Nederlanda Okcidenthinda Kompanio
El Vikipedio
La Nederlanda Okcidenthinda Kompanio (nederlande Geoctroyeerde West-Indische Compagnie (GWIC, sed ofte mallongigita WIC) estis organizo kiu dum la 17-a kaj 18-a jarcento ricevis monopolon de la nederlanda registaro por negoci kun ĉiuj kolonioj en Okcident-Hindio, tio estas Nord- kaj Sud-Ameriko kaj Okcident-Afriko. La WIC tamen ankaŠhavis politikajn celojn. La WIC povus translokigi la militon kun Hispanio al la hispanaj kolonioj, pro kio la Nederlanda respubliko ekhavus relativan trankvilon.
Enhavo |
[redaktu] La fondo de la WIC
Post kiam la Åipveturado kaj la negoco en la Atlantika areo ekde la 15-a jarcento longtempe estis en la manoj de la hispanoj kaj la portugaloj, en la 17-a jarcento “piratoj†alproksimiÄis. La angloj kaj la francoj pli kaj pli sukcesis rompi la monopolon de la hispanoj kaj portugaloj. La granda forestanto dum tiu tempo tamen estis Nederlando. Tio estis rimarkinda fakto pro Äia eminenta pozicio en la komerco kaj Åipveturado en EÅropo. Nur je la fino de la 17-a jarcento Nederlando komencis partopreni al la komerco en la Atlantika areo. Unu el la kaÅzoj estis la limigoj kiuj la hispana reÄo Filipo II fiksis por la komerco de la Malaltaj Landoj (Nederlando) en EÅropo. Alia kaÅzo estis ke la komerco en EÅropo atingis saturiÄan nivelon kaj oni devis rigardi pli malproksimen por realigi plivastigon. Krom tio grava impulso dum tiu tempo, estis la enmigrado de multaj komercistoj, sciencistoj kaj metiistoj el la de Filipo II en 1585 konkerita kaj prirabita urbo Antwerpeno. Ĉi tio kaÅzis grandan kreskon de scio kaj kapitalo necesa por ekspedicioj al foraj lokoj en la Atlantika areo. Unu el la sciencistoj kiuj ekloÄis en Amsterdamo en tiu tempo estis Petro Plancio, flandra predikisto kiu ankaÅ okupis sin per la farado de mapoj, tergloboj kaj navigaciaj instrumentoj.
"Alsoo ons bij die van de West Indische Compagnie te kennen gegeven is, dat sij inde laestgehoudene Vergaederinge van de Negenthien, beslooten hadden, omme wederom de Compagnie ten besten, ende tot afbreuck der Spaignaerden, in zee te brengen een groot aental van Schepen, ende die aen verscheiden oorden ende gewesten in haere Limiten te gebruijcken, op onse Commissie onder het beleit van een ervaren Admirael ende Capitein Generael, versien met sodanige macht ende Instructie, dat alle andere Admiralen, Commandeurs, Capiteinen en andere Officieren, het sij te land ofte te water met haere onderhebbende Schepen, besette plaetsen, Boots- en Crijchs-volck ter sijner aencomste sich datelick sullen begeven onder sijn commandement ende gebiet, denzelven obedieren."
(Tiel oni sciigis nin de la WIC, ke dum la lasta kunveno de la DeknaÅ estas decidita, denove por la bono de la Kompanio kaj por malutilo de la hispanoj, enmarigi grandan nombron da Åipoj kaj uzi ilin en la diversaj lokoj kaj regionoj de sia teritorio, je nia komisio sub komando de sperta admiralo kaj kapitano generalo, ekipita per tia potenco kaj instrukcioj ke ĉiuj aliaj admiraloj, komandoroj, kapitanoj kaj aliaj oficiroj, ĉu surtere aÅ surmare kun iliaj Åipoj, okupitaj lokoj, Åipanoj kaj militistoj je ilia alveno tuj cedas al ilia komando kaj ordonas la saman obeon.)
