Historia Brazylii
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Okres przedkolonialny
Niewiele wiadomo o kulturach Indian zamieszkujących tereny obecnej Brazylii tysiące lat przed przybyciem Europejczyków. Były to głównie plemiona Tupi-Guarani, Arawaków i Karaibów, które utrzymywały się z rybołówstwa, myślistwa, zbieractwa i uprawy roli.
W odróżnieniu od oddzielonych Andami cywilizacji z zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej Indianie ze wschodniego wybrzeża i interioru nigdy nie wykształcili materialnego piśmiennictwa, ani monumentalnej architektury. Były to przede wszystkim plemiona o charakterze na poły koczowniczym, w odróżnieniu od osiadłych, rolniczych cywilizacji andyjskich.
[edytuj] Okres kolonialny
Brazylia została odkryta 22 kwietnia 1500 roku przez portugalskiego żeglarza Pedro Álvares Cabrala, który nazwał nowo odkryty ląd Terra de Vera Cruz (Ziemia Świętego Krzyża). Pierwszą ziemią, którą zobaczyli z morza, były wzgórza Monte Pascoal, a miejsce, gdzie zeszli na ląd, nazywa się obecnie Porto Seguro ("bezpieczny port") i znajduje się w stanie Bahia. Zgłosił on pretensje korony portugalskiej do odkrytych terenów na mocy traktatu z Tordesillas z roku 1494, który dzielił Nowy Świat pomiędzy Hiszpanię i Portugalię. Pierwszymi białymi, którzy zostali przymusowo osiedleni, byli dwaj skazańcy pozostawieni przez Cabrala, aby umacniać kontakty z tubylcami przez mieszanie ras, co było portugalską praktyką tamtych czasów. Już w 1501 roku przybyli pierwsi portugalscy osadnicy. Część z nich to poszukująca lepszego losu biedota, ale prym wiodła szlachta, która otrzymywała w uznaniu zasług duże połacie na terenie nowej kolonii (capitanias). Wiele z tych olbrzymich posiadłości to obszary obecnych brazylijskich stanów. W 1532 powstała pierwsza kolonia São Vicente. W 1554 kraj został podzielony na 15 dziedzicznych kapitanii, które później zostały jednostkami administracyjnymi. W pierwszym stuleciu kolonizacja przebiegała powoli i miała znamiona systemu feudalnego. Większe zyski zaczęto czerpać z eksploatacji rdzenia drzewa Caesalpinia echinata i C. brasiliensis, które zawierało cenny czerwony barwnik (brazylina), wykorzystywany w tkactwie. Do wyrębu drzew potrzebna była siła robocza, więc wykorzystywano niewolników spośród schwytanej ludności tubylczej. Rabunkowa gospodarka dość szybko doprowadziła do wyniszczenia pau brasil i ruiny utrzymującej się z tego ludności. W tym czasie zakładano pierwsze osiedla, a pierwsze z nich Sao Vincente powstało już w roku 1532. Inną dochodową działalnością w XVI i XVII wieku były plantacje trzciny cukrowej przywiezione tu z Madery i Wysp Zielonego Przylądka, które powstawały masowo na wschodnim wybrzeżu. W związku z tym, wzrastało zapotrzebowanie na niewolniczą siłę roboczą. Indianie nie nadawali się do ciężkiej pracy i masowo ginęli, więc rozpoczęto sprowadzanie czarnoskórych niewolników z Afryki.
W XVII wieku wraz z odkryciem w Brazylii złóż złota i diamentów pojawiły się zastępy zbrojnych awanturników, bandeirantes, którzy trudnili się oprócz tego handlem indiańskimi niewolnikami. Pod koniec XVII wieku boom na cukier zaczął się kończyć i coraz bardziej nasilała się migracja ludności na zachód i południe Brazylii. Świadectwem przesunięcia centrum kolonialnego było przeniesienie stolicy z Salvadoru w stanie Bahia do Rio de Janeiro w 1763 roku.
