Tomáš Masaryk
Van Wikipedia
Tomáš Garrigue Masaryk ([ˈtɔma:ʃ ˈɡarik ˈmasarik]?; Nederlands ook: Thomas Masaryk) (Hodonín, 7 maart 1850 - Slot Lány, 14 september 1937), was van 1918 tot 1935 de eerste president van Tsjechoslowakije.
Inhoud |
[bewerk] Achtergrond en opleiding
Tomáš Masaryk werd op 7 maart 1850 geboren in het overwegend rooms-katholieke Zuid-Moravische stadje Hodonín, toen Tsjechoslowakije nog deel uitmaakte van het keizerrijk Oostenrijk. Zijn vader was Slowaak en zijn moeder was van Duits-Moravische afkomst. Masaryks vader was een voerman en de jonge Tomáš groeide op in een arbeidersgezin. Hij ontving een rooms-katholieke opvoeding en werkte na zijn lagere schooltijd enige tijd als hoefsmid. Op voorspraak van een schoolleraar kwam hij op het gymnasium terecht en toonde zich een briljante leerling. Na het gymnasium te hebben bezocht studeerde hij filologie en filosofie aan de Universiteit van Wenen. In 1876 studeerde hij af op een proefschrift over de Griekse filosoof Plato.
[bewerk] Huwelijk
Tijdens zijn studie verruilde de humanist het Katholieke geloof voor het vrijzinnig Protestantisme. Hij bleef tot zijn dood een vrijzinnig, ondogmatisch christen, geheel in de traditie van de Boheemse hervormer Jan Hus (1370-1415), over wie hij ook een boek schreef (Jan Hus)
In 1876 vertrok Masaryk naar Leipzig waar hij de Amerikaanse pianiste Charlotte Garrigue ontmoette. Charlotte Garrigue kwam uit een niet onbemiddelde familie van Unitariërs. In 1878 trouwde hij in de VS met Charlotte en nam Masaryk de achternaam van zijn vrouw, Garrigue, aan als tweede naam.
Tomas en Charlotte Masaryk kregen 5 kinderen, 2 zoons (Jan Masaryk en Herbert) en 3 dochters (Alice, Anna en Olga).
[bewerk] Hoogleraar en politicus
In 1879 werd Masaryk privaatdocent en in 1882 hoogleraar in de filosofie aan de Universiteit van Praag. Als hoogleraar toonde hij samen met andere geleerden aan dat twee oude Tsjechische manuscripten, die zogenaamd uit de tiende eeuw zouden stammen en aan het begin van de negentiende eeuw zouden zijn 'herontdekt', in feite vervalsingen waren. De oude manuscripten werden gebruikt om te laten zien dat de Tsjechische taal (en natie) al in de vroege Middeleeuwen bestond en niet een recente opleving van een provincietaal betrof.
In 1891 werd Masaryk voor de National-Liberale Partij in de rijksraad (= parlement) te Wenen gekozen. Reeds in 1893 stapte hij uit het parlement uit onvrede over de koers van de nationaal-liberalen. Ondanks deze korte periode in het parlement had hij nationale bekendheid verworven. Hij verkreeg vooral bekendheid in Tsjechische, Slowaakse en andere Slavische nationalistische kringen.
Nadat hij zich als parlementariër had teruggetrokken schreef hij werken over verschillende onderwerpen, zoals geschiedenis, filosofie en godsdienst.
[bewerk] Tegenstander van het antisemitisme
In 1899 stond de Duits-joodse Leopold Hilsner terecht voor een "rituele moord" op een christelijk Tsjechisch meisje, Anežka Hrůzová. Na die moord braken er gewelddadigheden uit tegen Joden. Masaryk toonde in een geschrift de onzin van een "joodse rituele moord" aan en tevens stelde hij de rechtszaak tegen Hilsner aan de kaak. Hilsner werd uiteindelijk veroordeeld, maar werd in 1917 door de nieuwe Habsburgse keizer Karel I volledig gerehabiliteerd en uit de gevangenis vrijgelaten.
[bewerk] Tsjechoslowaaks nationalist en president van Tsjechoslowakije
In 1900 richtte Masaryk met geestverwanten de progressief-liberale Jonge-Tsjechische Partij op. De Jonge-Tsjechen (te onderscheiden van de liberale Oud-Tsjechische Partij) streefden aanvankelijk naar een federaal keizerrijk, met verregaande autonomie voor de diverse volkeren. Later ging Masaryk over naar de Realistische Partij, een links-liberale partij. Voor deze partij had hij van 1907 tot 1914 opnieuw zitting in de Rijksraad.
