Asyria

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Asyria – starożytne państwo semickie w północnej Mezopotamii, które doszło do znacznej potęgi w II tysiącleciu p.n.e. i w pierwszej połowie I tysiąclecia p.n.e., podbijając znaczne obszary Bliskiego Wschodu.

Spis treści

1 Historia
2 Zobacz też
3 Linki zewnętrzne
4 Przypisy

[edytuj] Historia

W historii Asyrii wyróżnia się trzy okresy:

staroasyryjski – XIX-XIV w. p.n.e.
średnioasyryjski – 1375-1047 p.n.e.
nowoasyryjski – 883-609 p.n.e.

[edytuj] Okres staroasyryjski

Mieszkańcy leżącej na północ od Babilonu Asyrii byli przez setki lat cywilizacyjnie zacofani w stosunku do swoich sąsiadów z południa. Jednak powoli i konsekwentnie ci, będący doskonałymi i bezwzględnymi wojownikami, prowincjusze zaczęli podbijać ziemie cywilizowanych sąsiadów. Rozwój Asyrii opierał się na rolnictwie i handlu, gdyż przez miasta asyryjskie przebiegały główne szlaki handlowe łączące Zatokę Perską z Morzem Śródziemnym.

U zarania dziejów Asyrii istniały w tym kraju trzy znaczące państwa-miasta: Arbela, Aszur i Niniwa. Zachowywały one niezależność, ale panowały tylko nad najbliższą okolicą.

Ok. roku 2000 p.n.e. na Mezopotamię najechali Amoryci i założyli liczne dynastie. Przedstawiciel jednej z nich Szamsziadad I z Terki (panował w latach 1813-1781 p.n.e.) założył pierwsze państwo asyryjskie, które było przez krótki czas największą potęgą w Mezopotamii. Po śmierci Szamsziadada zostało podbite przez Hammurabiego. Jako że Szamsziadad nie był Asyryjczykiem i nie rezydował w Aszur, niektórzy historycy skłaniają się do nazywania tego państwa królestwem Górnej Mezopotamii. W XVII w. p.n.e. ziemie asyryjskie zostały podbite przez przybyłe z północy plemiona Hurytów, którzy około 1490 p.n.e. założyli w Górnej Mezopotamii państwo Mitanni.

[edytuj] Okres średnioasyryjski

W XIV w. p.n.e. Mitanni zostało podbite przez Hetytów ze wschodniej Anatolii i Asyryjczyków, którzy odzyskali wówczas niepodległość. Odbudowana przez Aszuruballita I (panował w latach 1363-1330 p.n.e. ^[1] )

Asyria uzyskała status potęgi w latach 1243-1207 p.n.e. za panowania Tukultininurty I i, po krótkim załamaniu wywołanym najazdami licznych ludów m.in. Frygów, w latach 1116-1077 p.n.e. za panowania Tiglatpilesara I. Państwo średnioasyryjskie zostało zniszczone około roku 1080 p.n.e. przez Aramejczyków, którzy przybyli z Pustyni Syryjskiej.

[edytuj] Okres nowoasyryjski

W X w. p.n.e. powstało państwo nowoasyryjskie. Szybki wzrost jego potęgi zaczął się w roku 884 p.n.e. za panowania Aszurnasirapli II. Jego syn Salmanasar III został królem Babilonu i nałożył haracz na kraje Lewantu i Izrael. Po pewnym okresie zastoju do energiczniejszych podbojów przystąpił Tiglatpilesar III (od połowy VIII w. p.n.e.). Podboje jego i jego następców doprowadziły do powstania największego imperium, jakie dotychczas widziano. Asyryjczycy opanowali całą Mezopotamię, Lewant (745-720 p.n.e.), Palestynę, Cypr, a także Egipt (około roku 671 p.n.e.), który jednak utracili po 15 latach.

