País Vasco
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
| Euskal Herria País Vasco |
|
|---|---|
 |
|
 |
|
| Información | |
| Capital: | Pamplona - Iruña |
| Poboación: | 2.891.300 hab. |
| Superficie | 20.870 km² |
| Linguas | Éuscaro, Castelán, Francés |
| Hino nacional | Gernikako arbola |
 |
|
 |
|
O País Vasco (en Éuscaro Euskal Herria, país de lingua vasca). Comprende os territorios que corresponden aproximadamente á área lingüística vasca en tempos históricos. Na actualidade estes territorios repártense nos estados español e francés, gardando niveis de autonomía moi diferentes. Actualmente non hai entidade administrativa recoñecida que comprenda a totalidade do País Vasco. Este é un territorio que moitos independentistas vascos reclaman para a formación dun estado propio.
O País Vasco ocupa unha superficie de 20.664 Qm² no vértice occidental dos Pirineos, no Golfo de Biscaia. Ten a súa propia lingua, o Éuscaro (minoritaria fronte ó francés e o castelán), e unha poboación duns tres millóns de habitantes, dous millóns e medio dos cais teñen a nacionalidade española, e o resto a francesa. O País Vasco estaría constituído por sete provincias (en Éuscaro: herrialdes): Álava, Biscaia, Guipúscoa, Navarra,as cais conforman o Hegoalde; e Baixa Navarra, Lapurdi e Zuberoa, que conforman o Iparralde.
A lingua vasca hoxe é falada habitualmente nalgunhas rexións, sobretodo Guipúscoa e certas partes de Navarra. Noutras, o éuscaro foi sustituido polo castelán ou polo francés. Hoxe en día, o éuscaro ten categoría de lingua oficial na Comunidade Autónoma Vasca e en partes da Comunidade Foral de Navarra, mais non ten recoñecemento oficial nas rexión baixo a administración francesa.
Índice |
[editar] Xeografía
O País Vasco esta composto por sete rexións tradicionais. As catro rexións dentro de España, ou Laurak Bat, forman Hegoalde (“a zona sur”), mentres que as tres dentro de Francia forman Iparralde, ou ("a zona norte").
[editar] Hegoalde
Estas provincias son parte de dúas comunidades autónomas: A CAV e Navarra.
A Comunidade Autónoma Vasca (en vasco: Euskadi) inclúe as provincias de:
- Araba (Álava en castelán), capital Gasteiz, que é tamén capital da Comunidade.
- Biscaia (Bizkaia en éuscaro), capital Bilbao e cómpre citar a capital histórica Gernika-Lumo
- Guipúscoa (Gipuzkoa en éuscaro), capital Donostia. Historicamente a capital é Tolosa.
A Comunidade Foral de Navarra (Nafarroa en éuscaro), capital Iruña.
[editar] Iparralde
As provincias francesas perderon o seu significado administrativo trala Revolución francesa. Iparralde forma parte do département francés dos Pirineos Atlánticos xunto coa antiga provincia de Bearn. O département é parte da rexión francesa de Aquitania.
- Baixa Navarra (Behe Nafarroa en vasco). Capital tradicional: Donibane Garazi.
- Lapurdi, capitais tradicionais: Baiona e Uztaritze.
- Zuberoa, capital Maule.
[editar] Lingua
A lingua propia do pobo vasco é o éuscaro (euskera, euskara ou mesmo üskara segundo os dialectos). Trátase dunha lingua preindoeuropea sen vínculos coñecidos, aínda que se lle teñen atopado semellanzas co íbero e co beréber. Hoxe en día é de estudo obligatorio na CAV e opcional nalgunhas zonas de Navarra. Non ten estatus de oficialidade en Francia.
Tamén se falan o francés, lingua vehicular do ensino en Iparralde, e o castelán é oficial na CAV e en Navarra.
[editar] Política
Malia non haber un estado vasco independente, a Comunidade Autónoma Vasca, composta das provincias de Araba, Gipuzkoa e Bizkaia, ten un alto grado de autonomía.
