Liberia

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Ten artykuł wymaga dopracowania.
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.

Liberia (Republika Liberii – Republic of Liberia) – państwo położone w Afryce Zachodniej. Sąsiaduje z Gwineą, Wybrzeżem Kości Słoniowej oraz Sierra Leone. Sytuacja gospodarcza i polityczna tego kraju jest nadal niestabilna, co jest skutkiem przewrotów wojskowych i wojny domowej (zakończonej w 1996).

Republic of Liberia


Flaga Liberii	Godło Liberii

Dewiza: (ang.) The love of liberty brought us here
(Umiłowanie wolności przywiodło nas tutaj)

prezydent Ellen Johnson-Sirleaf

Szef rządu

prezydent Ellen Johnson-Sirleaf

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

101. na świecie
111 370 km²
1%

Liczba ludności
• całkowita (2005)
• gęstość zaludnienia

131. na świecie
2 900 269
26 osób/km²

Niepodległość

26 lipca 1847

Jednostka monetarna

dolar liberyjski (LRD)

Strefa czasowa

UTC +1

Hymn państwowy

All Hail, Liberia, Hail!

+231

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej: Ustrój polityczny Liberii

[edytuj] Podział administracyjny:

Państwo podzielone jest na 15 hrabstw:

Bomi
Bong (Liberia)
Gbarpolu
Grand Bassa
Grand Cape Mount
Grand Gedeh
Grand Kru
Lofa
Margibi
Maryland (Liberia)
Montserrado
Nimba
River Cess
River Gee
Sinoe

[edytuj] Demografia

Zobacz więcej: Demografia Liberii

W skład ponad 3-milionowej populacji Liberii wchodzą liczne grupy etniczne. Żyją tam potomkowie uwolnionych amerykańskich niewolników oraz niewolników z Karaibów (ok. 5%), nazywanych Amerykanoliberyjczykami, którzy stanowili w Liberii wyższą warstwę społeczną, a także liczne plemiona tubylcze (95%), w tym: Kpelle, Bassa, Gio, Kru, Grebo, Mano, Krahn, Gola, Gbandi, Loma, Kissi, Vai, Dei, Bella, Mandingo oraz Mende. Różnorodność etniczna umocniona jest współistnieniem w Liberii ponad 20 języków (urzędowym jest język angielski), a także kultywowaniem animizmu przez blisko 40% ludności.

[edytuj] Geografia

Zobacz więcej: Geografia Liberii

Państwo położone w Afryce Zachodniej kilkaset kilometrów na północ od równika. Połowa powierzchni pokryta jest lasem tropikalnym. Ukształtowanie terenu zmienia się wraz z oddaleniem od wybrzeża – początkowa równina przechodzi stopniowo w pofałdowany płaskowyż, a następnie w niewysokie góry w północno wschodniej części kraju. Średnia temperatura utrzymuje się na poziomie 21 stopni Celsjusza. Maksimum to 37 °C. Stosunkowo niewielkie są wahania temperatury spowodowane zmianą pór dnia i roku. Występują dwie pory roku: sucha i deszczowa.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej: Historia Liberii