Masaryk ontwikkelde zich in de periode voor de Eerste Wereldoorlog tot een gematigd nationalist die voor democratie, sociale gerechtigheid en voor meer Tsjechische autonomie binnen het Habsburgse Rijk streed. Hoewel een nationalist, achtte hij het sociale vraagstuk van veel groter belang. Zijn sociale ideeën stonden niet ver af van die van de sociaaldemocraten en het marxisme. Toch verwierp hij het historisch materialisme en schreef hij een kritisch geschrift over het marxisme (De sociale kwestie, 1899).
In 1914, vlak voor de wereldoorlog uitbrak, week Masaryk uit naar het buitenland. Hij zag geen heil meer in een federaal keizerrijk en sindsdien streefde hij naar een onafhankelijkheid. Hij werkte als hoogleraar aan het King's College in Londen, maar ging in 1915 naar Parijs waar hij het voorzitterschap van de Tsjechoslowaakse Nationale Raad op zich nam. Edvard Beneš en de Slowaak Milan Štefánik stonden hem ter zijde. Masaryk werd tevens opperbevelhebber van het Tsjechoslowaakse Legioen, een leger dat bestond uit Tsjechische en Slowaakse en Roetheense vrijwilligers (w.o. krijgsgevangen Tsjechen en Slowaken uit het Oostenrijk-Hongaars leger). Via Rusland, waar hij in 1917 de Russische Revolutie meemaakte, reisde hij verder naar de Verenigde Staten, waar hij bij hooggeplaatste Amerikanen, onder wie ook president Wilson, aandacht vroeg voor de Tsjechische zaak. Zeker ook uit strategische overwegingen werd het plan opgevat voor een Tsjecho-Slowaakse Republiek. Aanvankelijk werd de Slowaken ook meer autonomie binnen Tsjechoslowakije toegezegd.
Nadat de Entente-mogendheden hun steun hadden uitgesproken voor een Tsjechoslowaakse republiek werd Tomas Masaryk op 14 september 1918 tot president benoemd. Opdat moment bevond Masaryk zich nog in de VS, omdat het nog niet mogelijk was om naar zijn land terug te keren. Pas na de ineenstorting van Oostenrijk-Hongarije kon hij naar Praag gaan om president te zijn van de nieuwe republiek Tsjechoslowakije.
In de eerste jaren van zijn presidentschap was het onrustig in de buurlanden, waar Rode Legers probeerden radenrepublieken te stichtten. Masaryk steunde de anticommunistische krachten in het buitenland.
In 1920 werd Masaryk door het parlement gekozen als president. In zijn binnenlandse politiek steunde hij de "gote coalitie" van sociaaldemocraten, rooms-katholieken, nationale socialisten (of volkssocialisten) en agrariërs en in zijn buitenlandse politiek zocht vooral toenadering tot Frankrijk. Hij was betrokken bij de oprichting van de Kleine Entente om Tsjechoslowakije en andere Slavische staten te beschermen tegen de vroegere Centrale mogendheden (Duitsland, Oostenrijk, Hongarije). Met de nieuwe Sovjet-Unie onderhield Masaryk goede betrekkingen.
Masaryk verkreeg grote achting in het buitenland, vooral onder intellectuelen. Duitse schrijvers als Heinrich Mann en Emil Ludwig (Gespräche mit Masaryk, 1935) bezochten hem een schreven lofzongen op hem. Ook in eigen lang was het morele gezag van vadertje Masaryk onaantastbaar. Hij onderhield goede contacten met intellectelen in eigen land en liet door de geliefde schrijver-journalist Karel Čapek zijn levensverhaal optekenen (Gesprekken met Masaryk)
In 1935 trad de Tomas Masaryk af als president vanwege zijn slechte gezondheid. Edvard Beneš, zijn minister van Buitenlandse Zaken (sinds 1918) volgde hem als president op.
Masaryk overleed op 14 september 1937 in slot Lány. Hij werd 87 jaar oud. Zijn zoon Jan Masaryk was van 1940 tot 1948 minister van Buitenlandse Zaken.
| Voorganger: -- |
President van Tsjechoslowakije 1918-1935 |
Opvolger: Edvard Beneš |
