Kabała
Z Wikipedii
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.
Kabała (heb. קבלה - tradycja) to nurt filozoficzno-religijny o charakterze ezoterycznym, wywodzący się z judaizmu. Kabaliści wierzą, że posiedli tajemną wiedzę o wszechmocnym, bożym dziele stwarzania świata oraz roli człowieka w tym dziele.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Niektórzy religioznawcy ograniczają znaczenie słowa Kabała wyłącznie do mistycznych systemów religijnych powstałych po XII wieku. Inni specjaliści sądzą, że ten podział jest sztuczny. W ich ujęciu kabała średniowieczna jest tylko kolejną fazą rozwoju mistycyzmu żydowskiego. Według ich podejścia początki Kabały sięgają nawet I w. p.n.e. Sami ortodoksyjni Żydzi całkowicie zaprzeczają jakoby Kabała kiedykolwiek była inna od współczesnej utrzymując, że jest to tradycja ustna, przekazywana od wieków, a niezbędna do właściwego zrozumienia Tory.
[edytuj] Początki kabały
Żydowska literatura apokaliptyczna z kresu drugiego i pierwszego wieku p.n.e zawiera pewne elementy, pojawiające się później w Kabale. Józef Flawiusz twierdził, że pisma o takim charakterze studiowali Esseńczycy, ale pilnie ich strzegli przed publicznym ujawnieniem (patrz Filon De vita contemplativa iii, oraz Hipolit, Odparcie wszelkich herezji, ix. 27). Sądzi się, że poglądy filozoficzne wiązane z Kabałą narodziły się dopiero podczas kontaktów Żydów z Grekami. Miały się one rozwijać pod wpływem filozofii neoplatońskiej i pitagorejskiej.
Dobre pojęcie o ówczesnej Kabale daje Księga Jubileuszów spisana za czasów arcykapłana Hyrkanusa (między 135 a 105 r. p.n.e.). Księga, będąca najprawdopodobniej próbą umocnienia kultury żydowskiej w obliczu narastających wpływów kultury greckiej, uświęca język hebrajski jako pierwotny język wszelkiego stworzenia i - po Potopie - wiedzy tajemnej, takiej jak pismo, astrologia i kosmogonia oparta na 22 literach alfabetu hebrajskiego.
W I wieku naszej ery rozwinęła się mistyka Merkawy, w sferze zainteresowań której pozostawały ekstatyczne kontemplacje boskiego tronu. Mistycy tego nurtu bazowali na biblijnych wizjach tronu czy też rydwanu Boga przekazanych przez Ezechiela.
W następnych wiekach po zniszczeniu Świątyni w Jerozolimie Żydzi zostali bez głównego ośrodka kultu religijnego. Jedyne, co im zostało to Tora jako niezmienne słowo Boże utrzymujące żydowską tożsamość kulturową. Aby uchronić kulturę Tora stała się niezmiennym i uświęconym kanonem, podobnie stało się wkrótce z alfabetem hebrajskim. W tej sytuacji mistycy poszukujący w tej świętej księdze prawd uniwersalnych, a nie tylko dotyczących ludu Izraela, zwrócili się ku próbom odczytania tajemnych znaczeń, jakie miała nieść ze sobą Tora.
Dzięki takiemu podejściu, mistycyzm żydowski miast skostnieć brał udział w fermencie filozoficznym początków naszej ery. Do Kabały przeniknęły idee pitagorejskie, neoplatońskie i gnostyckie, skutkiem czego Kabała zaczęła być oskarżana o odchodzenie od monoteizmu. Powstała między III a VI w. n.e. Księga Stworzenia (Sefer Jecira), która wyznaczyła podwaliny nowożytnej Kabały, opisuje m.in. stworzenie świata na sposób neoplatoński. Zamiast stworzenia ex nihilo postuluje ona istnienie Ain Sof - niepoznawalnego Absolutu, który emanuje z siebie pośrednie duchowe sfery (Sefiry), z których tworzy się materialne uniwersum. Bóg uznawany jest w niej nie za Stwórcę, a za pierwotną przyczynę Stworzenia - niektórzy kabaliści tego okresu uznawali istnienie archanioła Metatrona (odpowiednika gnostyckiego Demiurga) - bożego agenta stwarzającego świat i wikłającego się w materię (a więc skalanego nią). Jest charakterystyczne, że te obce na gruncie Judaizmu nurty zostały objaśnione przy pomocy uświęconych liter hebrajskich, z których uczyniono mistyczne ścieżki do oświecenia.
Warto wspomnieć, że Jecira wprowadziła ideę uniwersalnego Absolutu w miejsce Boga rozumianego jako władca Izraela.
[edytuj] Nurty średniowieczne
Kabała we współczesnym rozumieniu pojawiła się jednak dopiero w średniowieczu w diasporze żydowskiej. Sądzi się, że Kabała przywędrowała do Europy przed X wiekiem przez Włochy, skąd rozprzestrzeniła się na Cesarstwo Rzymskie oraz południową Francję. Dalej rozwijała się niezależnie w dwóch nurtach: niemieckiego pietyzmu oraz kabały spekulatywnej.
Niemiecki pietyzm, którego doktrynę znajdujemy w Księdze Pobożnych (Sefer chasidim) a reprezentowany przez Samuela Chasyda oraz jego syna Judę i krewniaka Eleazara z Wormacji, rozwinął się między rokiem 1150 a 1250. Nurt ten zalecał pobożnemu człowiekowi drogę pobożności, wyrażonej w spokoju umysłu, ascezie i altruizmie, która prowadzi do stanu, w którym miłość i strach przed Bogiem zlewają się, a tak pobożny człowiek otrzymuje magiczne moce stwórcze.