POWSTANIE LIBERII: Wybrzeże znane Europejczykom, od XV w. (odkrycie Portugalczyków), sporadyczne kontakty handlowe. Od 1822 roku zaczęły powstawać tu osady, zakładane pod auspicjami amerykańskich towarzystw filantropijnych miedzy innymi Amerykańskiego Towarzystwa Kolonizacyjnego, dla wyzwalanych murzyńskich niewolników. W latach 1822–1892 osiedliło się na tych terenach ok.16,4 tys. Murzynów amerykańskich którzy nazwali siebie później Amerykanoliberyjczykami (stanowili elitę społeczną), w odróżnieniu od 5,7 tys. „Kongijczyków” – niewolników afrykańskich uwolnionych przez flotę amerykańską i brytyjską W 1847 r. osady proklamowały powstanie niepodległego państwa republikańskiego które nazwano Liberią. W ostatnich dziesiątkach lat XIX w. osadnicy toczyli wojny ze stawiającą opór ludnością tubylczą, która po podboju była nie tylko pozbawiona wszelkich praw, ale i niewolniczo wykorzystywana. Od 1871 r. nasiliła się rywalizacja o te tereny pomiędzy Amerykanami a Europejczykami; Brytyjczykami, Niemcami i Francuzami. Początkowo zwyciężył kapitał europejski, lecz od 1925 r. zaczęły wzrastać wpływy kapitału amerykańskiego reprezentowanego miedzy innego przez Firestone Plantations Company. W latach 1882–1910 Liberia utraciła dużą część terytorium na rzecz Francji. Niepodległość Liberii uznała Wielka Brytania (1885 r.), a Francja zrobiła to dopiero w 1910 r. W czasie II wojny światowej Liberyjczycy walczyli po stronie aliantów. W latach 1878–1980 władzę w Liberii sprawowała Prawdziwa Partia Wigów. W 1943 prezydentem i szefem rządu został przywódca tej partii Wiliam Vacanarat Shadrach Tubman. Doprowadził on do modernizacji państwa, zmniejszył dopływ kapitału amerykańskiego, zniósł nierówności społeczne, miedzy potomkami osadników i tubylcami. Z jego inicjatywy „nieamerykańscy Murzyni” w 1945 r. otrzymali reprezentacje w parlamencie, a dwa lata później prawa wyborcze, ograniczone jednak cenzusem majątkowym oraz możliwość pracy w służbach państwowych. W 1955 r. Liberia stała się członkiem ONZ. W 1959 zawarła układy wojskowe z USA, na mocy których mogły one użytkować lotnisko w Robertsfield i port Monrovii.

RZĄDY SAMUELA DOE: W kwietniu 1980 roku William Tolbert, prezydent Liberii i jednocześnie przewodniczący Organizacji Jedności Afryki został zamordowany przez starszego sierżanta Samuela Doe. Był to koniec władzy rodziny Tolbertów i Prawdziwej Partii Wigów (True Wig Party). Władzę objęła Ludowa Rada Ocalenia na cele z Doe, który chroniony był przez gwardię szkoloną przez Izrael i tajne służby izraelskie. Utrzymał on władzę przez 10 lat, ale nigdy nie ustanowił jej nad całym krajem. Sprawował on rządy dyktatorskie, popierany przez Stany Zjednoczone, dla których Liberia odgrywała istotną rolę strategiczną w zimnowojennej rozgrywce na Czarnym Lądzie. W 1985 r. doszło do formalnej legitymizacji władzy – w rezultacie wyborów prezydenckich prezydentem został Doe. (pierwszy nieamerykański Murzyn na stanowisku prezydenta). W tym samym roku doszło do zdławienia puczu wojskowego. Koncepcja rządów Doe opierała się przede wszystkim na eksterminacji starej elity i faworyzowania własnej grupy etnicznej – plemienia Kru. Animozje plemienne zaostrzyła katastrofalna sytuacja gospodarcza, wynikająca ze zmniejszonego zaopatrzenia na tzw. Tanią banderę oraz spadku wpływów z eksportu surowców naturalnych. Wywołało to niezadowolenie plemion Gio i Mano (Liberyjczycy pochodzenia amerykańskiego zostali prawie całkowicie wymordowani), którzy przystąpili do zbrojnej rebelii. I tak 24 grudnia 1989 roku w północno-wschodniej prowincji Nimba wybuchło powstanie, które doprowadziło do całkowitej destabilizacji kraju. Rząd USA próbował interweniować – naciskał na prezydenta Doe w celu ustąpienia i utworzenia rządu tymczasowego. Ponieważ naciski nie skutkowały, na początku sierpnia USA wysłały oddziały Marines celu ewakuowania swoich obywateli. W grudniu 1989 roku Narodowe Patriotyczne Siły Liberii (NPFL), dowodzone przez Charlesa Ghankaya Taylora, wyruszyły z baz na Wybrzeżu Kości Słoniowej, rozpoczynając marsz na Monrovię.

