Rasa

Z Wikipedii

Wprawdzie termin rasa bywa używany w odniesieniu do populacji ludzkiej, jednakże w artykule tym odnoszony jest do koncepcji klasyfikacji odrębnych grup ludzi. W szczególności, artykuł ten skupia się na definiowaniu pojęcia rasa według zasad taksonomii.

Ogólnie, pojęcie rasa oznacza grupę zwierząt w obrębie tego samego wielotypowego gatunku, która odznacza się swoistymi, dziedzicznymi cechami. Różnice te wykształciły się w procesach naturalnych (rasy prymitywne) bądź w hodowlanych (rasy kulturowe i przejściowe). W języku polskim i języku rosyjskim, proces wyodrębnienia rasy nosi miano rasogenezy.

Określenie rasa nie jest używane we współczesnej taksonomii biologicznej, jednakże było używane w podobnym sensie do określenia podgatunku. Niezależnie od definicji, zastosowanie taksonomii w stosunku do grup ludzkich było - i wciąż jest - kontrowersyjne, szczególnie w stosunku do wniosków płynących z takiej klasyfikacji. W tym artykule znajduje się streszczenie debaty o charakterze naukowym odnośnie pojęcia rasy, jego ewolucji, a także znaczenia społeczno-kulturalnego.

Spis treści 1 Wprowadzenie 2 Historia pojęcia rasa 3 Przypisy 4 Zobacz też 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Wprowadzenie

Pojęcie rasa rozwinęło się w Europie w czasach Oświeceniu i od tego czasu próbowano definiować je na gruncie takich nauk jak genetyka, antropologia, geografia, religioznawstwo i lingwistyka, co doprowadziło do ukształtowania się poglądu, że gatunek ludzki (Homo sapiens sapiens) można podzielić ze względu na zróżnicowane cechy fizyczne, tworząc w ten sposób podział na rasy.

W początkach XX wieku wielu naukowców z zakresu biologii i nauk społecznych zaczęło negować pojęcie rasa rozumianego w sensie taksonomicznym. W latach późniejszych, zwłaszcza po II wojnie światowej, kiedy to teorie rasy były wykorzystywane m.in. dla uzasadnienia Holocaustu, w sytuacji dekolonizacji i walk o prawa człowieka w Stanach Zjednoczonych, znaczna część naukowców odrzuciła biologiczne pojęcie rasy, przynajmniej w stosunku do gatunku ludzkiego.

Przekonanie o istnieniu ras ludzkich jest jednak nadal silne potocznie i istnieje niezależnie od stwierdzeń naukowych. Wywodzi się ono w prostej linii od teorii wielu antropologów i etnologów, a także biologów z pierwszej połowy dwudziestego wieku, tj. z czasów zanim pojęcie to zaczęło tracić swą wartość naukową.

W biologii rasę definiowano jako rozpoznawalną grupę, która jest monotypową lub wielotypową ((en) monotypic lub polytypic) całością lub częścią gatunku. Można mówić, że gatunek monotypowy nie ma rasy albo składa się z jednej rasy.

Gatunek jest monotypowy jeżeli:

• członkowie gatunku są podobni do siebie i nie istnieje żadne kryterium biologiczne pozwalające na dokonanie podziałów;
• różnice między jednostkami są przypadkowe i nie stanowią o transmisji genetycznej całej grupy (np. istnieje wiele monotypowych gatunków kwiatów, w hodowli których często używa się sadzonek zamiast nasion w celu uzyskania roślin o tym samym kolorze, reprodukcja z wykorzystaniem nasion daje przypadkowe kolory roślin);
• różnice między osobami są istotne, jednakże nie istnieją silne podziały między grupami: zmiany mają charakter stopniowy; zjawisko to określane jest jako odmiana klinalna ((en) clinal variation) i zawsze wskazuje na silny przepływ genetyczny pomiędzy pozornie różnymi grupami.

Istnienie ciągłego, znacznego przepływu między populacjami (wewnątrz gatunku) pozwala na określenie go jako gatunku monotypowego pomimo obecności wielu powierzchownych różnic.

Gatunek, który nie spełnia żadnego z tych warunków, składa się z dwóch lub więcej ras (w języku współczesnym, określany jako podgatunek) i określany jest jako wielotypowy. Składa się z różnych grup, które są ewidentnie różne i albo nie rozmnażają się między sobą, albo też strefa reprodukcji jest wąska. Jeśli nie dochodzi do rozmnażania się pomiędzy grupami, nawet jeśli mają ku temu okazję, wtedy nie mówimy o rasie, tylko o różnicy międzygatunkowej.

Różnice między ludźmi są oczywiste. Jednak większość odmian genetycznych dotyczy różnic wewnątrzgrupowych, a mniej niż 10% różnic odnosi się do odmian międzygrupowych. Pomimo, że różnice między rasami stanowią mniej niż 10% różnic wewnętrznych gatunku ludzkiego, nie obala to hipotezy, jakoby mogły istnieć różne rasy gatunku Homo sapiens sapiens. Zasady biologicznej klasyfikacji nie pozwalają na ustalenie listy najmniejszych możliwych różnic pomiędzy taksonami: jakakolwiek różnica między grupami jest wystarczająca, by dokonać podziału taksonomicznego.

