Eboluzioa
Wikipedia(e)tik
 |
Lankide bat edo gehiago lanean ari da artikulu hau hobetzeko
Hori dela eta, posible da edukian edo formatuan hutsune batzuk izatea. Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, kontaktatu beraiekin euren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian erredakzioa koordinatzeko. Mila esker. |
Eboluzioa biologian belaunaldiz-belaunaldi populazio baten herentzia karaktere batzuk beste batzuk bain ohikoagoak bihurtzean datza. Hau normalean gene edo aleloen aldakortasunarekin neurtzen da. Populazio ezberdinen arteko diferentziak denborarekin hazten direnez espezie berrien jaiotza (espeziazioa) gerta daiteke. Lurraren gainean dauden eta egon diren izaki bizidun guztiak arbaso komun unibertsal bat dute eta espeziazio horretatik hasi zen.[1][2]
Geneen mutazioek, gene horiek migrazioak populazioen artean eta birsorkuntza sexualak sortzen duen geneen nahasketak bariazioa sortzen du organismoen artean. Ausazko arrazoiak badira ere, nagusiki hautespen naturalak eragiten du, non biziraupenerako aukera handiagoak ematen dituen gene bat duen izakiak aukera gehiago dituen ere birsortu eta beraz hurrengo belaunaldiri ezaugarri konkretu hori emateko. Honek belaunaldi bakoitza aurrekoa baino moldatuagoa ekartzea dakar, karaktere desabantailatsuak desagertzeko joera duten bitartean.[1][3][4] Denbora nahikoa ematen bada prozesu pasibo honek adaptazioa ekar dezake inguruko baldintzak aldatzen badira ere.[5]
Hautespen naturalaren arabera eboluzioaren teoria lehen aldiz Charles Darwinek eman zuen aditzera 1859ko Espezieen Jatorria liburuan. 1930ko hamarkadan hautespen natural darwindarra Gergor Mendelek aurkitutako herentziarekin batu zen, gaur egungo teoria eboluzionista emateko.[5] Teoria honek duen azalpen gaitasun handiagatik eta aurresateko boterea dela eta, biologia modernoaren printzipio zentraletako bat bilakatu da, biodibertsitaterako azalpen bateratu bat emanez.[6][7][8]
Eduki-taula |
[aldatu] Oinarrizko prozesuak
Eboluzioak bi oinarrizko prozesu hartzen ditu kontutan: lehenengo eta behin aldakortasun genetikoa populazio batean sartzen dituztenak eta bigarrenik geneen frekuentziari eragiten dietenak. Stephen Jay Gould paleontologaren arabera "aldakortasunak proposatzen du eta hautespenak ezeztatu".[9] Populazioaren artean aldakortasun agerizko bat dago bere ezaugarrietan, edo fenotipoa. Aldakortasun fenotipiko hau genotipoaren oinarria du, hau da, ADNan jasotako informazio genetikoa bera. Geneen kokapenaren arabera aleloak edukiko ditugu. Genoma bateko informazio gehiena berdin-berdina da populazio bateko indibiduo guztien artean. Alelo berak aldaketa bat baino gehiago baditu polimorfoa deituko zaio. Genotipoaren eta ingurugiroaren arteko erlaziotik fenotipo ezberdinak agertuko dira.
[aldatu] Aldakortasuna
Aldakortasun genetikoa askotan indibiduo bakar baten mutazio bati dagokio. Hurrengo belaunaldietan bariazio horren maiztasuna populazioan zehar aldakorra izango da, ohikoagoa edo arraroagoa bilakatuz. Aleloen maiztasunan dagoen aldaketa hau da eboluzioaren definiziorik edatuena eta eboluzioaren indar guztiak alelo honen maiztasuna alde batera edo bestera eramateko indarra egiten dute. Aldakortasuna desagertzen da alelo horrek zeroko frekuentzia duenean eta beraz desagertzen denean edo bat denean eta beraz guztiz aldatzen duenean aurreko aleloa.
Era berean bariazioa gametoen sorreran eta hauen elkartzean gertatzen da, zigotoa osatzeko. Organismo batzuetan (bakteria eta landaretan, adibidez) gene transferentzia horizontala ematen da, eta landare eta hegaztietan material genetikoak hibridazioak izaten ditu askotan.
[aldatu] Herentzia
Gergor Mendelek unitate konkretutan herentzia gertatzen zenaren inguruko lehenengo lanak argitaratu zituen. Lan horretan agertzen zen ideia nagusia ilarretan egindako esperimentuetan ezaugarri batzuk modu batean ala bestean gertatzen zirela ohartarazi zuen (adibidez, ilarrak borobilduak edo zimurtuak izan daitezke. Ezuagarri horiek herentzia bidez pasatzen ziren (gurasoetatik hurrengo belaunaldira); diskrekzionalak (gurasoetako bat borobildua bazen eta bestea zimurtua, seme-alabak ez ziren erdibidekoak, baizik eta borobildu ala zimurtuak); eta hurrengo belaunaldietara modu zehatz batean igarotzen ziren. Bere ikerketaren ondorioz ezaugarri horiek nola heredatzen ziren azaldu zuen, gaur egun gene deitzen diogun. Mendelen lana 1900ean berraurkitu zenean ezaugarri poligenetikoetan eragina ere bazuela aurkitu zen, eta ez bakarrik ezaugarri bakunetan.