[redaktu] De organizo de la WIC
La WIC estis organizita laÅ la modelo de la VOC kaj konsistas el la ĉambroj Amsterdamo, Zelando, Maze, Stad en Lande (Urbo kaj Lando) kaj Noorderkwartier (Norda Kvartalo). La estraro konsistis el la Heren XIX (Sinjoroj XIX). Alie ol la VOC la WIC ne rajtis bataligi soldatojn. Por tio oni bezonis la aprobon de la Respubliko. Ĉar en 1621 la Dekdujara Armistico finiÄis kaj la Respubliko denove estis en stato de milito kun Hispanio, ankaÅ la kaperado estis grava celo de la WIC. La konkero de la ArÄentfloto de Piet Hein ankoraÅ hodiaÅ apelas al la fantazio. Kiam tamen en 1648 la paco estis farita kun Hispanio, kaperado ne plu eblis. La plej gravaj komercaĵoj de la WIC estis tabako, sukero, oro kaj sklavoj.
[redaktu] La sklavokomerco
La sklavokomerco estis post 1674 la plej grava fonto de enpezoj. Speciale el Okcident-Afriko la WIC transportis miloj da sklavojn al Ameriko.
La vojaÄo komenciÄis en unu el la multaj nederlandaj havenoj. De tie la holandanoj Åipveturis laÅlonge la afrika bordo kaj haltis ĉe unu el la nederlandaj fuortoj je la Bordo Ora. La plej gravaj estis Elmina kaj Akro. Ĉi tie vilaÄanoj, ofte kun helpo de la enlanda loÄantaro, estis fortrenitaj, brulmarkitaj kaj enÅlositaj en barako. Kiam estis sufiĉe da homoj kaptitaj ili estis enÅipigitaj.
La vojaÄo estis koÅmaro por la sklavoj. La malmulte da manÄaĵo kaj trinkaĵo estis malbona kaj ili estis plenÅtopite kunigitaj. Ili preskaŠĉiam Åipveturis al Curaçao – tio estis mondskale la plej granda sklavostacio de tiu epoko. Ĉi tie ili estis "reordigitaj" por esti plue vendataj.
Ĉi tie haltis la laboro de la WIC. La sklavoj estis venditaj al perantaj komercistoj kaj transportitaj inter aliaj al Surinamo, Berbice, Essequibo aŠSint Maarten, kie ili estas venditaj al plantejo-posedantoj por fari la malfacilan laboron.
La WIC kunportis varojn reen al Nederlando, post kio ili denove iris al Okcident-Afriko. Tiel ili Åipveturis laÅ triangulo kaj tial oni kelkfoje nomis tion triangulveturo.
[redaktu] Uzurpitaj teritorioj
- La unua kolonio kiun fondis la WIC , estis Nieuw Nederland (Nova Nederlando) en 1624. La kolonio estis en 1664 transmetita (aÅ fakte devige cedita) al Anglio.
- La Nederlandaj Antiloj kaj Arubo en la 17a jarcento.
- Du lokoj sur Porto-Riko.
- La usonaj kaj britaj Virgulininsuloj.
- La Venezuela insulo Tortugo.
- La insulo Tobago, poste rekonkerita de la britoj.
- La nuna Gujano.
- Surinamo, Äis 1975 parto de la ReÄlando Nederlando.
- Kajeno, la nuna Franca Gujano.
- La orienta bordo de Brazilo.
- Argvino en la Okcidenta Saharo.
- Goreo, insuleto de Senegalo.
- Ganao, pliposte perdita al la britoj kaj danoj.
- La insuloj Sao-Tomeo kaj Anobono.
- La insuleto Korisko.
- Diversaj lokoj en Angolo kaj Namibio.
- La insuleto Sankta-Heleno.
[redaktu] La malfondo de la WIC
En 1792 la WIC estis malfondita pro malpliiÄantaj enspezoj.
Vidu ankaÅ: Nederlanda Orienthinda Kompanio
