Stosunki polsko-litewskie
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Polska i Litwa przed 1385 rokiem
Państwo litewskie powstało w połowie XIII wieku. Początkowo panowała w nim tzw. demokracja plemienna (wiecowa). Stopniowo ważną pozycję zyskiwali lokalni możnowładcy zwani kunigasami. W roku 1240 na Litwie było pięciu głównych kunigasów, lecz jeden z nich - Mendog - doprowadził do marginalizacji czterech pozostałych i w praktyce stał się jedynowładcą Auksztoty. Książę Mendog przyłączył do ziem rdzennej pogańskiej Litwy (Żmudź i Auksztota - ob. Wileńszczyzna) prawosławne terytoria ruskie - Ruś Czarną i Ziemię Połocką. Zawarł także sojusz z Krzyżakami, przy poparciu których przyjął chrzest (1251) i uzyskał koronę królewską (1253), jednak społeczeństwo Litwy pozostało pogańskie, gdyż warunkiem pełnego podporządkowania się księciu przez Żmudzinów było zaprzestanie chrystanizacji kraju. Po śmierci Mendoga jego spadkobiercy, m.in. Wojsiełk i Trojden) kontynuowali proces umacniania państwowości. Po nich władzę objęła nowa dynastia, zapoczątkowana przez Pukuwera, następnie zaś władzę objął Giedymin, za czasów którego zawiązał się pierwszy sojusz polsko-litewski 1325. Do jego zawarcia doszło pomiędzy królem Polski Władysławem Łokietkiem a Giedyminem. Przymierze zostało poparte ślubem zawartym pomiędzy córką władcy Litwy – Aldoną i następcą Władysława, jego synem Kazimierzem III Wielkim. Sojusz zaowocował dwiema wspólnymi wyprawami przeciw Nowej Marchii, lecz spowodował zarazem oburzenie w Rzeszy, gdyż uznano go za sprzymierzanie się z poganami. W konsekwencji tego Władysław Łokietek powziął decyzję o zerwaniu sojuszu, co z kolei było powodem rozwodu Kazimierza z Aldoną.
Tymczasem Litwini kontynuowali ekspansję na osłabione przez najazd mongolski księstwa ruskie. Giedymin opanował Podlasie, Polesie, Wołyń i Witebszczyznę. Po nim władzę objął Jawnuta, po którym z kolei panował Olgierd i Kiejstut. Olgierd podbijał ziemie ruskie: Podole, Kijowszczyznę, część Rusi Zalewskiej, a Kiejstut bronił zachodnich granic przed najazdami krzyżackimi. Po śmierci Olgierda władzę przejał jego syn - Jagiełło, który początkowo współrządził ze swym stryjem - Kiejstutem, władającym Księstwem Trockim
[edytuj] Zagrożenie krzyżackie
W międzyczasie na arenie pojawiło się nowe zagrożenie zarówno dla Litwy, jak i dla Polski. Od 1202 roku na terenie Inflant rozwijało się państwo Zakonu Kawalerów Mieczowych pozostające od 1237 roku w unii z groźnym państwem Zakonu Krzyżackiego. Oba państwa powiększały swe terytoria kosztem plemion pogańskich, w końcu pojawiło się z ich strony żądanie przejęcia Żmudzi, która stała na przeszkodzie połączeniu terytoriów.
