Sunsistemo
El Vikipedio
Enhavo |
[redaktu] La konsisto de la sunsistemo
Nia sunsistemo inkluzivas la Sunon, la Teron, sep aliajn planedojn, iliajn satelitojn (lunojn) kaj milionojn da aliaj objektoj: tri nanplanedojn, kiuj estas nova, kreskonta kategorio difinita unuafoje en 2006, kaj amason da asteroidoj, kometoj kaj malpli grandaj objektoj ĝis kosma polvo kaj plasmo interplaneda.
Dum jaroj daŭris diskutado pri la statuso de nove malkovritaj foraj objektoj, kiuj kaj similis kaj malsimilis planedojn. Ankaŭ ekestis dubo pri ĝusta kategorio de Plutono, kiun oni kutimis nomi planedo, sed kies pozicion ekŝancelis la novaj malkovroj. Por definitive forigi la necertecon, la Internacia Astronomia Unio, kiu havas la plej altan aŭtoritaton pri nomoj de la ĉielaj korpoj, konsentis pri rezolucio kun nova difino pri planedo kaj pri du aliaj kategorioj de sunsistemaj eroj.
La rezolucio (numero 5A, akceptita en Prago la 24-an de aŭgusto 2006) tekstas jene:
- (1) Planedo estas ĉiela korpo, kiu (a) estas en orbito ĉirkaŭ la Suno, (b) havas sufiĉan mason por ke ĝia propra gravito superu la fortojn de rigida korpo kaj ĝi tiel ricevu hidrostatike ekvilibran formon proksimume globan, kaj (c) balais la ĉirkaŭaĵon de sia orbito.
- (2) Nanplanedo estas ĉiela korpo, kiu (a) estas en orbito ĉirkaŭ la Suno, (b) havas sufiĉan mason por ke ĝia propra gravito superu la fortojn de rigida korpo kaj ĝi tiel ricevu hidrostatike ekvilibran formon proksimume globan, kaj (c) ne balais la ĉirkaŭaĵon de sia orbito, kaj (d) ne estas satelito.
- (3) Ĉiujn aliajn objektojn, escepte de satelitoj, orbitantajn la Sunon oni nomu kolektive malgrandaj sunsistemaj korpoj .
La punkto (c) de la difino de planedo kaŭzas, ke Plutono ne plu estu nomata planedo, dum ĝi ja plenumas la kondiĉojn de la grupo nanplanedo. La nova kolektiva nomo de la tria grupo malgrandaj sunsistemaj korpoj evidente ne celas forpuŝi la jam ekzistantajn grupojn asteroido, kometo kaj aliaj, nur esti kolektiva nomo por ĉiuj objektoj ekster la grupoj (1) kaj (2).
La novaj difinoj koncernas nur nian sunsistemon. Mankas precizaj difinoj por eroj de similaj sistemoj ĉirkaŭ aliaj steloj.
[redaktu] Planedoj kaj iliaj lunoj
Vidu ankaŭ: la listo de la objektoj de la sunsistemo
La interna sunsistemo
La ekstera sunsistemo
- Jupitero
- Adrasteo, Aitno, Amalteo, Ananko, Elaro, Erinomo, Eŭanto, Eŭporio, Eŭropo, Eŭridomo, Ganimedo, Harpaliko, Hermipo, Himalio, Ĥaldeno, Ioo, Iokasto, Isonoo, Kalo, Kaliko, Kaliroo, Kalistoo, Karmo, Ledo, Liziteo, Megaklito, Metiso, Pazifao, Paziteo, Praksidiko, Sinopo, Spondo, Taigeto, Tebo, Temisto kaj Tiono
- Saturno
- Albiorikso, Atlaso, Diono, Encelado, Epimeteo, Eriapo, Febo, Heleno, Hiperiono, Ijirako, Imiro, Jano, Japeto, Kalipso, Kiviuko, Metono, Mimaso, Mundilfaro, Paaliako, Pajno, Paleno, Pandoro, Prometeo, Reo, Siarnako, Skato, Sutungro, Tarvo, Telesto, Tetiso, Titano, Trimro, S/2003 S 1, S/2004 S 3 kaj S/2004 S 4
- Urano
- Neptuno
- Despino, Galateo, Lariso, Najado, Nereido, Proteo, Talaso kaj Tritono
[redaktu] Nanplanedoj kaj iliaj lunoj
[redaktu] Malgrandaj Sunsistemaj Korpoj
- Asteroidoj
Ĝis 2006, Cereso estis la plej granda asteroido en la asteroida zono. Nun, Cereso estas nanplanedo, sed iuj astronomoj nun ankoraŭ pensas ke Cereso estas ankaŭ asteroido.
[redaktu] Parto de la Lakta Vojo
La sunsistemo estas tre malgranda parto de nia galaksio la Lakta Vojo: La Suno estas unu el la plurcent miliardoj da steloj en la tuta galaksio. Ĝi troviĝas je distanco proksimume du trionoj de la centro al la rando. Lumo bezonas preskaŭ unu tagon por transiri nian sunsistemon. La sistemo havas aĝon de proksimume 4500 – 5000 milionoj da jaroj. Ĝi estas formita de la gravita disfalo de granda nubo de polvo kaj gaso, tia kia ekzistas inter steloj hodiaŭ.
La stabilecon de la sistemo kondiĉas la sungravito. La sunsistemo finiĝas tie, kie estas la limo de ĝia gravito. La radiuso de la sunsistemo estas ĉirkaŭ 100 000 AU (egala proksimume al 14 950 000 mln km).
Jam estas pruvoj, ke aliaj sunsistemoj ekzistas ĉe aliaj steloj en la Lakta Vojo kaj en aliaj galaksioj.
[redaktu] La Suno kaj ĝia bunta idaro
La Suno estas ĉefobjekto de nia planedsistemo kaj ĝia fonto de lumo kaj varmo. Ĝi enhavas pli ol 99 procentojn de la maso de la tuta sistemo. Ĉiu el la planedoj havas sian propran apartaĵon, kiel ekzemple Jupitero - la plej granda, Merkuro - la plej malgranda, Saturno kun famaj ringoj, kaj la Tero pro siaj akvo kaj vivo. Plutono estas treege fora kaj finfine en 2006 perdis la statuson kiel planedo; Neptuno estas la plej venta planedo; Urano moviĝas kvazaŭ flankekuŝanta; Venuso estas terure varma; kaj Marso havas vulkanon trioble altan ol Everesto.
[redaktu] Eksteraj ligoj
- Solarviews
- Solar System Interaga planedo-simulado (145 zom-paŝoj and temp-efektoj)
Planedoj: Merkuro | Venuso | Tero | Marso | Jupitero | Saturno | Urano | Neptuno
Nanplanedoj: Cereso | Plutono | Eriso
Aliaj objektoj: Asteroidoj | Centaŭroj | Kometoj | Meteoroidoj | Trans-Neptunaj objektoj | Interplaneda polvo
Regionoj: Asteroida zono | Kujpera zono | Oorta nubo | Heliosfero
Ankaŭ rigardu: Listo de la objektoj de la sunsistemo
