Jan Łaski (młodszy)
Z Wikipedii
|
|||||||||||||
|
|||||||||||||
Jan Łaski, znany też jako Joannes a Lasco, ur. w 1499 w Łasku, zm. 8 stycznia 1560 w Pińczowie, ksiądz katolicki, biskup wesprymski, następnie pastor i teolog protestancki, najwybitniejszy polski działacz Reformacji, humanista i dyplomata. Organizator zborów ewangelickich w Anglii i wschodniej Fryzji. Reformator Kościoła anglikańskiego. Twórca Kościoła ewangelicko-reformowanego w Polsce. Bratanek prymasa Polski Jana Łaskiego (Starszego). Jedyny polski działacz Reformacji o znaczeniu europejskim; jest upamiętniony na pomniku Reformacji w Genewie.
Jan Łaski (młodszy) jest zasłużony dla rozwoju polskiego języka literackiego i piśmiennictwa oraz dla rozwoju polskiego humanizmu i tradycji demokratycznych.
Spis treści |
[edytuj] Lata nauki i poszukiwań
Łaski urodził się w zamożnej i wpływowej polskiej rodzinie szlacheckiej herbu Korab. Nauki zaczął pobierać na dworze swojego stryja, również Jana Łaskiego (1456-1531), (kanclerza Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a później Arcybiskupa Gnieźnieńskiego i Prymasa Polski). W latach 1514-1519 wyjechał na studia, najpierw do Wiednia, a następnie do Włoch, gdzie studiował prawo teologiczne, literaturę starożytną oraz języki (łacina, greka, niemiecki i włoski) na uniwersytetach w Bolonii i Padwie.
Zgodnie z życzeniem stryja, Łaski poświęcił się karierze duchownej, jednak przede wszystkim chciał poznać intelektualne prądy epoki. Z tego powodu w 1525 wyjechał ponownie na Zachód. W Bazylei zaprzyjaźnił się z wybitnym humanistą Erazmem z Rotterdamu, mieszkał w jego domu kilka miesięcy, łożył na jego utrzymanie i w końcu odkupił cenne zbiory biblioteczne Erazma pozwalając mu korzystać z nich do końca życia. Później cały zbiór biblioteczny sprowadził do Polski na polecenie łaskiego Andrzej Frycz Modrzewski.
Europa Zachodnia znajdowała się w tym czasie w zarzewiu powstającej Reformacji i Łaski zaznajomił się z rozmaitymi nurtami ideowymi tej epoki. Poznał wybitnych reformatorów: Huldrycha Zwingliego, Joachima Camerariusa, Oecolampadiusa, Alberta Hardenberga, Marcina Bucera i Filipa Melanchtona.
[edytuj] Duchowny katolicki
Po powrocie do Polski Łaski otrzymał prepozyturę łęczycką, kustodię płocką i proboszczostwo gnieźnieńskie. Następnie został dziekanem gnieźnieńskim i kanonikiem krakowskim. Był także sekretarzem królewskim. Otaczał opieką młodych uczonych polskich, m.in. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Wyjeżdżał wielokrotnie na Zachód.
W 1529 Łaski wyjechał na Węgry (jako doradca swego brata Hieronima). Otrzymał od Jana Zapolyi tytularne biskupstwo wesprymskie i podjął pracę w dyplomacji Królestwa Węgier. Państwo to było wówczas rozdarte między Habsburgów i Turcję, a ten wewnętrzny chaos stał się przyczyną kompromitacji i końca kariery Hieronima, a także ruiny finansowej całej rodziny, co skutkowało zahamowaniem kariery duchownej Jana Łaskiego (zamiast arcybiskupem gnieźnieńskim mianowano go tylko archidiakonem i prałatem poznańskim).
[edytuj] Pastor i działacz Reformacji na Zachodzie
Koniec możliwości kariery w Kościele rzymskokatolickim był jednym z powodów, iż Łaski zdecydował się na przyłączenie do Reformacji. W 1539 w Louvain Łaski zawarł małżeństwo z córką kupca (poznaną w chrześcijańskiej wspólnocie "Bracia i Siostry Wspólnego Życia") i zawiadomił o tym (a także o wystąpieniu z Kościoła katolickiego) biskupa poznańskiego Łukasza Górkę. Natychmiast pozbawiono go dochodów z jego polskich majątków kościelnych. Nagle bez środków do życia, Łaski wrócił do Polski i formalnie odżegnał się od „herezji”, dzięki czemu przywrócono mu dochody. Było to ze strony Łaskiego prawdopodobnie posunięcie taktyczne, w oczekiwaniu na inne źródło utrzymania.
W maju 1540 Łaski wyjechał do Niemiec. 3 lata później otrzymał od regentki Fryzji wschodniej Anny oldenburskiej nominację na stanowisko efora wszystkich kościołów tego państwa i proboszcza parafii w Emden. Łaski stał się duchownym ewangelickim i pionierem Reformacji we Fryzji, umiejętnie prowadząc działalność misyjną między naciskami ze strony katolików i anabaptystów. Łaski napisał swój manifest teologiczny Epitome oraz opracował katechizm. Odniósł sukces, eliminując katolicyzm z terenu księstwa.