Jagiełło początkowo zdawał się lekceważyć zagrożenie ze strony agresywnego sąsiada, gdyż pragnął skupić się na umocnieniu swej pozycji w Auksztocie i na podbitych zemiach ruskich. W 1382 roku w niejasnych okolicznościach umarł Kiejstut, którego następcą powinien zostać Witold, jednak Jagiełło nie chciał łatwo rezygnować ze spuścizny po swym stryju. W obliczu zagrożenia agresją Zakonu doszło w roku 1382 do zawarcia traktatu, w którym Litwa odstępowała Krzyżakom część Żmudzi i zobowiązywała się do chrztu w ciągu trwania podpisanego na cztery lata rozejmu. Jagiełło znalazł się w trudnej sytuacji, co potwierdza ranga poczynionych przez niego ustępstw. Chcąc ratować kraj musiał zwrócić się do któregoś z europejskich państw, które byłoby skłonne wprowadzić go do wspólnoty chrześcijańskiej. Jako, że Księstwo Moskiewskie pozostawało w strefie obrządku wschodniego, a zbliżenie w tej sytuacji z pańswem Zakonu spotkałoby się ze złym przyjęciem przez bojarów, Jagiełło postanowił zwrócić się ku Polsce. Już w 1383 roku nadał lubelskim kupcom w Wilnie szereg przywilejów, czym zyskał sobie przychylność
[edytuj] Inne przyczyny zbliżenia polsko-litewskiego
Bez wątpienia w tym czasie sytuacja geopolityczna sprzyjała sojuszowi polsko-litewskiemu, gdyż oba państwa łączyło coraz więcej wspólnych interesów, jak choćby chęć odzyskania ziem utraconych w wyniku ekpansji krzyżackiej, dążenie do umocnienia swych wpływów na terytoriach ruskich, a także przyczyny ekonomiczne. Dodatkowo stronę polską motywowała dbałość o rozszerzanie wpływów Kościoła. W tych warunkach doszło do zawarcie pierwszej unii polsko-litewskiej w Krewie
Główne przyczyny zbliżenia polsko-litewskiego w 2. połowie XIV wieku:
- ze strony Litwy;
- ultimatum krzyżackie w kwestii chrztu;
- moskiewska akcja "zbierania ziem ruskich" i związane z tym zagrożenie;
- względy ekonomiczne;
- ze strony Polski;
- chęć osłabienia państwa Zakonu i dążenie do odzyskania utraconych ziem;
- dążenie do przerwania niszczących najazdów litewskich na wschodnie ziemie polskie;
- chęć utrzymania dominującej pozycji na Rusi Halickiej;
- dbałość o rozszerzanie wpływów Kościoła;
- obawy związane z kierowaniem krajem przez małoletnią Jadwigę w okresie napiętych stosunków z groźnymi sąsiadami;
- względy ekonomiczne
[edytuj] Lata 1385-1569
[edytuj] Unia w Krewie
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Unia w Krewie.
W tych warunkach 14 sierpnia 1385 roku doszło do zawarcia pierwszej unii polsko-litewskiej w miejscowości Krewo. Na mocy tego układu Jagiełło zobowiązał się przyjąć chrzest w obrządku katolickim wraz z książętami i ludem Litwy. Wtedy to Jagiełło przyjął imię Władysława, zaś Świdrygiełło i Witold, odpowiednio - Bolesława i Aleksandra. Dodatkowo Litwa zobowiązała się zwolnić wszystkich polskich jeńców, a Jagiełło, jako przyszły mąż Jadwigi i król Polski zobowiązał się do odzyskania utraconych przez Polskę ziem i utrzymania ścisłego sojuszu.
11 stycznia 1386 roku na zamku w Wołkowysku zawarto umowę, na mocy której Jagiełło miał objąć polską koronę i Jadwigę Andegaweńską za żonę. Wiązał się z tym także następnym punkt, którym było zobowiązanie się strony litewskiej do zapłaty Habsburgom odszkodowania w wysokości 200 tysięcy florenów za zerwanie umów o małżeństwie Jadwigi z Wilhelmem. Ponadto zapowiedziano wcielenie ziem Księstwa do Korony Królestwa Polskiego, jednak bez podawania terminu, czy zasad ewentualnej inkorporacji. W związku z pozostaniem Jagiełły na terytorium Polski, na namiestnika Litwy wyznaczono Skirgiełłę, który funkcję tę sprawował do roku 1392, gdy zastąpił go Witold, a on sam przejął zarząd na ziemiami ruskimi.
Unia krewska, w praktyce unia personalna, oznaczała pogłębienie się orientacji polskiej polityki zagranicznej na wschód. Przyniosła także zasadniczą zmianę sił we Wschodniej Europie oraz wzmocnienie Królestwa Polskiego.
