaci, Daniel Pipes, Robert Spencer en Bat Ye'or. Onder hen heeft Robert Spencer zich ontpopt tot een zeer productieve schrijver met veel titels over dit onderwerp, waaronder het spraakmakende boek De mythe van de islamitische tolerantie: over hoe de islamitische wet andersdenkende behandelt.^[14] Bat Ye'or heeft het fenomeen van de dhimmi in detail bestudeerd en benadrukt "de onverzoenlijkheid tussen het tolerantie concept zoals uitgedrukt door de jihad-dhimmitude ideologie, en het mensenrechten concept dat gebaseerd is op de gelijkwaardigheid van alle mensen en hun onvervreembare rechten."^[15] Sam Harris, auteur van de bestseller The End of Faith, is skeptisch over de bestaanbaarheid van een gematigde islam, met het argument dat islamitisch extremisme het eenvoudige gevolg is van een letterlijke interpretatie van de Koran.^[16] Nobelprijs winnaar V. S. Naipaul, een Engelstalige schrijver uit Trinidad met een Hindu achtergrond, heeft controversiele kritiek op de islam geuit. Hij beweert dat het geloof een rampzalige uitwerking op bekeerlingen heeft en de voorouderlijke cultuur en geschiedenis vernietigt.^[17] De Italiaanse journaliste en schrijfster Oriana Fallaci heeft drie korte boeken geschreven sinds de gebeurtenissen van 11 September 2001, met de boodschap dat de Westerse wereld het gevaar loopt te worden overspoeld door de radicale islam. De bekendste titels zijn "The Rage and the Pride" en "The Force of Reason"^[18]

Er roeren zich ook ex-moslims die uitdragen dat de islam een belangrijke reden geeft voor wat zij de slechte behandeling noemen van minderheden in moslimlanden en -gemeenschappen. Meestal leven zij ondergedoken in westerse landen, vaak onder een andere identiteit vanwege het veiligheidsrisico dat zij anders lopen. Vrijwel allemaal zijn ze het slachtoffer van doodsbedreigingen van islamitische groeperingen. Een bekend voorbeeld is de fatwa waarmee het leven van Salman Rushdie door Ayatollah Khomeini van Iran werd bedreigd. Deze groep omvat ook Ayaan Hirsi Ali en Ibn Warraq. Ayaan Hirsi Ali nam het op voor moslimvrouwen, waarover zij zei dat deze zo goed mogelijk zouden willen leven volgens het geloof, maar dat het geloof hen van hun rechten beroofd."^[19]

Sommige geleerden rekenen zich niet onder de islam-critici, maar zijn niet bang om sommige aspecten toch te bekritiseren. Het was bijvoorbeeld Bernard Lewis die de stelling poneerde dat ongelovigen, slaven en vrouwen onder de islamitische wet als fundamenteel minderwaardig worden beschouwd aan andere groepen, hoewel hij ook stelt dat de gelijkheid van vrije en volwassen manlijke moslims een aanmerkelijke verbetering is op de praktijken van zowel de Grieks-Romeinse wereld als die van de oude Perzen.^[20][21]

[bewerk] Reacties op kritiek op de islam

In moslimlanden is weinig ruimte voor kritische geluiden betreffende de profeet en de islam. Kritiek wordt binnen de islamitische gemeenschap nog altijd algemeen gezien als geloofsafval. In een aantal landen staat daar de doodstraf op. Yousef Al-Karadawi (1926), Egyptisch moslimgeleerde, leider van de Moslimbroederschap en een van de prominentste soenna-geestelijken van dit moment, heeft hier invloedrijke boeken over geschreven die op fundamentalistische islamitische scholen verplichte lectuur zijn. Zijn invloed is ook in Europa onder orthodoxe moslims groot. In zijn boek ’Islam en secularisme’ legt hij uit waarom geen kritiek op de islam mogelijk is: „De moslimgeestelijken zijn het er unaniem over eens dat iedereen die de gangbare bekende beginselen van de godsdienst ontkent als een afvallige wordt beschouwd die het geloof heeft verlaten. In zo’n geval dient de imam hem te vragen afstand te nemen van zijn dwalingen van het juiste pad. Anders dienen de wetten op afvalligheid op hem toegepast te worden.”^[22]

