Ekologio
El Vikipedio
Enhavo |
[redaktu] Difinoj
Ekologio estas scienco studanta rilatojn inter vivaj organismoj kaj ilia vivmedio, t.e. ĝi estas la fako, kiu celas kompreni la funkciadon kaj evoluon de la ekosistemoj, rilatojn inter vivantaj specioj kaj ilia vivmedio, kaj ekvilibrojn estiĝantajn en la natura medio aŭ ĉirkaŭumo. Tiu kompreno atingeblas per observado, eksperimentoj, post kiuj eblas elpensi klarigajn teoriojn pri la koncernaj fenomenoj. Ankaŭ la rilatoj de la homa specio kun la natura medio povas esti tereno de ekologio.
La nuntempa signifo de la vorto ekologio estas pli vasta ol ĝi estis en la unuaj jardekoj de la evoluado de tiu ĉi scienco. Eĉ pli, aŭdante pri ekologiaj aferoj oni kutime pensas, ke temas pri mediprotektado, ekzemple celado gardi endanĝeritaj speciojn aŭ naturajn mediojn, kaj biodiverseco. (vd. ankaŭ Ekologiismo).
Fine, de ĉ. tridek jaroj la vorto "ekologio" estas ricevinta ankaŭ trian sencon: tiu de ekologiismo aŭ de politika ekologio(pri tio vidu ankaŭ Verdaj Partioj).
Tian ĉi sencoŝanĝiĝon multe kontribuis ĉiam pli rimarkeblaj konsekvencoj de la homa influo al la medio. Resume, en kelkaj landoj oni distingas inter kelkaj nocioj, en kelkaj ne. Ekzemple, anglalingvanoj distingas la vortojn ecological (rilata al la scienco ekologio) kaj environmental (rilata al la medio kaj mediprotektado), kaj ruslingvanoj uzas ambaŭkaze la vorton экологический (ekologia).
Jen ekzemplo pri kiel ĉeesto de apartaj specioj povas rekte kaj malrekte influi la biotopon, kaj kun si kuntreni tutan vicon da aperoj (aŭ inverse da malaperoj) de specioj: En marĉo de Pagny-ĉe-Mozo (Loreno) vivloko elstare malriĉa je herbaj specioj kaj mineralaj konsistaĵoj, oni enigis en 1988 du inbestojn kaj unu virĉevalon de la raso konik polski, rasmiksaĵo de Tarpano kaj polaj malsovaĝaj ĉevaloj. La fortikaj bestoj, perfekte taŭgaj je la kontinenta malvarma klimato, kapablis elturniĝi nutre en tiaj malriĉaj medioj sen bezono de ekstera nutrigo. Post pluraj jaroj eksperimentaj la "Konserv-instanco de la lorenaj situoj" observis, ka la flaŭra diverseco pliiĝis, kaj eĉ ke reaperis rara endanĝerita orkideo Liparis loeselii. Observatis ankaŭ nova nestanta bird-loĝantaro kun specioj herbejemaj kiel herbejpipio, kanemberizo, kanbirdo kaj grilobirdo.
(Sed tio ne devas pensigi ke bonas enigi fremdaj specioj en ekosistemo: Fine de jaroj 1950 angloj enmetis nilajn perkojn en Lago Viktoria cele pligrandigi fiŝproduktado, dum dudek jaroj nenio rimarkinda okazis, sed dum la 1980-aj jaroj ĝi elkonkeris la lagon, kaj nun konsistigas 80% de ties biomaso, kaj la tradiciaj haplokromenaj fiŝoj, kiuj kun 400 specioj kaj 80% de ties biomaso, estis la ekologia riĉeco de ĝia, estas nur 1% de la biomaso! kaj duono el ties specioj jam malaperis. Kaj nun post eksterminte la haplokromenojn, la nilaj perkoj nun trudatas intermanĝi!)
[redaktu] Fakoj
[redaktu] Ekologia scienco
[redaktu] Ekologiismo kaj Politika ekologio
- Homa ekologio (ankaŭ socia ekologio)
- Ekologiaj problemoj
- Ekologia agrikulturo
- Ekovilaĝoj
- Ekoteknologioj
- Mediprotektado (ankaŭ Naturprotekto)
- Poluo
- Luma poluo
- Urba ekologio
- Vid-ekologio
[redaktu] Nocioj
[redaktu] Sciencaj terminoj
- Biocenozo
- Biomaso
- Ekosistemo
- Halofito
- Kserofito
- Nutra ĉeno
- Unuanivelaj konsumantoj
- Unuanivelaj produktantoj
- Duanivelaj konsumantoj
- Duanivelaj produktantoj
- Trofa nivelo
- Vivloko aŭ biotopo
[redaktu] Temoj kaj aferoj
- Daŭrivo.
- Endanĝerigita specio.
- Genetike modifita organismo (aŭ GMO) .
- Mediprotektado.
- Ozona tavolo.
- Poluo.
- Reciklo.
- Renoviĝa energio, biodizelo, hidrogeno kaj suna energio.
- Tutmonda varmiĝo.
[redaktu] Organizoj
[redaktu] Internaciaj
- Asocio de Verduloj Esperantistaj (AVE)
- Greenpeace
- ISEC (Internacia societo por ekologio kaj kulturo)
- Schumacher College - Schumacher kolegio
[redaktu] Naciaj
[redaktu] Ĉeĥio
[redaktu] Kroatio
- Zelena akcija (Zagrebo, Kroatio) http://www.zelena-akcija.hr/
[redaktu] Personoj
- Eugene Pleasants ODUM [1]
- Jean DORST
- Helena Norberg-Hodge
- Vandana Shiva
[redaktu] Informiloj
[redaktu] Eksteraj ligiloj
[redaktu] Libroj
[redaktu] Gazetoj
[redaktu] Filmoj
- La fino de l'animala klado far Joël BRISSE (Francio, 2003)
[redaktu] Ligoj
(Bonvolu meti ĉi tien ligilojn nur al esperantlingvaj fontoj pri la scienco ekologio. Por alilingvaj fontoj uzu koncernlingvajn fakojn de Vikipedio. Por medi- kaj naturprotektadaj aferoj, same kiel por paĝaroj pri organizoj, movadoj kaj teknologioj, bv. Uzi la koncernajn fakojn atingeblajn de ĉi paĝo.
Kontraŭargumento: Vikipedio servu al la esperantistoj! Ili ofte havas konojn de pluraj lingvoj, almenaŭ pasivajn. Bonajn fontojn ili povu rekte aliri sen pena serĉado tra alilingvaj vikioj. Ju pli utila, des pli uzata estos nia vikipedio. Krome la eksteraj ligoj instigos eltiri/traduki informojn por kompletigi la esperantlingvan artikolon. Tamen unu peto: se temas pri ligoj al alilingvaj retejoj, ĉiam indiku la lingvo(j)n!)
