Vitamin
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Vitaminler, vücudun normal metabolizması için az miktarlarda gerekli olan ve vücudun hücrelerinde üretilemeyen organik bileşikler.
Vitamin sözcüğü Polonyalı, biyokimyacı Casimir Funk tarafından 1912'de kullanılmıştır. Vita Latince, hayat demektir, -amin son eki ise amin sözcüğünü kastetmektedir. Zira o dönemde tüm vitaminlerin amin oldukları sanılmaktaydı. Bugün bunun yanlış olduğu bilinmektedir.
Vitaminler besinlerimizde bulunmadığı zaman, metabolizmada bozukluklara yol açabilirler. Vitaminler vücudun sağlıklı gelişimi, sindirim fonksiyonları, enfeksiyonlara karşı bağışıklık kazanması açısından oldukça gereklidir. Ayrıca vücudumuzun karbonhidrat, yağ ve proteini kullanmasını da sağlarlar.
Vitaminler vücutta "yakılmaz", yani vitaminlerden doğrudan enerji (kalori) alınmaz. Vücut, her vitaminden gerekli olan miktarın kan dolaşımında sürekli mevcut olmasını sağlar. Suda çözünen vitaminlerin fazlası vücut sıvıları ile atılırken, yağda çözünen vitaminlerin fazlası ise yağ dokusunda depolanır. Depolandıkları için yağda çözünen vitaminlerin aşırı dozu zararlı olabilir. Özellikle vitamin A ve D'nin tüketiminde dikkatli olmak gerekir. Vitaminler bütün hücrelerde az miktarda depolanır. Bazı vitaminler ise büyük ölçüde karaciğerde depolanır. Örneğin karaciğerde depolanan A vitamini hiç vitamin almayan bir kişiye 5-10 ay kadar yetebilir ve karaciğerin D vitamini deposu dışarıdan hiç D vitamini almayan bir kişi için genellikle 2-4 ay kadar yeterlidir.
Suda çözünen vitaminlerin vücutta depolanma oranı nispeten düşüktür. Bu, özellikle B vitaminlerinin birçoğu için geçerlidir. B kompleks vitaminleri eksik alan bir kişide bu eksikliğin belirtileri bazen birkaç günde ortaya çıkar. B12 vitamini bunun dışındadır, çünkü B12'nin karaciğerdeki deposu kişiye bir yıl veya daha uzun süre yetebilir. Suda çözünen bir başka vitamin olan C vitamininin yokluğu birkaç haftada belirtilerin ortaya çıkmasına yol açabilir. C vitamini eksikliğinden kaynaklanan skorbüt hastalığı ise 20-30 hafta içinde ölümle sonuçlanabilir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Vitamin türleri
Herkes tarafından bilinen 13 vitamin vardır. Bunlar temelde, yağda çözünenler ve suda çözünenler olarak iki gruba ayrılır:
[değiştir] Yağda çözünenler
Dört vitamin türü, yağda çözünebilir ve bu sayede vücudun yağ dokusunda depolanırlar. Bunlar: A vitamini, D vitamini, E vitamini ve K vitamini.
[değiştir] A Vitamini (Retinol)
A vitamini (Retinol veya retinol portakal, yeşil sebze ve havuçlarda bulunan, göz ve solunum yollarının mukoz zarlarının bakımından sorumlu olan bir vitamindir. Ayrıca görsel pigmentlerin de içeriklerindendir. Yetersizliğinde gece körlüğü görülebildiği gibi enfeksiyon riski, özellikle mukoz zarlarda, artar.
[değiştir] D Vitamini (Kolekalsiferol)
D vitamini (Kolekalsiferol) veya antiraşitik faktör, yağlı balık ve süt ürünlerinde bulunan, kalsiyum metabolizması ve kemik oluşumunda görev alan bir vitamindir. Yetersizliğinde yetişkinlerde osteomalazi görülür. püde püde...
[değiştir] E Vitamini
E vitamini veya tokoferoller ayçiçek yağı ve yer fıstığı gibi gıdalarda bulunur. Antioksidandır. Yetersizliğinde anemi görülebilir.
[değiştir] K Vitamini
K vitamini, yeşil sebze, çay ve ciğerde bulunan ve kan pıhtılaşmasında önemli bir yeri olan bir vitamindir. Yetersizliğinde pıhtılaşmada sorunlar, aşırı kanama ortaya çıkabilir. K1 vitamini (filoquinon) yeşil sebzeler tarafından üretilir, fotosentez için kofaktördür. K2 vitamini (menaquinon)barsaklardaki bakterilerce üretilir ve bakterilerin enerji transfer reaksiyonlarında rol alır.