W początkowym okresie historii kolonialnej Brazylii, Portugalczycy musieli się ścierać z próbującymi tworzyć własne osiedla Francuzami i Holendrami.
Część zbiegłych niewolników tworzyła na odległych od kolonialnej cywilizacji terenach własne osiedla zwane quilombos. Pozwalały one na samowystarczalne przetrwanie dla setek zbiegłych niewolników i ich rodzin. Przeciw nim były organizowane wyprawy zbrojne, które zawsze napotykały zacięty opór, w niektórych przypadkach, udawało się go złamać dopiero po wykorzystaniu artylerii.
W XVIII wieku nastąpił ponowny rozwój rolnictwa związany z wprowadzeniem uprawy bawełny. Dobre warunki oraz łatwa dostępność taniej, niewolniczej siły roboczej spowodowały szybki wzrost produkcji.
Pod wpływem zwycięskiej wojny o niepodległość w Ameryce Północnej wybuchały nieudane powstania: 1789 w stanie Minas Gerais, 1794 w Rio de Janeiro, 1798 w stanie Bahia i 1801 w Pernambuco.
[edytuj] Unia realna
W 1807 uciekając przed wojskami Napoleona, które wyruszyły na Lizbonę przybył do Brazylii razem z dworem portugalski książę regent późniejszy Jan VI z dynastii Bragança i objął rządy zamiast wicekróla. Rio de Janerio stało się stolicą portugalskiego imperium. Król Położył kres trwającemu 3 wieki monopolowi handlowemu Portugalii i zapoczątkował rozwój przemysłu. Założył pierwszą gazetę, bank, akademię wojskową i akademię marynarki wojennej, szkołę medyczną, teatr, bibliotekę, muzeum i obserwatorium astronomiczne. W 1815 zniesiono statut kolonialny i ogłoszono Brazylię królestwem wchodzącym w skład unii realnej "Zjednoczonego Królestwa Portugalii, Brazylii i Algarvy" (krainy w południowej Portugalii). W 1821 Jan VI powrócił do Lizbony zostawiając władzę swemu synowi Don Pedro.
[edytuj] Cesarstwo
W XIX wieku wprowadzono szerokie reformy gospodarcze. W 1821 zwołane w Rio de Janerio Zgromadzenie Narodowe uchwaliło oddzielenie Brazylii od Portugalii, a w 1822 powstało samodzielne od korony portugalskiej cesarstwo, kiedy to 12 października Don Pedro przyjął tytuł cesarza. Na czele cesarstwa stanął dotychczasowy regent i dziedzic korony portugalskiej regent Pedro I, który po wyniszczającej wojnie z Argentyną w latach 1825-1828 i rozruchach w Rio de Janeiro abdykował na rzecz swego syna, Pedro II. W pierwszych dekadach cesarstwa rozpoczęła się uprawa kawy na szeroką skalę. Już w roku 1850 Brazylia dostarczała 45% produkcji światowej. Pedro II chociaż wprowadził wiele reform, to okres jego panowania był naznaczony licznymi wewnętrznymi buntami i konfliktami z sąsiadującymi państwami. W latach 1864 - 1870 Brazylia wraz z Argentyną i Urugwajem prowadziła wojnę z Paragwajem. W jej wyniku Paragwaj stracił dużą część swojego terytorium na rzecz zwycięzców. Początkiem końca Cesarstwa była rewolta Manuela Deodora da Fonseci, przyniosła kres jego panowaniu, a następnie w 1889 ustanowiono republikę.
Zasiedlenie przez kolonistów terenów północnych i północno-zachodnich Amazonii zostało przyśpieszone przez zbieractwo kauczuku naturalnego. Brazylia miała przez szereg lat monopol na eksport tego poduktu na rynki światowe. Dopiero wprowadzenie plantacji kauczukowych przez Anglików na Cejlonie, w Malezji i Indonezji, spowodowało kryzys brazylijskiej gospodarki kauczukowej.