Drugim z warunków, które muszą być spełnione, aby dwie grupy mogły być klasyfikowane jako dwie rasy jest znaczący przepływ genów między populacjami. W przypadku ludzkich ras, rozmnażanie się nie tylko jest możliwe, ale i powszechne. Prawdą jest, że cechy ludzkich ras stopniowo zmieniają się w wielu miejscach na świecie. Stąd płynie przekonanie większości obecnego pokolenia antropologów kultury o tym, że różnice rasowe są faktem klinalnym i gatunek ludzki jest monotypowy. Pomimo tej definicji, wciąż podejmowane są debaty, szczególnie wśród antropologów fizycznych. Miejsca takie jak Kenia, Szwecja i Chiny, postrzegane jako izolowane, cechują się tradycyjnymi fizjologicznie rasami.

Historycy, antropolodzy kultury i badacze nauk społecznych często opisują pojęcie rasy jako konstrukt społeczny i wolą używać pojęcia populacja w sytuacji, kiedy mówi się o społeczeństwach, w których istnieją różne dystrybucje genetyczne.

[edytuj] Historia pojęcia rasa

Zanim nastąpił rozwój biologii ewolucyjnej, pojęcie rasa było słabo skonkretyzowane i wiązana je takim kategoriami jak dziedziczenie, gatunek, hodowla i naród.

W XIX wieku określano ją przez cechy kształtu ciała i cechy zewnętrzne takie jak kolor skóry, typ twarzy, profil czaszki, a także ilość, fakturę i kolor włosów. Mimo że cechy te mają niewielki związek z innymi cechami dziedzicznymi, dla wielu osób są one intuicyjną metodą zaklasyfikowania innej osoby według wizualnych kryteriów. Ze względu na fakt, że ludzie z różnych tak definiowanych grup mogą rozmnażać się między sobą i robią to, klasyfikowanie takie nie ma sensu w świetle współczesnej definicji gatunku wielotypowego. Określenie czystość rasowa nie ma jasnego biologicznego znaczenia.

Z drugiej strony oczywiste jest, że między epoką pierwszej migracji Homo sapiens z Afryki, która nastąpiła około 80.000 p.n.e., a narodzinami transportu morskiego i kołowego, około 3000 p.n.e., dokonały się niewielkie zmiany ewolucyjne w obrębie genów wewnątrz odizolowanych grup (chodzi o grupy, które były od siebie oddalone geograficznie).

Kwestia na ile te różnice ewolucyjne były wystarczające dla uzasadnienia podziałów taksonomicznych i wyróżnienia poziomów podgatunków była sporna dla pokoleń biologów badających człowieka począwszy już od XIX wieku. W dalszym ciągu jest to obszar skomplikowany, zawierający wiele pułapek semantycznych i emocjonalnych. Tym niemniej wiele grup społecznych, zawodowych i politycznych - jak np. nauczyciele, politycy, lekarze, sędziowie, przedstawicie władz - nadal jest zainteresowanych w uzyskaniu od badaczy odpowiedzi, które pozwoliły by uzasadnić decyzje społecznych, w tym związane ze sterowaniem społeczeństwami.

Spośród naukowców, którzy w XIX wieku którzy pracowali nad tym zagadnieniem, można wymienić takie osoby jak Georges Cuvier, James Cowles Pritchard, Louis Agassiz, Charles Pickering^[1], i Johann Friedrich Blumenbach. Cuvier wyróżnił trzy rasy, Pritchard - siedem, Agassiz - osiem, a Pickering - jedenaście. Klasyfikacja Blumenbacha opublikowana w 1775 r. w rozprawie doktorskiej^[2], została uznana przez środowisko naukowe i według niej można odróżnić:

• rasę białą - kaukaską,
• rasę żółtą - mongoliczną,
• rasę czarną - etjopiczną,
• rasę czerwoną - występującą w obydwu Amerykach,
• rasę brązową - malezyjski, występującą w południowo-wschodniej Azji

W ciągu następnych kilkudziesięciu lat w klasyfikacji Blumenbacha dokonano zmian. Przesunięto rasy malezyjską i czerwoną do grupy mongolicznej, zostawiając tylko trzy rasy: kaukaską, mongoliczną i etjopiczną. W początkach XX wieku inni uczeni (m.in. Carleton S. Coon), dokonali podobnej klasyfikacji z podziałem na trzy rasy (mongoloidalną, europeidalną, negroidalną) oraz mało liczną rasę australoidalną.

Według najnowszych dostępnych w Polsce klasyfikacji^[3], rasy odróżnia się według kryterium podobnego do XVIII wiecznego systemu Blumenbacha, co pozwala określić rasy jak poniżej:

• europeidalna (biała)
  • nordycka
  • środkowoeuropejska
  • śródziemnomorska
• mongoloidalna (żółta)
  • azjatycka
  • Eskimosi
  • amerykańska (Indianie)
  • oceaniczna (Polinezyjczycy i Mikronezyjczycy)
• negroidalna (czarna)
  • negroidzi właściwi (Murzyni)
  • buszmenoidzi
• australoidalna
  • tubylcy Australii, Melanezji i pierwotne ludy południowych Indii.

W XVIII, XIX i XX wieku w ramach socjologii rozwinął się kierunek rasowo-antropologiczny, m.in. w pracach Blumenbacha, który zakładał istnienie nie tylko różnych biologicznie ras ludzkich, ale także ich związek z cechami psychologicznymi. Prowadziło to do stworzenia pojęć ras wyższych (nadludzi) i konsekwentnie niższych, a następnie do sformułowania koncepcji panowania jednej rasy nad innymi. Zespół poglądów o nierówności ras określa się mianem rasizmu.

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• takson
• typologia antropologiczna
• gatunek
• rasizm
• rasy psów
• rasa socjologiczna

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Artykuł Scientific American'a: Czy istnieje rasa?
• Rozwój pojęcia rasa w XVIII wieku