[değiştir] Suda çözünenler
Diğer dokuz vitamin türü ise suda çözünür ve pek çoğu vücutta depolanmaz. Bunlar: C vitamini, Tiyamin (B1), Riboflavin (B2), Niyasin (B3), Pantotenik asit (B5), Piridoksin (B6), Kobalamin (B12), Biyotin, Folik asit (folacin).
[değiştir] C Vitamini (Askorbik Asit)
C vitamini veya askorbik asit, turunçgiller, koyu yeşil sebzeler ve patateslerde bulunan ve kollajen sentezinde yer alan, antioksidan bir vitamindir. Ayrıca demir emilimini de olumlu etkiler. Yetersizliğinde eklem ağrıları, yaraların geç iyileşmesi, skorbüt gibi sorunlara neden olabileceği gibi enfeksiyonlara karşı kişiyi daha zayıf kılar.
[değiştir] B1 Vitamini (Tiyamin)
Tiyamin veya B1, yumurta ve ciğer gibi gıdalarda bulunan, karbonhidratlardan enerji üretilmesine yardımcı olan bir vitamindir. Yetersizliği beri beri hastalığına yol açabilir.
[değiştir] B2 Vitamini (Riboflavin)
Riboflavin veya B2, tahıllar, et ve ciğerde bulunan bir vitamindir. FAD'ın içeriklerindendir. Yetersizliğinde ariboflavinoz görülebilir.
[değiştir] B3 Vitamini (Niyasin)
Niyasin veya B3, et, balık ve kuruyemişlerde bulunan ve NAD ile NADP koenzimlerinin içeriklerinden olan, solunum için önemli bir vitamindir. Yetersizliğinde pellagra görülebilir.
[değiştir] B5 Vitamini (Pantotenik Asit)
Pantotenik asit veya B5, birçok gıdada, özellikle de ciğer ve baklagillerde bulunan önemli bir vitamindir. A vitamininin içeriği olan pantotenik asit, karbonhidrat ve yağ metabolizmasında yer alır. Yetersizliğinde yorgunluk ve uyuşukluk hissedilebilir. B5 Vitamini Pantoteneik Asit adıyla da bilinir. Doğada çok yaygın olarak canlı her hücrede bulunur. Vücutta depolanmaz, suda eridiği için kolaylıkla atılır. Günlük olarak alınmalıdır. Nemli sıcağa, oksidayon ve redüksiyona dayanıklı olmasına karşın asit (sirke, limon), alkali (kabartma tozu) ve kuru ısıya (fırında pişirme) karşı dayanıksızdır. Tahılların içindeki B-3 Vitamini öğütülme sırasında % 50 oranında kayba uğrar. Ettekinin 1/3 ü pişirilme esnasında yok olur. B-5 Vitaminin Etkisi İnsan için hayati önemi olan maddelerin oluşumuna etkilidir. • ADP (Adenozin difosfat ) ile birlikte koenzim A yı oluşturur. Bu madde insan yaşamında gerekli olan bir çok işlem için olması şart olan bir enzimdir. • Enerji üretiminde rol alır ( piruvatın, yağ asitlerinin oksidasyonu) • Asetilasyon işlemi denilen bir kimyasal olayın yapı taşıdır. • Yağ asitlerinin, kolesterolun, fosfolipidlerin sifingosinlerin yapımını sağlar. • Böbrek üstü bezine etki ederek kortizon gibi steroid hormonların yapımını sağlar. Bu hormonların katkısı ile yaşlanma ve cilt kırışıklıkları üzerine olumlu etkiler yapar. • Antistres özelliği ile ruhsal yapı üzerine etkilidir. • Sindirim sisteminin işleyişine katkı sağlar. • Kandaki alyuvarların ve savunma maddelerinin yapımına faydalıdır. B-5 Vitaminin Eksikliği Doğada bol olduğu için eksikliğine pek rastlanmaz. Ayrıca bir miktar barsaklarda da yapılmaktadır. Eksiklik rafine ve işlenmiş yiyeceklerle beslenme ile antibiyotik etkisiyle barsak bakterilerinin de ölmesi sonucu ortaya çıkar. • Halsizlik, bitkinlik ve yorgunluk hissi ilk oluşan yakınmadır. • Topuklarda yanma ve ağrı, • Mide asitlerinde