Beranduago eginiko ikerketek geneen ideiaren oinarriak jarri zituzten eta ADNa zela informazio genetikoaren eroalea aurkitu zen, geneak ADN horren barruko unitateak izanda. ADN hori ez da modu zehatzean kopiatzen, eta batzuetan mutazioak gerta daitezke, belaunaldi berrietako ale batean aldaketak sortuz.
[aldatu] Mutazioak
Aldakuntza genetikoa ausazko mutazioek sortzen dituzte, izaki guztien genomatan gertatzen delarik abiadura determinatu batean. Mutazioak betirako dira eta material genetikora eroangarriak dira. Honako arrazoiak direla eta gerta daiteke:
- Kopiatze akatsak material genetikoan zeluaren zatitzea bitarte.
- Erradiaktibitatea, konposatu kimiko batzuk edo birus bat jasan izanagatik.
Izaki zelulanitzetan mutazioak bi erakoak izan daitezke. Alde batetik gametoetan gertatzen direnak daude, hurrengo belaunaldira igaro ahal direnak. Bestetik zelula batean gertatzen diren aldaketa somatikoak daude, zelula horren funtzionamendu txarra, heriotza edo minbizia sor dezakeena.
Hautespen naturalak eragiten ez dituen mutazioak mutazio neutral deritze. Euren maiztasuna populazio batean mutazioaren abiaduraren arabera aurkitzen dira, hala nola alelo horien presio selektiboaren arabera. Espezie gehienen genoma, hautespenik gabe, mutazio neutralen metatze geldiezin bat jasatzen du.
Gene indibidualek mutazio puntualak jasan ditzakete, edo Nukleotido sinplearen polimorfismoa, base bikote bat aldatzen delarik. Base bikote bat aldatzeak ez du zertan genearen funtzioa aldatu behar, baina asko aldatzen bada, edo informazioa desagertzen bada, gene ez-funtzional bat bilakatu daiteke.[11]
Transposoiak bezalako elementu mugikorrek informazio genetikoaren atal handi bat okupatzen dute bai animalia bai landareetan eta uste da genomen eboluzioan paper garrantzitsua jokatu dutela. Elementu hauek genoman zehar saltoak egin ditzakete eta badiren genetan aldaketak eragin, aldaketa ebolutiboa eta dibertsitatea sortuz.[12]
Bestalde, geneen bikoizketa, zeina mekanismo ezberdinen arabera gerta daitekeen, animalien genomen aldaketa handiak sortzeko aukera ematen duela uste da. Milioi urtero hamarnakatik ehunaka gene bikoizten dira.[13] Gene gehienek aurreko gene bateko eraldaketaz sortu direnez gene familiatan sailka daitezke.
Kromosoma baten berrantolaketa handia gertatzen bada ez du zertan genearen funtzioetan eragin, baina normalean birsorkuntzara isolaketa dakar eta beraz, definizioz, espeziazioa.
[aldatu] Geneen transferentzia horizontala
Geneen transferentzia horizontala (GTH), (edo laterala) izaki bizidun batek bere ondorengoa ez den beste bati material genetikoa ematen dion edozein prozesua da. Mekanismo honek espezie bereko edo ezberdineko bi organismoren arteko material genetikoaren transferentzia baimentzen du.
Mekanismo ezberdinak ikusi dira hau egiteko, adibidez hibridazioa. Birusek hau egin dezakete trandukzioa erabilita[14]. Bakteriek beste bakteria hil batzuen geneak barnehartu ditzakte transformazioa erabilita edo bizirik daudenekin konjugazioa erabilita.[15]. Hibridazioa oso erabilia da landareen espeziazioan. [16] eta ezagutzen diren hamar hegazti espezietik batek ere hibridazioa erabiltzen du.[17] Intsektu eta ugaztunetan ere eman da hibridazioa, baina normalean ondorengotza antzua ematen du.[18]
Bakterioek duten antibiotikoekiko erresistentzia mekanismo honen bitartez igarotzen dela ikusi da.[19] Aurkikuntza ezberdinek diote GTHa ere izaki prokariota eta eukarioten eboluzioan paper garrantzitsua jokatu duela.[20][21]
[aldatu] Eboluzioaren mekanismoak
[aldatu] Hautespena eta adaptazioa
Sakontzeko, irakurri: Hautespen naturala eta Adaptazioa
Hautespen naturala biziraupen eta birsorkuntzan dauden ezberdintasunak direla eta sortzen da. Hilkortasun diferentzia deritzo indibiduoen bizirautea euren birsortzen adinaren arabera. Mutazioak eta jito genetikoa ausazkoak diren arren, hautespen naturala ez da eta normalean hobekuntzak aurkezten ditzuten mutazioak aukeratzen direla. Adibidez, dadu bat jaurtikitzen badugu hau ausazkoa izango da, baina bi daduen arteko zenbakirik altuena hartzen badugu hau ez da ausazkoa. Hau dela eta eboluzioa oso lotuta dago ekologiaren ikerketarekin.