RZĄDY CHARLESA TAYLORA: Pochodzący z 15 osobowej rodziny Taylor studiował w Stanach Zjednoczonych, gdzie uległ wpływom radykalnej studenckiej lewicy. Był członkiem rządu Doego. Został aresztowany w 1984 roku za defraudacje rządowych pieniędzy i przebywał na wygnaniu w USA. Do Afryki powrócił po czterech latach by rozpocząć walkę o władzę. Wobec bierności sił rządowych, częstych dezercji i demoralizacji, oddziały NPFL w lipcu 1990 roku dotarły do stolicy. Broniący się w Monrovii prezydent Doe, zwrócił się o pomoc do państw Wspólnoty Gospodarczej Afryki Zachodniej (ECOWAS). Głównie dzięki silnej presji dominującej w regionie Nigerii, w sierpniu 1990 roku wysłano do Liberii międzynarodowy korpus wojskowy ECOMOG – składające się głównie z wojsk nigeryjskich, początkowo dowodzone przez oficera z Ghany (interwencję poparły USA obawiając się wzrostu wpływów libijskich w regionie). Zadaniem ECOMOG miało być doprowadzenie do przerwania walk. Siły te zapobiegły przejęciu władzy przez Taylora i miały udzielić schronienia ściganemu Doemu. Jednak do walki przeciw rządowi oraz NPFL przystąpiły oddziały rebelianckie Price’a Yormie Johnsona, które we wrześniu 1990 roku zdobyły pałac prezydencki i zamordowały prezydenta Doe. Od momentu śmierci Doe Liberia pozostawała bez formalnej władzy centralnej, stanowiąc klasyczny przykład kraju upadłego. W stolicy kraju względny ład utrzymywał ECOMOG, starający się wprowadzić tymczasowy rząd, czemu jednak przeciwstawiał się przywódca NPFL. Konferencja mediacyjna w stolicy Gambii Bandżulu w grudniu 1990 r. zdecydowała o utworzeniu rządu tymczasowego na czele z prezydentem Amosem Sawyerem. Nowe władze kontrolowały jedynie stolicę państwa. Większą część kraju opanowana była przez NPFL Taylora, nieuznającego rządu prezydenta Sawyera. Werbował on do swoich oddziałów głównie emigrantów oraz niezadowolonych Nigeryjczyków i Ghańczyków. Konflikt między głównymi siłami politycznymi, popieranymi przez rywalizujące ze sobą państwa afrykańskie, obrócił wniwecz międzynarodowe wysiłki mediacyjne i wprowadził kraj w stan permanentnego chaosu. Oddziały Taylora wkroczyły nawet do Sierra Leone, a ECOMOG stopniowo wypierała je, chcąc zmusić Taylora do ugody z rządem z Monrovii. Rząd ten pod osłoną ECOMOG i marionetkowym przewodnictwem Sawyera, a później Davida Kpormakpora, okazał się gabinetem słabym. Wiele postanowień i porozumień pokojowych było zrywanych, a pojednanie utrudniały kolejne podziały na frakcje wśród walczących. W końcu 1994 r. wynegocjowano powszechny, choć oparty na kruchych podstawach rozejm. Był on głównie zasługą prezydenta Ghany – Jerry’ego Rawlingsa. W sierpniu 1995 r. przywódcy zwaśnionych stron podpisali w Abudży porozumienie pokojowe, zakładając zaprzestanie działań zbrojnych i demokratyzację. Także ten układ został zerwany i walki odżyły od nowa. Dopiero w 1996 r. zagraniczni negocjatorzy skłonili przywódców rywalizujących stron do zawarcia rozejmu i wyznaczenia terminu wyborów. Odbyły się one 19 lipca 1997 r. i zakończyły zwycięstwem Taylora i jego ugrupowania: Partii Narodowo-Patriotycznej. Obiecywał on trwały pokój, a wybory prezydenckie wygrał przygniatającą większością głosów. W krwawych walkach zginęło ponad 200 tysięcy mieszkańców 3-milionowej Liberii. Licznym potyczkom towarzyszyła fala niespotykanego wcześniej okrucieństwa, głównie za sprawą odurzonych narkotykami dzieci-żołnierzy. Ten sposób toczenia walk miał przetrwać jeszcze wiele lat. Idąc po trupach "Pappy", tak go nazywają jego żołnierze, doszedł do celu. Taylor starał się zaprowadzić ład w pogrążonym w chaosie kraju. Dzięki międzynarodowej pomocy poprawiła się sytuacja mieszkańców doszczętnie zniszczonej stolicy. Nastąpiła odbudowa administracji państwowej oraz reforma armii. Jednak rządy Taylora były coraz bardziej autorytarne, opierały się na tajnej policji oraz zdominowanej przez bojowników NPFL armii. Po opuszczeniu Liberii przez oddziały ECOMOG w 1999 r. do działań przystąpili zwolennicy byłego dyktatora Samuela Doe. W międzyczasie ONZ oskarżyła Taylora o uzbrojenie i trenowanie rebeliantów w sąsiednim Sierra Leone oraz o zbrodnie przeciw ludzkości. Pierwsze po 1997 roku poważne problemy z bezpieczeństwem wewnętrznym Liberii odnotowano w kwietniu 1999 roku, gdy nieznana wcześniej uzbrojona banda zaatakowała tereny przy granicy z Gwineą. Dało to początek atakom (z początku dyplomatycznym) Ch. Taylora na władze w Konakry za wspieranie rebelii. Do kolejnych walk w przygranicznym hrabstwie Lofa doszło w sierpniu. Taylor zaczął przygotowywać wraz ze sprzymierzeńcami w Sierra Leone i gwinejskimi dysydentami rebelię przeciw rządowi Gwinei. Uprzedziło ją w połowie 2000 roku ujawnienie się ugrupowania LURD (Liberyjczycy Zjednoczeni na rzecz Pojednania i Demokracji), które wkraczając z terytorium Gwinei do liberyjskiej Lofy dało początek nowej, czteroletniej wojnie o władzę w Monrovii. W odwecie nastąpił szturm, tworzonych przez Taylora w sąsiednich krajach, oddziałów na gwinejskie miasta przygraniczne. Znowu wydarzenia w Liberii stały się bezpośrednią przyczyną destabilizacji całego regionu. Członkowi ECOWAS ponownie chcieli wysłać do regionu korpus ECOMOG, co jednak spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem prezydentów Gwinei i Liberii, którzy nie życzyli sobie obcych wojsk na terytorium swoich krajów. Jednocześnie społeczność światowa, coraz wyraźniej zdając sobie sprawę, iż jedynie odsunięcie Taylora od władzy może zakończyć niepokoje trawiące region od przeszło 10 lat, starała się poprzez sankcje gospodarcze i polityczne doprowadzić do jego izolacji na arenie międzynarodowej. W roku 2001 doszło do konsolidacji sił opozycyjnych, które rozpoczęły działania ofensywne przeciwko Taylorowi. Mimo początkowych sukcesów siłom prezydenckim udało się oddalić zagrożenie. Jednocześnie działający w Sierra Leone Trybunał Specjalny oskarżył Taylora o handel bronią i podsycanie wojny domowej. Ostatecznie dopiero zdecydowane naciski Stanów Zjednoczonych po wizycie prezydenta G. W. Busha w Afryce w czerwcu 2003 roku dały oczekiwany efekt. Przyparty do muru Taylor rozpoczął w czerwcu 2003 r. w Ghanie rozmowy rozejmowe z opozycją. 4 VII zrezygnował z urzędu i przyjął azyl polityczny w Nigerii. Władzę w kraju przejął rząd tymczasowy wspierany przez żołnierzy ECOWAS (zadanie: rozdzielenie i demobilizacja walczących stron, zapewnienie bezpieczeństwa i możliwości działania organizacjom niosącym pomoc humanitarną), a jako szef państwa zaprzysiężony został dotychczasowy wiceprezydent Moses Blah (sprawował władzę do 2 października, kiedy to odbyły się wybory powszechne). Nowy prezydent, Moses Blah, nie był postacią nową. Był jednym z najbliższych współpracowników Taylora podczas powstania w 1989 roku. Następnie popadł w niełaskę i został nawet aresztowany na tydzień za "podejrzenie spiskowania z USA". Jednak gniew prezydenta nie trwał długo i Blah został mianowany wiceprezydentem. Obejmując władzę, Blah wziął na siebie odpowiedzialność za zaprowadzenie pokoju i powrotu Liberii na ścieżkę praworządności. Proponując urząd wiceprezydenta przedstawicielowi LURD zrobił pierwszy krok. Niestety wszystko wskazuje na to, że rebelianci nie zadowolą się tym stanowiskiem. Sytuacja jest stabilna tylko w stolicy a w części kontrolowanej przez buntowników nadal dochodzi do morderstw i kradzieży. Wojska misji pokojowej są za słabe by ryzykować otwarty konflikt z wciąż dużymi siłami LURD. W rejonie przebywali też Amerykanie (rola psychologiczna), a w październiku 2003 r. Rada Bezpieczeństwa NZ powołała operację UNMIL, która miała asystować przy odbudować kraju do wyborów w 2005 r. Na mocy porozumień pomiędzy LURD, MODEL (Movement for Democracy in Liberia – ujawniła się w pierwszych miesiącach 2003 roku) i reprezentantami władz w Monrovii, w październiku tymczasowo funkcję prezydenta objął Cyude Bryant, członek Liberia Action Party. Zaprzysiężenie stosunkowo mało znanego biznesmena na prezydenta Liberii uważa się powszechnie za dobre posunięcie, nie antagonizujące nikogo spośród niedawnych kombatantów. Gyude Bryant został wybrany na stanowisko szefa koalicyjnego rządu przejściowego – w skład jego 21-osobowego gabinetu wejdą przedstawiciele wszystkich walczących stron. 54-letni ekonomista i biznesmen, Gyude Bryant dał się poznać jako przeciwnik przemocy w Liberii. W 1984 r. był współzałożycielem Liberyjskiej Partii Akcji (LAP), a w 1992 r. został jej przywódcą. 8 listopada 2005 r. pod nadzorem 15 tysięcy żołnierzy ONZ w Liberii odbyły się wybory prezydenckie i parlamentarne. Faworytem do prezydentury był niespełna 40-letni były as piłkarski, George Weah. Jednak prezydentem została Ellen Johnson-Sirleaf. Tym samym 67-letnia bankier została pierwszą w historii Afryki kobietą wybraną na przywódcę kraju w wolnej elekcji. Po trwającej 14 lat wojnie domowej, daje to Liberii szanse na pokój i stabilizację.