W 1387 roku Jagiełło wydał pierwszy przywilej stanowy dla bojarów litewskich zwalniający ich od danin i posług na rzecz wielkiego księcia - chciał dzięki temu pozyskać ich przychylność dla unii z Polską i nowej wiary katolickiej. Nie obyło się jednak bez problemów - przeciw Jagielle wystąpiła opozycja z jego kuzynem, Witoldem Kiejstutowiczem na czele, który w imię obrony ojczyzny i w obawie przed hegemonią Polski zwrócił się o pomoc w stronę Krzyżaków. Jagiełło pragnąc zażegnania konfliktu doprowadził w roku 1392 do kompromisowego porozumienia znanego jako ugoda w Ostrowie, na mocy której Witold otrzymał księstwo Trockie i namiestnictwo nad Litwą. W zamian za to zerwał kontakty z Krzyżakami i uznał Jagiełłę za swego zwierzchnika. Od roku 1395 Witold zaczyna tytułować się Wielkim Księciem, czym zyskuje sobie coraz większą przychylność wśród liteskich bojarów. W 1399 roku zmarła Jadwiga Andegaweńska, co uczyniło Jagiełłę jedynym królem Polski. W tym samym roku stan ten został potwierdzony przez szlachtę, natomiast kwestia relacji Polska-Litwa zaczęła wymagać nowych regulacji
[edytuj] Unia wileńsko-radomska
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Unia wileńsko-radomska.
Początek XV wieku przyniósł drugą w historii unię polsko-litewska. Nowe porozumienie nazwane zostało Unią wileńsko-radomską, gdyż szlachta obu państw potwierdziła jego postanowienia w tychże miastach. Na jego mocy Władysław Jagiełło otrzymał tytuł "Supremus Dux Lituaniae", a Witold "Magnus Dux Lituaniae". Ustalono także, że w przypadku śmierci Jagiełły tron polski ma zostać obsadzony w porozumieniu ze stroną litewską, natomiast, gdyby pierwszy zmarł Witold - Litwa miałaby mieć nowego wielkiego księcia wyznaczonego przez Jagiełłę. Unia ta, podobnie jak unia krewska miała charakter personalny. Nadal zachowawywano odrębność obu państw.
Kolejne lata to okres nasilającego się konfliktu z Zakonem Krzyżackim. W tym czasie najmłodszy brat Jagiełły, Bolesław Świdrygiełło zbuntował się przeciw władzy Witolda i szukał porozumienia z Krzyżakami. Doprowadziło to do zatargu krzyżacko-litewskiego, lecz strony zawarły pokój w Raciążu, co stało się okazją do pierwszego ważnego zaprezentowania wspólnego polsko-litewskiego stanowiska w danej sprawie, gdyż Witold przekazał Krzyżakom polskie postulaty w kwestii Pomorza Gdańskiego. Porozumienie okazało się jednak przejściowe i w 1409 roku doszło do wybuchu Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim, w której to Litwa i Polska wystąpiły wspólnie
[edytuj] Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wielka wojna.
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Unia horodelska
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Unia horodelska.
W roku 1413 w Horodle zawarto kolejną unię personalną między Polską i Litwą. Jednym z jej długofalowych następstw stało się upodobnienie litewskiej struktury administracyjnej do schematów polskich. W zasadzie postanowienia unii były podobne do wileńsko-radomskiej, ale pojawiły się także nowe postanowienia, dzięki którym bojarzy uzyskali podobne prawa co szlachta polska. Nastąpiło również przyjęcie 47 katolickich rodów bojarskich do herbów polskich. Uzgodniono także, aby kontynuować unię, nawet po wygaśnięciu rodu Jagiełły.
Kolejne lata rządów Witolda to okres szczytu potęgi Litwy w Europie Wschodniej. Jej dominację musiała uznać Moskwa, Nowogród oraz Chanat krymski. Litwa znacznie się usamodzielniła, jej pozycja i siła wzrosła do tego stopnia, że zachwiała unią z Polską. W 1422 roku po kolejnej wojnie z Krzyżakami, na mocy pokoju w Melnie, Litwa odzyskała Żmudź.
W 1428 roku Witold rozpoczął starania o koronację. Jego plany poparł Władysław Jagiełło, lecz pod warunkiem, że po śmierci kuzyna koronę przejąłby syn Jagiełły, gdyż Witold nie posiadał potomstwa. 6 stycznia 1429 roku rozpoczął się zjazd w Łucku, na którym spotkali się m.in. Władysław Jagiełło, Witold i Zygmunt Luksemburczyk. Próbował on przejąć inicjatywę w kwestii ewentualnej koronacji, gdyż zależało mu na rozbiciu sojuszu polsko-litewskiego, jednak pozostało to bez większego znaczenia, gdyż w roku 1430 Witold zmarł.