In landen waar vrijheid van meningsuiting geldt, vallen islamitische reacties op kritiek veelal onder de noemers intimidatie of terrorisme. Een artikel in de Franse krant Le Figaro in september 2006, waarin de Franse filosoof Robert Redeker van leer trok tegen deze "intimidatie door islamisten" in Europa, leidde door bedreigingen vanuit de islamitische hoek tot het moeten onderduiken van de schrijver. In de affaire van de cartoons over Mohammed in Jyllands-Posten leidden kritische spotprenten over Mohammed en de islam tot wereldwijde rellen en de boycot van Deense artikelen. Een toespraak van paus Benedictus, waarin hij de eeuwenoude twijfels van de Byzantijnse keizer Manuel II Palaeologus aanhaalde over de positieve bijdrage van de islam, verhoogde in een aantal islamitische landen de spanningen met Christenen. Filmmaker Theo van Gogh moest zijn kritiek zelfs met de dood bekopen, een novum in de Nederlandse geschiedenis. Bij dit laatste kan worden gesteld dat dit het werk was van een extremist en dat deze moord in de moslimwereld officieel wordt afgekeurd. ^[23]

[bewerk] Inhoudelijke reacties van moslims en niet-moslims

[bewerk] Reacties van moderne niet-islamitische geleerden

Onder de niet-islamitische geleerde critici bevinden zich William Montgomery Watt, John Esposito, Karen Armstrong en de inmiddels overleden Edward Said, die de Westerse expertise over het Oosten scherp bekritiseerden. Watt hekelt bijvoorbeeld in zijn boek Muhammad: Profeet en Staatsman de aan Mohammed toegeschreven morele gebreken. Hij beweert van alle grote persoonlijkheden ter wereld, niemand zo verketterd is als Muhammad. Watt vindt dat Mohammed beoordeeld moet worden met de standaarden die in zijn tijd en land geldig waren en niet met die standaarden van "degenen die in het Westen tegenwoordig opinieren met de meest verlichte denkbeelden."^[24] Karen Armstrong bespeurt naar wat zij interpreteert als een lange Westerse traditie van vijandigheid tegenover de islam en vindt in Mohammeds prediking een theologie van vrede en verdraagzaamheid. Armstrong stelt dat de "heilige oorlog" waartoe de Koran oproept verwijst naar de moslimplicht om voor een rechtvaardige en propere samenleving te vechten.^[25]

John Esposito heeft veel inleidende teksten over de islam en de islamitische wereld geschreven. Hij snijdt onderwerpen aan zoals die van de opkomst van de militante islam, de sluier en democratie.^[26][27] Esposito pleit benadrukkelijk tegen wat hij de "pan-islamitische mythe" noemt. Hij denkt dat veel te vaak bij beschouwingen over de islam en de islamitische wereld een monolithische islam wordt verondersteld waar alle moslims hetzelfde zijn. Volgens hem is zo'n visie naief en wordt erdoor ten onrechte het zicht op belangrijke scheidslijnen en verschillen in de wereld der moslims vertroebeld.^[28]

[bewerk] Reacties van moderne moslimgeleerden

Reacties zijn afkomstig van vele islamitische schrijvers, geleerden en vergelijkende theologen zoals Ahmad Deedat, Dr. Zakir Naik, Osama Abdallah, Yusuf al-Qaradawi en Gary Miller. Op academisch gebied kwamen er reacties van geleerden als Michael Sells en Muqtedar Khan.

[bewerk] Bezwaren tegen de methoden die door critici gebruikt worden

Edward Said stelt in zijn essay Islam Through Western Eyes, dat de algemene basis van waaruit een orientalist denkt, een studiemodel oplevert waarin de islam als studieobject op een inferieure positie wordt geplaatst. Hij beweert dat de culturele pet van orientaalse geleerden zorgt voor veel misvattingen en dat de islam daarbij met vijandige ogen wordt gezien, niet alleen als een geweldige concurrent, maar ook als een laat aangekomen uitdaging voor het Christendom.^[29]

Montgomery Watt is het eens met de historische minachting voor de islam in het Westen. Hij stelt echter ook dat de situatie de laatste twee eeuwen veel beter is geworden, alhoewel oude vooroordelen nog steeds rondwaren.^[30]

[bewerk] Zie ook

• Islamofobie

[bewerk] Referenties

{{{afb_links}}}	Islam	{{{afb_rechts}}}
Geloof & gebruik:   Allah - Hadj - Salat - Shahadah - Tawhid - Sawm - Vijf Zuilen - Wudu - Zakat - Zuilen van geloof Kalender: Asjoera - Hidjra - Mawlid - Offerfeest - Ramadan - Suikerfeest Personen: Aboe Bakr - Aïsja - Ali - Mohammed - Metgezellen Stromingen: Madhhab - Ibadisme - Sjiisme - Soefisme - Soennisme Wet & Recht: Fiqh - Halal en haram - Koran - Sharia - Tafsir