Ellen Johnson Sirleaf po powrocie ze studiów, między innymi w Harvardzie, przez ponad czterdzieści lat brała aktywny udział w życiu politycznym swojego kraju, raz jako członek rządu (była ministrem finansów), raz w opozycji do niego. Początkowo poparła rząd Samuela Doe, utworzony w wyniku wojskowego zamachu stanu, wkrótce jednak wystąpiła przeciw władzom wojskowym. Została dwukrotnie uwięziona. Jak wielu oponentów wobec Doe, związała się z Charlesem Taylorem, ale szybko zwróciła się przeciw niemu. Od 1997 roku, kiedy odważyła się otwarcie stawić czoła dyktaturze jako kandydat w wyborach prezydenckich i główny rywal Taylora, zwana jest "Żelazna damą". Rozpoczynając w styczniu 2006 r. swoją kadencję, 67-letnia Ellen Johnson, stwierdziła, iż wyborcy "głosowali za uzdrowieniem i skuteczną władzą". Przed panią Sirleaf i jej "Partią Jedności" stoją niemałe wyzwania. W trzymilionowej Liberii prawie 80% ludzi nie ma pracy i żyje poniżej progu nędzy. Na domiar złego, po wieloletniej wojnie ludność kraju jest rozproszona, a społeczeństwo wciąż przeżywa podziały z przeszłości.