Navarra ten unha autonomía separada baseada nos seus históricos foros, e que nunca foi sometida a referendo, como pasa coa posibilidade da súa incorporación á CAV.
Iparralde non ten ningunha autonomía de seu e é tan só parte do departamento francés de Pyreneés Atlantiques, con centro en Bearn.
[editar] Partidos políticos
[editar] Partidos con presenza en todo o País Vasco
- O PNV é o máis vello de tódolos partidos nacionalistas con máis de cen anos de historia. É democristián e ten evolucionado cara a posicións moderadas malia manter a demanda de autodeterminación e eventualmente da independencia. É o partido principal na CAV pero ten pouca presenza fora dela.
- Batasuna (Unidade) foi anteriormente coñecida como Herri Batasuna e Euskal Heritarrok. Ten unha ideoloxía nacionalista radical e socialista. Foi declarada ilegal en España no 2003 trala Lei de Partidos, debido á suposta relación con ETA. Tivo representación (12-18%) en todo Hegoalde, sendo en Navarra a principal forza nacionalista. A súa presenza en Francia é mínima.
- Eusko Alkartasuna (EA). Romperon co PNV en 1984, baixo o liderazgo do lehendakari Carlos Garaikoetxea. Defínense como socialdemócratas e son máis insistentes nas súas demandas nacionalistas.
[editar] Partidos con presenza só en Iparralde
- Unión para a Democracia Francesa (Union pour la Démocratie Française), democristián, é o principal partido unionista en Iparralde.
- Parti Socialiste, socialdemócrata, unionista.
- Rassemblement pour la République, conservador, unionista.
- Abertzaleen Batasuna: a principal forza nacionalista vasca no norte.
- Recentemente (finais do 2006 - comezos do 2007), Abertzaleen Batasuna, PNV e EA acordaron presentarse xuntos ás eleccións francesas co nome de Iparralde Bai.
[editar] Partidos con presenza en todo Hegoalde
- Partido Socialista Obrero Español (PSOE), socialdemócrata e unionista, coas súas pólas:
- PSE-EE na CAV.
- PSN en Navarra.
- Izquierda Unida (IU), esquerdistas, federalistas e republicanos, coas súas polas:
- Ezker Batua (EB-IU) na CAV.
- Izquierda Unida de Navarra (IUN) en Navarra.
- Aralar: facción separada de Batasuna, máis forte en Navarra.
- Partido Popular, conservador e unionista, coas súas pólas:
- Unión del Pueblo Navarro.
- Partido Popular del País Vasco.
[editar] Partidos con presenza só en Navarra
- Convergencia Democrática Navarra (CDN), rexionalista de centro, escisión de UPN.
- Batzarre: coalición de esquerdas arredor de Zutik.
- EA, Aralar , Batzarre e EAJ-PNV concurren xuntos nas eleccións navarras baixo o nome de Nafarroa Bai.
[editar] Deporte
O principal deporte do País Vasco, como no resto de Europa, é o futbol. Os equipos Athletic de Bilbao, Real Sociedad, Osasuna e Alavés están presentes na liga española. O Athletic de Bilbao ten unha política de fichar só xogadores vascos (de Navarra, a CAV ou o País Vasco francés). Esta política ten sido aplicada con unha flexibilidade variable.
O ciclismo é moi popular no País Vasco. Nas carreiras de ciclismo a miúdo pódense ver ós aficionados vascos arredor das estradas vestidos de laranxa, a cor da compañía de telecomunicacións Euskaltel.
O ciclista navarro Miguel Indurain (hoxe retirado) foi o primeiro en gañar o Tour de France por cinco veces consecutivas, e tamén gañou o Giro d'Italia e o Campionato Mundial de Ciclismo.
O equipo de ciclismo Euskaltel-Euskadi é un equipo comercial. Eles están a emerxer como un forte rival no Tour de Francia, con corredores como Iban Mayo, Haimar Zubeldia e David Etxebarria.
[editar] Ver tamén
|
|||
| Araba | Biscaia | Guipúscoa | Lapurdi | Navarra | Baixa Navarra | Zuberoa | |||
| Hegoalde | Iparralde |