azalma ile iştahsızlık, kusma, barsak bozuklukları ve krampları gibi sindirim şikayetleri, • Ruhsal güçsüzlük, strese dayanıksızlık, isteksizlik, uykusuzluk, depresyona gidiş yakınmaları, • Kan şekerinde düşme, ellerde titreme, kalp çarpıntısı, • Cilt bozuklukları, akne oluşumu, • Tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonları, • Alerjik yakınmalarda artış, • Büyüme üzerine olumsuz etkiler, • Hayvanlarda tüylerin beyazlaşması ( İnsanlarda ? ) görülebilir. B-5 Vitaminin Fazlalığı İdrarla atıldığı için vücutta birikmez. Toksik etkisi gözlenmemiştir. İshal ve diş hassasiyeti yapabilir. B-5 Vitaminin Tedavide Kullanımı Bir çok nedene yönelik kullanılmış ve hala da kullanılmaktadır. Bazı konularda kullanımı tartışmalıdır. Tek başına tedavi edici yönünden daha çok tedaviye destek amacıyla kullanılması uygun olacaktır. • Allerji tedavilerine destek amacı ile, • Stres ilişkili ruhsal sorunlar, • Sindirim problemleri, özellikle iştahsızlık ve kolit hastalığında, • Yanık tedavisine destek için, • Alkol kullanımının fazla olduğunda kullanılmaktadır. B-5 Vitamini Gereksinimi Günlük gereksinim için kesin rakam vermek zordur, kişilerin özel durumları sonucu değişik miktarlara gereksinimi olabilir. Fakat minimal fonksiyonlar için 6-10 mg. olduğu söylenebilir. Normal bir beslenme ile bu miktar kolaylıkla karşılanabilir. Yaş mg / gün 0 - 3 2 - 3 4 - 6 3 - 4 7 - 9 4 - 5 10 - 12 5 - 7 Erişkinler 6 - 10 B-5 Vitaminin Doğal Kaynakları Anne ve inek sütündeki miktarlar bebekler için yeterlidir. Karaciğer, böbrek, yumurta sarısı, mayalar, buğday, kepek ve bazı sebzeler bu yönden zengindir. Şeker, tereyağı, nişasta, makarna, margarin de bulunmaz. Donmuş gıdalar çözülürken B-5 vitamini de bozulur. Normal pişirmeden etkilenmez fakat 100 derecenin üstüne çıkılınca harap olur. Kaynak 100 gr.da mg.olarak Karaciğer 7.7 Kımızı et 0.5 -1.0 Tavuk 1.0 Yumurta 1.6 Ekmek 0.5 Sebze 1.0 İnek sütü 0.3
[değiştir] B6 Vitamini (Piridoksin)
Piridoksin veya B6 et, sebze ve tahıllarda bulunur ve protein metabolizmasındaki 60'dan fazla enzime koenzimdir. Yetersizliğinde anemi, ağız ve gözlerde yara görülebilir.
[değiştir] B7 Vitamini (Biyotin)
Biyotin, baklagiller ve ette bulunan yağ, protein ve karbonhidrat metabolizmalarında koenzim olan bir vitamindir. Yetersizliğinde iştahsızlık, sinir ve kas bozuklukları görülebilir.
[değiştir] B9 Vitamini (Folik Asit)
Folik asit yeşil sebze, kuruyemiş ve ciğer gibi gıdalarda bulunan bir vitamindir. DNA sentezi ve amino asit metabolizmasında koenzimdir. Yetersizliğinde anemi ve gastrointestinal bozukluklar görülebilir.
[değiştir] B12 Vitamini (Kobalamin)
Kobalamin veya B12 ciğer, balık ve süt ürünlerinde bulunan ve DNA metabolizmasında koenzim olarak yer alan bir vitamindir. Alyuvarların olgunlaşmasında da gereklidir. Yetersizliğinde anemi ve kilo kaybının görülebilir.
| Vitaminler |
|---|
| Tüm B vitaminleri - Tüm D vitaminleri |
| Retinol (A) - Tiyamin (B1) - Riboflavin (B2) - Niyasin (B3) - Pantotenik asid (B5) - Piridoksin (B6) - Biyotin (B7) - Folik asit (B9) Siyanokobalamin (B12) - Askorbik asit (C) - Ergokalsiferol (D2) - Kolekalsiferol (D3) - Tokoferol (E) - Naftokinon (K) |