Liberia otrzymuje znaczącą pomoc z UE (osiągnęła 130 milionów euro). Jest ona skoncentrowana na rozwoju, edukacji i finansowaniu repatriacji uchodźców. Liberia jest sygnatariuszem porozumień miedzy UE a Krajami Azji, Karaibów i Pacyfiku (AKP) dotyczących głównie handlu i polityki rozwoju. Podczas konferencji, która odbyła się w siedzibie Banku Światowego w Waszyngtonie 12 i 13 lutego 2007 r., Stany Zjednoczone zapowiedziały umorzenie 391 milinów dolarów długu zagranicznego Liberii. Podczas tego spotkania przedstawiciele ponad 20 państw oraz różne organizacje, w tym pozarządowe, rozmawiały o możliwościach rozwoju i pomocy odbudowującej się po 14-letniej wojnie domowej Liberii. Sekretarz Stanu USA Condoleezza Rice oświadczyła, że George Bush zwrócił się do Kongresu o zwiększenie pomocy finansowej dla Liberii w przyszłym roku. Całkowity dług zewnętrzny Liberii wynosi obecnie 3,7 miliarda dolarów, w większości zaciągnięty w Banku Światowym, Afrykańskim Banku Rozwoju i Międzynarodowym Funduszu Walutowym.

[edytuj] Gospodarka

Zobacz więcej: Gospodarka Liberii

Liberia jest znana jako kraj "taniej bandery". Zarejestrowane tu statki tworzą największą flotę na świecie. Ich łączny tonaż wynosi 99 mln DWT. Długi Liberii zostały spłacone przez Chiny ^[1]