Wielkim Księciem Litewskim został brata Jagiełły - Bolesław Świdrygiełło. Stało się to jednak bez porozumienia ze stroną polską. Świdrygiełło rozpoczął starania o koronację, co dodatkowo zaostrzyło spór. W 1432 do gry włączył się Zygmunt Kiejstutowicz, cieszący się poparciem w Polsce
[edytuj] Unia grodzieńska
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Unia grodzieńska.
W 1432 roku odnowiono w Grodnie unię, która zrównała w prawach bojarów obu wyznań. Rok 1435 przyniósł polityczny koniec Świdrygiełły, który mimo wsparcia Krzyżaków został pokonany. Rok wcześniej zmarł Władysław Jagiełło. Na tron polski wybrano jego syna - Władysława, nazwanego później Warneńczykiem. Zmiana nastąpiła również na Litwie, kiedy zmarłego w 1440 roku zastąpił brat polskiego króla, Kazimierz Jagiellończyk. Został on przez niego wyznaczony na namiestnika, lecz bojarzy obwołali go Wielkim Księciem. Stało się to jednak bez porozumienia ze szlachtą polską, co w praktyce oznaczało zerwanie unii.
W 1444 roku Władysław III podjął antyturecką wyprawę, podczas której poległ. Szlachta polska zwróciła się do Kazimierza Jagiellończyka z propozycją objęcia władzy na tronie krakowskim, na co ten się zgodził, ale po dwóch latach zwłoki, co umocniło jego pozycję wobec możnowładców. 17 września 1446 roku wydał akt regulujący stosunki polsko-litewskie na zasadzie równorzędności. Później zagwarantował także nienaruszalność litewskich granic i praw bojarów obu wyznań oraz obsadzanie litewskich urzędów przez Litwinów. Oznaczało to przywrócenie unii.
25 czerwca 1447 roku arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Wincenty Kot w Katedrze Wawelskiej dokonuje aktu koronacji Kazimierza Jagiellończyka na króla Polski. Rozpoczyna to okres świetności rodu Jagiellonów, którzy panują w tym czasie w Polsce, Czechach i na Węgrzech oraz Litwie. Ziemie którymi władają opierają się o trzy morza - Bałtyk, Adriatyk i Morze Czarne. Okres panowania Kazimierza Jagiellończyka w Polsce to czas rozkwitu kultury i sztuki, ale przede wszystkim zwycięskiej wojny z Zakonem Krzyżackim, co doprowadziło do zmiany układu sił w regionie, a także do odzyskania Pomorza Gdańskiego, co z kolei miało niezwykle pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy w następnych latach.
W roku 1492 Kazimierz Jagiellończyk zmarł, władzę zaś przejęli jego synowie - w Krakowie Jan Olbracht, w Wilnie - Aleksander Jagiellończyk. Podział władzy był równoznaczny z kolejny przerwaniem unii między obydwoma państwami
[edytuj] Unia krakowsko-wileńska
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Unia krakowsko-wileńska.
Sojusz polsko-litewski trwał nadal, lecz nie był już tak ścisły. Oba państwa nadal wspierały się w swych posunięciach dyplomatycznych, a także udzielały sobie pomocy militarnej, jednak rosnące zagrożenia końca XV wieku zmotywowały obie strony do zawarcia nowego porozumienia, które zacieśniłoby związek i zapobiegło ewentualnemu rozpadowi na wypadek przedłużającego się stanu, gdy nie istniała unia personalna.
W tych warunkach doszło w 1499 roku do podpisania unii krakowsko-wileńskiej zwanej też. układem wileńskim. Była ono nawiązaniem do unii horodelskiej z 1413 roku, lecz pomijało zapis o inkorporacji Litwy. Jej główne postanowienia to zobowiązanie do wzajemnej pomocy militarnej, wypowiadanie wojny państwu trzeciemu wyłącznia za zgodą obu stron oraz udział drugiej strony w wybieraniu władcy jednego z państw. Unia ta była zatem legitymizacją stanu trwającego od czasu panowania Kazimierza Jagiellończyka, czyli ścisłego sojuszu dwóch suwerennych państw
[edytuj] Unia mielnicka
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Unia mielnicka.