[edytuj] Republika
[edytuj] 1889-1930
Po zniesieniu niewolnictwa (1888) i proklamowaniu republiki federacyjnej (1889) zaczął wzrastać ruch imigracyjny z Europy i Azji. Do Brazylii przybywały miliony nowych obywateli, z czasem zmusiło to do wprowadzenia tzw. kwot imigracyjnych, ograniczający napływ ludności. 24 lutego 1891 parlament uchwalił nową konstytucję wzorowaną na ustawie zasadniczej USA. Brazylia została republiką federalną, z rozdziałem Kościoła od państwa. Jednak władza nadal pozostawała w rękach wielkich posiadaczy ziemskich.
[edytuj] 1930-1945
W latach 20. XX wieku rozpoczął się narastający kryzys gospodarczy, który został dodatkowo pogłębiony przez kryzys gospodarki światowej. W 1929 roku spadły ceny kawy co spowodowało załamanie gospodarki Brazylii. W 1930 młodzi oficerowie dokonali przewrotu, w wyniku którego do władzy doszedł Getúlio Vargas wcześniejszy gubernator stanu Rio Grande do Sul. Początkowo w latach 1930-1937 rządził jako konstytucyjny prezydent, a następnie aż do roku 1945 jako dyktator.
W czasie drugiej wojny światowej Brazylia opowiedziała się po stronie aliantów i jako jedyne państwo Ameryki Południowej wysłała do Europy korpus ekspedycyjny.
[edytuj] 1945-1964
W roku 1950 powrócił do władzy jako prezydent, jednak nie potrafił sobie poradzić z kryzysem państwa, a w jego administracji wybuchały skandale. Zmuszony przez wojskowych do ustąpienia z urzędu 24 sierpnia 1954 roku popełnił samobójstwo tego samego dnia.
W następnych latach prezydenturę objął Juscelino Kubitschek (1956-1961), który obiecał pięćdziesiąt lat postępu w ciągu pięciu lat. Rozpoczął ambitny plan pobudzenia i przebudowy brazylijskiej gospodarki. Było to związane z modernizacją kraju, czego najbardziej widocznym przykładem była zbudowana od podstaw nowa stolica Brazylii od 1960 roku – Brasilia.
[edytuj] 1964-1985
Następcy Kubitschka próbowali, przeciwdziałać negatywnym tendencjom będącym skutkiem ubocznym polityki ich poprzednika, jednak w roku 1964 doszło do zamachu stanu, który zapoczątkował długoletnie rządy wojskowych. W 1973 Brazylia osiągnęła najwyższą na świecie stopę wzrostu dochodu narodowego w ciągu roku, który wyniósł 14%. W 1980 nadmiernie rozdmuchana gospodarka przeżyła załamanie, w wyniku którego stała się najbardziej zadłużonym krajem świata.
[edytuj] 1985-do dzisiaj
W 1985 roku zaprowadzono ponownie rządy cywilne. Elektorat wybrał na prezydenta Tancredo de Almeida Nevesa, który jednak zmarł przed przejęciem urzędu. Jego następcą został Jose Sarney. W roku 1989 w pierwszych od niemal 30 lat wolnych wyborach został wybrany na prezydenta Fernando Collor de Mello. We wrześniu 1992 roku wśród oskarżeń o korupcję, de Mello zrezygnował. Od 3 października 1994 roku funkcję prezydenta sprawował, były minister finansów, Fernando Henrique Cardoso, po reelekcji w 1998 przewodził krajowi w okresie powtarzających się kryzysów finansowych.
Zaskakująco duże dysproporcje w dystrybucji dochodu narodowego i nierozwiązane problemy społeczne spowodowały, że szerokie rzesze zubożałej ludności wybrały w 2003 roku pierwszego wywodzącego się z lewicy prezydenta Brazylii, którym został Luiz Inácio Lula da Silva.
Zobacz też: historia Ameryki Południowej i Środkowej, cesarze i prezydenci Brazylii.