Hautespen nagutara bi esparrutan banatu daiteke: hautespen ekologikoa gertatuko da bizirauten duten izakiak birsortu eta euren geneen ugaritasuna handiagotzen denean gene guztien artean; hautespen sexuala gertatzen da izaki bat beste sexuarekiko interesgarriagoa denean hainbat faktore direla eta, eta horrek ere igoko ditu hainbat generen frekuentziak.
Hautespen naturalak mutazioetan eragiten du modu ezberdinetan. Normalki modurik normalena hautespena estabilizatzea da, mutazio txarren frekunetzia txikituz. Beste hautespen mota batek hautespen direkzionala barnehartzen du, mutazio onuragarrien frekuentzia handiagotuz, eta hautespen artifiziala, gizakiok egiten duguna hainbat espezieren arraza eta barietaterekin.
Hautespen naturalaren prozesuarekin organismoak euren ingurugirora hobeto moldatzen dira denboran zehar. Hala ere ingurugiroa aldakorra izan daitekenez onura horiek beti egongo dira zalantzan eta momentu batean hobekuntza bat dena etorkizunean zailtasun bat izan daiteke.
[aldatu] Erreferentziak
- ↑ 1.0 1.1 FUTUYMA, DOUGLAS J.. 2005. Evolution. Sinauer Associates Inc, Sunderlan, Massachussetts. ISBN 0-87893-187-2
- ↑ GOULD, STEPHEN J.. 2002. The Structure of Evolutionary Theory. Belknap Press. ISBN 0-674-00613-5
- ↑ HALDANE, J. B. S. 1953. The measurement of natural selection in Proceedings of the 9th International Congress of Genetics 1, 480-487 or.
- ↑ LANDE, R. eta ARNOLD, S.J. 1983. The measurement of selection on correlated characters in Evolution 37. 1210-1226 or.
- ↑ 5.0 5.1 Mechanisms: the processes of evolution Berkeley}}
- ↑ MYERS, PZ. 2006. Ann Coulter: No evidence for evolution?. Scienceblogs.com.
- ↑ IAP Statement on the Teaching of Evolution
- ↑ 2006 Statement on the Teaching of Evolution eta AAASk eboluzioaren aurkako politikak salatzen ditu
- ↑ Darwinian Fundamentalism. Stephen J. Gould. 1997. New York Review of Books.
- ↑ PDB 1D65 Helbide honetatik sortua
- ↑ Snustad, P. and Simmons, A. 2000. Principles of Genetics, 2nd edition. John Wiley and Sons, Inc. New-York, 20. or
- ↑ AMINETZACH, Y.T., MACPHERSON JM, PETROV DA. 1992. Pesticide resistance via transposition-mediated adaptive gene truncation in Drosophila. Science. 309. 5735. 754-7 or.
- ↑ Carroll S.B,. Grenier J.K., Weatherbee S.D. 2005. From DNA to Diversity: Molecular Genetics and the Evolution of Animal Design. Second Edition. Blackwell Publishing. Oxford. ISBN 1-4051-1950-0
- ↑ enmicro.pdf
- ↑ Pennisi_2003.pdf
- ↑ Rieseberg LH, Raymond O, Rosenthal DM, Lai Z, Livingstone K, Nakazato T, Durphy JL, Schwarzbach AE, Donovan LA, Lexer C. 2003. Major ecological transitions in wild sunflowers facilitated by hybridization. Science. 301. 5673. 1211-6 or.
- ↑ Grant, P.R., and Grant, B.R. 1992. Hybridization in bird species. Science. 256. 4061. 193-7 or.
- ↑ Gompert Z, Fordyce JA, Forister ML, Shapiro AM, Nice CC. 2006. Homoploid hybrid speciation in an extreme habitat.. Science. 314. 5807. 1923-5 or.
- ↑ Dzidic S, Bedekovic V. 2003. Horizontal gene transfer-emerging multidrug resistance in hospital bacteria. Acta pharmacologica Sinica. 24'. 6. 519-526 or.
- ↑ Andersson JO. 2005. Lateral gene transfer in eukaryotes Cellular and molecular life sciences. 62. 11. 1182-1197 or.
- ↑ Katz LA. 2002. Lateral gene transfers and the evolution of eukaryotes: theories and data. International journal of systematic and evolutionary microbiology. 52. 5. 1893-1900 or.