W 1501 roku zmarł Jan Olbracht. Stworzyła się sytuacja, w której postanowiono powrócić do koncepcji unii personalnej, co nastąpiło w tym samym roku, gdy na mocy zawartej między Polską a Litwą unii mielnickiej, królem Polski został dotychczasowy Wielki Książę Litewski - Aleksander Jagiellończyk
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Lata 1569-1795
-
Zobacz więcej w osobnych artykułach: Unia lubelska, I Rzeczpospolita, Rzeczpospolita Obojga Narodów.
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Zobacz też
- Unia lubelska - obraz Jana Matejki
[edytuj] Okres zaborów
Rok 1795 i abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego to formalny koniec unii lubelskiej. Ziemie Rzeczypospolitej Obojga Narodów znalazły się na terenie trzech różnych mocarstw. W tych warunkach jakiekolwiek wskrzeszenie unii było nierealne. Okres Księstwa Warszawskiego także nie przyniósł rozwiązania, gdyż nieudana kampania przeciw Rosji zakończyła się porażką i likwidacją państwa. Utworzenie Królestwa Polskiego także nie stwarzało szansy na powrót do głębszej współpracy polsko-litewskiej, chociaż początkowo car Aleksander I Romanow obiecywał przyłączenie części ziem dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Przez cały okres zaborów w ramach programów różnych stronnictw pojawiały się liczne koncepcje odtworzenia Rzeczypospolitej w granicach sprzed 1795 roku. Oznaczałoby to zatem kontynuowanie współpracy. Program taki głosił np. Hotel Lambert. Okazało się jednak, że wiek XIX okazał się okresem wzrostu postaw nacjonalistycznych, co mogło w przyszłości stanąć na przeszkodzie w porozumieniu między narodami. Mogła to być jedna z przyczyn, które zadecydowały o osłabieniu dotychczasowych więzi polsko-litewskich w tym czasie. Skutki tego były widoczne w schyłkowym okresie I wojny światowej i zaraz po niej, gdy niemożliwa okazała się realizacja koncepcji Międzymorza
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Okres dwudziestolecia międzywojennego
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Okres II wojny światowej
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Lata 1945-1990
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Okres po 1990 roku
Od czasu ogłoszenia niepodległości Litwy w 1990 roku stosunki z Polską mają charakter przyjazny. W 1994 roku, podczas wizyty Lecha Wałęsy w Wilnie, podpisano układ o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Obydwa kraje dodatkowo zbliża fakt, że w ramach swej polityki zagranicznej niezwykle często przyjmują podobne stanowisko i wzajemnie się wspierają. Za przykład mogą służyć wspólne wysiłki w celu przeprowadzenia mediacji w czasie trwania pomarańczowej rewolucji na Ukrainie, czy też poparcie Litwy dla polskiego stanowiska w sprawie rosyjskiego embarga nałożonego na polskie mięso i związane z tym zgłoszenia weta przez rząd polski w kwestii nowej umowy UE-Rosja. Obecnie to własnie Litwa i Polska są praktycznie jedynymi krajami Unii Europejskiej popierającymi jej dalsze rozszerzenie o takie państwa jak Ukraina, Mołdawia, czy Gruzja.
Do ważniejszych kwestii w stosunkach między obu krajami należy także podobne spojrzenie na politykę energetyczną, szczególnie w ostatnich kilku latach. Oba państwa sformułowały wspólne stanowisko w sprawie budowy tzw. gazociągu północnego. W grudniu 2006 roku rządy podjęły decyzję o budowie elektrowni atomowej i utworzeniu wspólnego rynku energetycznego. 15 grudnia 2006 roku sfinalizowano także przejęcie litewskiej Mažeikių Nafta przez polski koncern PKN Orlen
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Zobacz też
- Litwini w Polsce
- Polacy na Litwie
- unia polsko-litewska
- unia personalna
- unia realna
- unia dynastyczna
- unie personalne w historii Polski
[edytuj] Źródła
- Tomasz Jurek, Dzieje Średniowieczne, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, ISBN 83-02-07370-9
