Substancja psychoaktywna
Z Wikipedii
Substancja psychoaktywna (substancja psychotropowa) to substancja chemiczna oddziałująca na centralny układ nerwowy bezpośrednio wpływając na funkcje mózgu, czego efektem są czasowe zmiany postrzegania, nastroju, świadomośći i zachowania.
Substancje psychoaktywne mogą być używane rekreacyjnie w celu wywołania zmiany świadomości (np. kawa, alkohol, kokaina, czy środki pochodzenia konopnego), w kulcie niektórych religii (np. zawierający meskalinę kaktus Pejotl, czy grzyby halucynogenne), w medycynie (np. morfina, czy kannabinole do łagodzenia bólu, stymulanty do łagodzenia objawów narkolepsji i ADHD, leki przeciwdepresyjne i antypsychotyczne w neurologii i psychiatrii).
Używanie wielu z tych substancji (zwłaszcza stymulantów i depresantów) może doprowadzić do nałogu i uzależnienia, oraz wyrządzić znaczne szkody zdrowotne. Z kolei inne (psychodeliki) potrafią niekiedy pomóc w leczeniu uzależnień (np. ibogaina).
Spis treści |
[edytuj] Diagram
Poniższy diagram Venna przedstawia zestawienie najpopularniejszych substancji psychoaktywnych w nakładających się grupach i podgrupach bazując na ich farmakologicznej klasyfikacji i subiektywnych efektach. Elementy posegregowane są w grupach ze względu na podobieństwo działania, a także oraz zachowanie zgodności z legendą opisaną poniżej diagramu.
[edytuj] Legenda
- Niebieski: Siła stymulantów wzrasta na lewo i do góry.
- Czerwony: Siła depresantów wzrasta na prawo i na dół.
- Zielony: "Halucynogeny" psychedeliczne po lewej, dysocjatywne po prawej, działanie mniej przewidywalne na dole i po prawej, i ogólnie silniejsze na dole.
- Różowy: Neuroleptyki (leki przeciwpsychotyczne).
[edytuj] Połączone działania
- Biały: Pokrywanie się trzech głównych sekcji (stymulanty, depresanty, halucynogeny)
- Magenta (purpurowy): Pokrywanie się stymulantów (niebieski) i depresantów (czerwony)
- Turkusowy (niebiesko-zielony): Pokrywanie się stymulantów (niebieski) i psychedelicznych halucynogenów(zielony) — Psychedeliki, które mają też działanie stymulujące
- Żółty : Pokrywanie się depresantów (czerwony) i dysocjantów (zielony) — Dysocjanty, które mają też działanie depresyjne
[edytuj] Działanie na poszczególne neuroprzekaźniki
Jest wiele dróg, którymi substancja psychoaktyna może oddziaływać na układ nerwowy. Każda z nich ma określone działanie na jednen lub więcej neuroprzekaźników w mózgu.
Poniżej przedstawiona jest klasyfikacja leków ze względu na nadrzędne oddziaływanie na poszczególne neuroprzekaźniki. Należy pamiętać jednak, że większość substancji oddziałuje na więcej niż jeden neuroprzekaźnik.
- Agoniści receptora serotoninowego
- SSRI
- Serotonin releasers
- Agoniści receptora GABA
- GABA reuptake inhibitor
- tiagabina
- Dopamine protein transporter blockers
- Antagoniści receptora dopaminowego
- haloperidol, droperidol
Receptory opioidowe
Oksydaza monoaminowa (MAO)
- Inhibitory monoaminooksydazy (MAO-I)
- fenylazyna, iproniazid
- binds to MAO protein transporter
NMDA receptor
- Norepinephrine reuptake inhibitors
- amoxapine, atomoxetine, mianserin
Receptory kanabinoidowe
- Agoniści receptorów kanabinoidowych
- Cholinergics
- Anticholinergics
- Methlyxanthines (agoniści receptora adenozynowego)
AMPA receptor
- antagoniści receptora AMPA
- kynurenic acid, NBQX
Melanocortin receptor
- Melanocortin receptor activator
- bremelanotide
[edytuj] Historia używania substancji psychoaktywnych
Używanie substancji psychoaktywnych nie jest współczesnym fenomenem. Istnieją archeologiczne dowody na to, że używanie ich miało miejsce już 10 tysięcy lat temu, również historia przedstawia dowody świadczące o tym, że starożytne kultury używały ich już 5 tysięcy lat temu.
Kiedy nauki medyczne zaczęły rozkwitać, naukowcy zasugerowali, że wywoływanie zmian świadomości jest początkiem drogi do zaspokajania w ten sposób naturalnych pragnień, takich jak głód, czy popęd seksualny.
Często zadawanym pytaniem stało się, czy to marketing, ich dostępność, czy wywieranie nacisku we współczesnym życiu jest powodem tego, że ludzie używają na co dzień wielu substancji psychoaktywnych. Tylko jedna teoria popatrzyła wstecz w historie, czy też na dziecięce pragnienia, takie jak chęć huśtania się, aby zobaczyć, że używanie ich jest drogą do zaspokojenia dążenia do zmian stanu umysłu które jest zjawiskiem powszechnym.