Na zaproszenie arcybiskupa Tomasza Cranmera, 7 lat później Łaski wyjechał do Anglii, która właśnie reorganizowała w duchu protestanckim swój narodowy Kościół anglikański. 24 lipca 1550 roku król Edward VI nadał Łaskiemu tytuł superintendenta (biskupa) zborów dla cudzoziemców-protestantów, uciekających do Anglii przed prześladowaniami.
Wkrótce Łaski zaczyna toczyć spór z Kościołem anglikańskim o zwierzchnictwo nad swoimi zborami. Do tego dołączają się konflikty doktrynalne i narodowościowe w łonie samych zborów. Aby je zażegnać Łaski napisał w 1551 wspólne wyznanie wiary "Confessio Londinenis", które celowo pomijało milczeniem drażliwą kwestię sakramentów.
Po uporaniu się z kwestiami doktrynalnymi, Łaski przystąpił do energicznej organizacji zborów (w duchu kalwińskim, prezbiterialnym), której program przedstawił w dziele Kształt i sposób całkowity służby kościelnej w kościele cudzoziemskim ustanowionym w Londynie, zadedykowanym królowi Polski (1555). W tym wysiłku dopomogło Łaskiemu jego doświadczenie jako pastora we Fryzji.
Łaski unikał narzucania swoich poglądów i zawsze starał się o ich zaakceptowanie przez parafian. Demokratyzacja życia religijnego była jednym z priorytetów Łaskiego, który z zasady starał się wykorzenić hierarchiczny model funkcjonowania Kościoła katolickiego. Na tym tle dochodziło do konfliktów z duchownymi anglikańskimi, których raził także kalwiński rygoryzm moralny (surowa dyscyplina oraz skromność duchowieństwa i wiernych) a także nowatorstwo Łaskiego (zakaz szat liturgicznych, ozdób i ołtarza w kościołach). Łaski naczelna zasadą uczynił równość wszystkich członków zboru, bez względu na ich pochodzenie czy pozycję społeczną. Był pierwszym, który wprowadził uroczystość konfirmacji młodzieży protestanckiej.
Łaski napisał także własny katechizm, który później stał się podstawą "Katechizmu heidelberskiego", obowiązującego w Kościele ewangelicko-reformowanym.
Aktywnie działał także w Kościele anglikańskim: rozprawa Brevis et dilucida de Sacramentis ecclesiae Christi tractatio podkreślała potrzebę odcięcia się od tradycji katolickiej w kwestii sakramentów (Łaski uznawał tylko „biblijne” sakramenty: Eucharystię i chrzest). Jako członek komisji d/s rewizji praw kościelnych, Łaski walnie przyczynił się do „protestantyzacji” Kościoła anglikańskiego i stworzył podstawy dla późniejszego ruchu purytańskiego w Anglii.
Łaski był także energicznym dyplomatą, działającym na dworze księcia Prus Albrechta i innych książąt niemieckich, w celu stworzenia wielkiej koalicji przeciwko papieżowi i cesarzowi, która jednak nie doszła do skutku.
[edytuj] Działalność w Polsce
W 1553 Łaski musiał opuścić Anglię podczas trwania represji przeciwko protestantom rozpętanych przez królową Marię Tudor (zwaną „Krwawą Mary”). Zachęcony wieściami o postępach Reformacji w Polsce, Łaski po 17 latach (w 1556) wrócił do ojczyzny, gdzie jako „arcykacerza” przywitała go wrogość katolickiego duchowieństwa, które podjęło zabiegi o wydalenie go z Polski. Król Zygmunt II August zezwolił mu jednak na pozostanie oraz na prywatne spotkania i zjazdy ze szlachtą i ministrami. Polscy protestanci powitali Łaskiego z radością i wiarą w jego doświadczenie i zdolności organizacyjne.
Łaski wiedział, iż aby podważyć silną pozycję polskiego Kościoła katolickiego, należy uzyskać poparcie króla. Snuł koncepcje przekształcenia kościoła w Polsce w kościół państwowy w oparciu o władzę królewską. Zygmunt August, chociaż chwiejny, nie przystąpił jednak do reformacji. Wówczas Łaski postanowił połączyć wszystkich protestantów polskich w jedną silną organizację. Plan nie powiódł się, wobec oporu polskich luteranów. Łaski osiadł w Pińczowie, skąd kierował polskimi reformowanymi. Na początek zajął się reorganizacją zborów małopolskich: wprowadził swój kalwiński katechizm i strukturę synodalno-prezbiterialną, uprościł liturgię.
Starał się mocniej związać szlachtę z Kościołem, przez nadanie jej obowiązku materialnego wsparcia i oddanie całkowitej kontroli nad finansami zboru. Określił także ściśle kryteria kwalifikacji pastorów i warunki ich kształcenia. Podniósł szkołę ewangelicką w Pińczowie do poziomu gimnazjum, z zamiarem uczynienia z niej akademii. Rozwijał ożywioną działalność misyjno-propagandową, czego rezultatem było trzykrotne zwiększenie liczby zborów. Współpracował z księciem Mikołajem Radziwiłłem Czarnym przy tłumaczeniu Biblii na język polski (została wydana w 1563 roku w Brześciu Litewskim, jako tzw. Biblia Brzeska albo Biblia Radziwiłłowska). Działalność Łaskiego przerwała śmierć w 1560. Został pochowany w Pińczowie, w kościele, obecnie parafialnym pw. św. Jana .