Na zdobycznych terenach utworzone zostały prowincje zarządzane przez urzędników wyznaczanych przez króla Asyrii, i zobowiązane do składania corocznych danin. Dla komunikowania się odległych prowincji ze stolicą budowano drogi, na których uruchomiono konną pocztę kurierską.

Rozwój terytorialny imperium Asyryjskiego na przestrzeni dziejów

Szczyt potęgi Asyria osiągnęła za panowania króla Sargona II (721-705 p.n.e.) i jego dynastycznych następców zwanych Sargonidami. Rozbudowano wówczas znacznie sieć kanałów nawadniających i urządzano liczne ogrody i sady. Te zamiłowania i osiągnięcia w ogrodnictwie przeniesione zostały do legendy w postaci "wiszących ogrodów Semiramidy", zaliczanych do siedmiu cudów świata, a faktycznie dotyczących ogrodów na płaskich dachach i tarasach pałaców w Babilonie. Imperium tym Asyryjczycy rządzili bardzo surowo, deportując i mordując buntowników. Wiele miast zostało zniszczonych. Los taki spotkał między innymi Babilon zniszczony w roku 689 p.n.e. przez króla Sanheriba. Asyryjczycy potrafili również budować (rękami niewolników i na koszt podbitych ludów) wspaniałe miasta, ogromne pałace ze wspaniałymi płaskorzeźbami i wielkie biblioteki, co miało duży wpływ na zachowanie się wiedzy o ich czasach. W kilkadziesiąt lat po osiągnięciu maksymalnych rozmiarów zaczęły się dla Asyrii poważne kłopoty wywołane najprawdopodobniej niemożnością zapanowania na tak ogromnym obszarem i wycieńczeniem państwa ciągłymi wojnami.

W roku 652 p.n.e. brat ówczesnego króla Asyrii Aszurbanipala sprzymierzył się z wrogami Asyrii (m.in. państwem Elam) i opanował Babilonię, której był królem, chcąc przejąć władzę w całym imperium. Rebelia skończyła się klęską, a Babilon został ponownie zniszczony. Jeszcze około roku 646 p.n.e. Asyria zniszczyła państwo Elam, ale gdy zmarł król Aszurbanipal (ok. 627 p.n.e.) budowane przez ponad 200 lat mocarstwo zaczęło się rozpadać. Trzy lata po śmierci Aszurbanipala Babilon zrzucił jarzmo asyryjskie i powstało państwo nowobabilońskie rządzone przez chaldejskiego króla Nabopolassara.

Sanherib na czele swojej armii. Asyryjska płaskorzeźba

Ostateczny cios królestwu Asyrii zadali Babilończycy, sprzymierzeni z Medami i Scytami, gdy w roku 612 p.n.e. zajęli asyryjską stolicę Niniwę. Co prawda jeszcze przez trzy lata wojska asyryjskie wspierane przez Egipcjan stawiały gdzieniegdzie opór, ale zburzenie Niniwy stało się symbolem upadku Asyrii. Medowie i Babilończycy zburzyli wszystkie większe miasta asyryjskie, a ich ludność wymordowali. Zniszczenia były tak wielkie, że przez kilka następnych stuleci ziemie te były słabo zaludnione. Prymat na Bliskim Wschodzie przejęło państwo nowobabilońskie.

W okresie nowoasyryjskim w stolicy Niniwie zostało wybudowanych wiele pałaców dla dworu królewskiego, zdobnych w liczne rzeźby ornamentalne, przedstawiające sceny z polowań, wojen, czy kultu religijnego. Przepych i bogactwo pałaców miały świadczyć o potędze władców. Ostatni z wielkich królów asyryjskich Aszurbanipal (668-627) założył ogromną bibliotekę w Niniwie, gromadząc w niej około 30 tysięcy glinianych tabliczek z pismem klinowym poezji oraz tekstów filozoficznych, medycznych, historycznych, astronomicznych i administracyjnych.