Zjawisko to nie ogranicza się do ludzi. Wiele zwierząt konsumuje różne psychoaktywne rośliny, zwierzęta, nasiona, a nawet sfermentowane owoce, wyraźnie odurzając się przy tym. Legendy o świętych roślinach często zawierają wzmianki o zwierzętach, które uczą ludzi używania ich.
Biologia sugeruje ewolucyjny związek pomiędzy psychoaktywnymi roślinami i zwierzętami konsumującymi je, odpowiadając na pytanie dlaczego te substancje oddziałują na receptory znajdujące się w obrębie systemu nerwowego.
W XX wieku rządy początkowo reagowały na wiele substancji psychoaktywnych kryminalizacją ich użycia, zaopatrywania w nie i handlu nimi. Godnym zauważenia przypadkiem tego jest czas prohibicji w Stanach Zjednoczonych, kiedy alkohol był tam nielegalny przez 13 lat. Wiele rządów wyciągnęło z niej wniosek, że kryminalizacja substancji psychoaktywnych nie potrafi skutecznie zatrzymać ich użycia. W wielu krajach, położono nacisk na stosowanie redukcji szkód, przez zapewnienie potrzebnych usług użytkownikom nielegalnych substancji, doświadczającym negatywnych efektów używania ich, oraz działania mające na celu minimalizacje ich użycia, przy zachowaniu ich nielegalności. To często dążyło do partnerstwa w opracowywaniu strategii redukcji szkód przez starające się wymusić prawnie stosowanie ich agencje.
[edytuj] Substancje psychoaktywne, a filozofia i moralność
Od tysięcy lat ludzie zajmują się badaniem substancji psychoaktywnych, zarówno przez obserwacje, jak i przez bezpośrednie przyjmowanie ich. Jednakże zdania na ich temat były zawsze skrajnie podzielone, a ich stosowanie przez długi czas było przedmiotem ważnych filozoficznych i moralnych sporów, a nawet powodem wojny (np. Wojna Opiumowa). Większość młodzieży i osób dorosłych używa co najmniej jednej substancji psychoaktywnej. Na zachodzie najpopularniejszymi z nich są kofeina, alkohol i nikotyna, w wymienionej kolejności. Wielu ludzi akceptuje nałożone przez prohibicje ograniczenia odnośnie stosowania innych substancji, szczególnie "twardych narkotyków", które w większości krajów świata są nielegalne. Wiele z najpopularniejszych rekreacyjnie używanych substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, czy tytoń jest legalnymi, pomimo że wielu ludzi stawia je na równi z "twardymi narkotykami". W tym samym czasie wiele "miękkich narkotyków", takich jak marihuana, czy psylocybina jest nielegalna i w wielu przypadkach kontrola państwowa nad nimi jest bardzo duża (dla przykładu w Stanach Zjednoczonych marihuana i psylocybina w ustawie o substancjach kontrolowanych (Controlled Substances Act), znajdują się w sekcji najniebezpieczniejszych narkotyków). Wiele osób uważa, że aktualne prohibicyjne prawo jest raczej natury politycznej.
Ponieważ wielu użytkowników tych substancji dąży do ograniczenia, lub zaprzestania ich użycia, powstało wiele grup samopomocy i firm specjalizujących się w tym polu. Także wielu rodziców stara się wpływać na czyny i wybory swoich dzieci odnośnie substancji psychoaktywnych.
Na temat niemal każdej substancji psychoaktywnej trwają gorące dyskusje, czy używanie jej jest natury duchowej, cze też jest grzeszne, czy dana substancja jest lecznicza, czy może trująca, czy używanie jej jest etyczne, czy niemoralne, ryzykowne, czy odpowiedzialne, itp. Poglądy te są często zakorzenione głęboko w poglądach filozoficznych i religijnych. Bardzo trudne jest osiągnięcie zgody w dopuszczalnych dla wszystkich granicach moralnych i filozoficznych. Ważnym punktem w dyskusji jest rola prawa. Przedmiotem sporu jest to, czy powinno ono być neutralne, prohibicyjne, czy przed zakupem danej substancji powinno się wymagać recepty, czy obrót daną substancją powinien być uregulowany, czy powinno się walczyć z promocją, promować abstynencje, lub umiar, edukować w celu zwiększenia bezpieczeństwa przy ich używaniu, czy obecne prawo jest dobre, czy też powinno zostać zmienione.
[edytuj] Zobacz także
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Hyperreal (pl) – dość obszerny serwis o tematyce substancjii psychoaktywnych, dużo nowinek z tej dziedziny
- Erowid (en) – obszerny portal omawiający substancje psychoaktywne
- The Lycæum (en) – podobna strona