Z kolei Kabała spekulatywna datuje się na początek XIII w., kiedy to Izaak Ślepy zaczął rozwijać obecną w Jecira teorię emanacji w duchu Księgi Jasności (Sefer ha-Bahir), wprowadzając obecne znaczenie terminu Sefirot jako poszczególnych aspektów Stworzenia oraz zaczątki doktryny metempsychozy (Gilgul). Jego dzieło kontynuował w Hiszpanii w drugiej połowie XIII w. Abraham Abulafia, który rozwinął techniki kabalistycznej pracy z alfabetem hebrajskim (Temurę i Gematrię), a z ich pomocą osiągał stany ekstatyczne, pozwalające mu duchowo zjednoczyć się z coraz wyższymi Sefirami, a przez to zbliżać się do Boga. Jego uczeń, Józef ben Abraham Gikatilia rozszerzył i uporządkował nauki swego mistrza, wskazując na tajemne powinowactwa między poszczególnymi Sefirami.
Jednak głównym i najbardziej wpływowym dziełem tamtego okresu była Księga Blasku (Sefer ha-Zohar) opublikowana około 1290 roku przez hiszpańskiego rabina Mojżesza de Leon. Zohar traktuje głównie o Ain Sof - Bogu nieskończonym i niepoznawalnym oraz o tym, że wszystko, co dzieje się w świecie materialnym, ma swoje odbicie w świecie duchowym i patronuje im któraś z Sefir. Zohar zajmuje się też duszą, grzechem i miejscem człowieka w Stworzeniu - wskazuje, że pobożny człowiek może dostąpić jedności z Bogiem jeszcze przed śmiercią, przechodząc najpierw przez każdą z Sefir.
Po wygnaniu Żydów z Hiszpanii w 1492, centrum myśli kabalistycznej przeniosło się do Safed w Palestynie, gdzie osiadł uciekinier z Hiszpanii, Mojżesz ben Jacob Cordovero. Napisał on około dziesięciu ksiąg kabalistycznych, z których najważniejszą była Ogród Granatów (Pardes Rimmonim), wydana po raz pierwszy w Krakowie w 1591 roku. Cordovero w miejsce dotychczasowych pism opartych na objawieniach pisał dzieła, w których do opisu zagadnień kabalistycznych używał argumentacji rozumowej. Jego dzieła uważane są za systematyzację istniejącej wiedzy kabalistycznej przez scalenie wczesnych nurtów z przekazem Zohar. Dzięki temu Cordovero wykazał jedność nauk kabalistycznych i zapewnił solidną podstawę dla dalszego rozwoju mistyki żydowskiej.
[edytuj] Kabała luriańska
Następnym rozdziałem w historii Kabały była tzw. Kabała luriańska, od nazwiska jej twórcy, mistyka Izaaka Lurii, ucznia Cordovero. Luria rozwinął przede wszystkim wątek kreacji oraz odkupienia całości Stworzenia. Choć pojęcie cimcum (koncentracji czy też wycofania się Boga jako warunku koniecznego do zaistnienia materialnego Wszechświata wewnątrz nieskończonego Ain Sof) pojawiało się już wcześniej (choćby u jego mistrza), Luria opisał je w sposób najpełniejszy.
Luria rozwinął też wątek kreacji o ideę pęknięcia naczyń, która wyjaśniała, dlaczego świat nie jest idealny. Owo pęknięcie Sefir pod wpływem Boskiego światła było właściwym grzechem pierworodnym, fundamentalną przyczyną pomieszania dobra i zła w każdym człowieku, oraz zasadą występowania pokus ku złemu. Jednak Luria postulował też Tikkun - Wielkie Dzieło zbawiania świata przez ludzkość, moralnej odnowy, która ma doprowadzić do usunięcia pierwotnej wady Wszechświata. W jego wersji Stworzenia dodatkowy agent dokonujący kreacji (w rodzaju gnostyckiego Metatrona-Demiurga) był zbędny, dzięki czemu Kabała przestała być oskarżana o dualizm, a zaczęła znowu być akceptowana przez główny nurt Judaizmu.
[edytuj] Chasydyzm
W XIX stuleciu Lazar Gulkowitsch sformułował podejście, według którego Kabała nie ma nic wspólnego z religią. W tym ujęciu jest to raczej pewien mistyczny światopogląd na naturę wszechświata.
[edytuj] Doktryna kabalistyczna
Doktryna Kabały opiera się na objawieniach, których doświadczyli prorocy w dalekiej przeszłości. Kabaliści uważają, że tylko dzięki znajomości tajemnej wiedzy można odszyfrować te prastare zapiski. Tym sposobem można poznać ukrytą naturę Stwórcy i przewidzieć jego przyszłe czyny. W interpretacji świętych tekstów ważną pomocą ma być poszukiwanie przyczyn oraz zrozumienie przykazań boga oraz wewnętrznego sensu wydarzeń opisanych w Torze. Rdzeniem Kabały jest system filozoficzny zakładający stworzenie wszechświata przy pomocy Sefir oddzielających go od boskiego ideału. Doktryna ta opisuje zasady dokonywania aktu stworzenia i stanowi podstawę do dedukcji roli człowieka w zbawianiu świata.
Warto zaznaczyć, że w Judaizmie nie istnieją doktryny.
[edytuj] Praktyki kabalistyczne
Szereg odmian Kabały przypisywało ukryte znaczenia każdej literze lub słowu świętego tekstu. Kabaliści uczyli się, jak interpretować uzyskane w ten sposób przepowiednie.
