Sonntag
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Technische Yschränkung: Dr koräkt Titel wär: »Sonntig« |
 |
Sälle Artikel befasst sech met em Fiirtig; wiiters onder: Sonntig (Begreffserklärig). |
De Sonntig (althochdütsch: sunnun tag, latinisch: dies solis, griechisch: heméra Helíou = Tag vo de Sonne) esch noch dütscher Zählig (DIN 1355) sett em 1. Januar 1976 de sebeti Wochetag, noch chreschtlech/jüdischer Zählig de erscht, ond e dene vom Chreschtetom prägte Länder wöchentleche Fiirtig.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Gsetzlechi Regelige
Praktisch alli europäische Länder händ gsetzlechi Ischränkige vo de Sonntigsarbet. Die wärde hött nömme nor religiös, sondern au sozial oder humanitär begröndet.
[ändere] Entwecklig vom Sonntig
Met de ursprönglech babylonische 7-Tage-Woche send vo de Römer ond Grieche au d Bezeichnige vo de Täg noch de 7 Planete vum geozentrische Welbild öberno worde. So het de erscht Tag, wo de Sonne gwedmet esch gsi, griechisch hêméra Hêliou ond latinisch dies Solis gheisse. Be de Öbernahm vo de Wocheiteilig dor d Germane em 4. Johrhondert n. Chr. händs de Begreff zom „Sonntig“, althochdeutsch sunnûntag öbersetzt. S Chreschtetom dütet de Tag om ond firet de Chreschtus als „s wohre Liecht“ ond d „Sonne vo de Grächtigkeit“. E romanischi Sproche het sech sogar die chelelatinischi Bezeichnig dominica dies (=Tag vom Herr) döregsetzt, so uf französisch dimanche.
[ändere] Früehs Chreschtetom
Die erschte Chreschte send Jude gsi ond händ dä e de Torah bzw. e de Zäh Gebot vorgschrebeni Sabbat als Ruhtag ghalte. „Gedänk em Sabbattag, daß du en heiligisch. Sächs Täg settsch du schaffe ond alli dini Wärch beschecke. Aber am sebete Tag esch de Sabbat vom Herr, vo dim Gott, denne settsch du keis Wärch mache, weder du, no din Sohn, no dini Tochter, no din Chnächt, no dini Magd, no dis Vieh, no din Frömdling, wo e dini Tor esch. Well i sächs Täg het de Herr Hemmel ond Ärde gmacht ond s Meer, ond alles was det drenn esch. Aber am sebete Tag het är vo all sine Wärch grueht. Drom het de Herr de Sabbattag gsägnet ond gheiliget.“ (2. Mose/Exodus 20, 8-10).
A dem Tag vom Herr esch spöter d Uferstehig gfiiret worde, wo noch em Evangelie am drette Tag noch de Chrüzigong, d.h. am Oschtersonntig, erfolgt esch. D Bezeichnig Tag vom Herr läbt hött no i vele romanischi Sproche als Bezeichnig vom Sonntig fort: franz. Dimanche, ital. Domenica, spa. Domingo leite sech vo dies domini, vo de latinische Öbersetzig vom griechische Kyriake heméra, ab.
D Bedütig vom Sonntig werd bereits för de Afang vom 2. Johrhondert dor d' Didache (ca. 90), spöter au dor d' Plinius, de Barnabasbrief, dor de Ignatius von Antiochia om 110 en Asie, dor de Justin de Märtyrer ond dor de Irenäus vo Lyon (om 180) bezügt.
- Didache (ca. 90): Wenn er am Herretag zämechömed, denne brächet s Brot ond säget Danke, nochdem er vorhär euchi Öberträtige bekennt händ, demet euchi Opfer rein send.
- Barnabasbrief, Alexandria (om 100): Dorom begehre mer au de achti Tag (= de Sonntig, de erscht Tag vo de neue Woche) e Freud, a welem au de Jesus vo de Tote uferstande ond, nachdem är sech offenbart het, i Hemmel ufgstege esch.
- Plinius, Chliasie (om 110): Sie händ sech amene bestemmte Tag vor em Sonneufgang z versammle pflegt, zom em Chreschtus als ere Gott en Wächselgsang z senge... Nochher segeds usenand gange ond denn weder zämecho, om Spiis zo sech z nä...
- Justin de Märtyrer, Rom, 1. Apologie (om 150): A dem noch de Sonne benannte Tag fendet d Zämenkonft vo allne, wo e de Städt oder uf em Land omewiile, amne gmeinsame Ort statt. Es wärde d Ufzeichnige vo de Apostel ond d Schrefte vo de Prophete vorgläse, sowiit dass es d Ziit erlaubt. Wenn denn de Vorläser ufhört het, haltet de Vorsteher en Asproch, e dere är ermahnt ond ufforderet, dene schöne Lehre ond Biispel z folge. Denn stönd mer alli zäme uf ond schecke Gebätt zom Hemmel * för eus sälber... ond för alli andere uf de ganze Wält, uf dass mer wördig wärde, ... au i Wärch als Gueti ... Mönsche ond als Beobachter vo de Gebot befonde z wärde, om so s ewige Heil z erlange. Nachdem mer d Gebätt beändet hend, grüesse mer enand mit eme Koss. Denn werd em Vorsteher vo de Brüedere Brot brocht ond en Bächer met ere Meschig vo Wasser ond Wii. Dä nemmts, sändet dör de Name vom Sohn ond vom Heilige Geischt Lob ond Priis zom Vater vo allne Sache empor ond verrechtet en langi Danksägig dodeför, dass mer de Gabe vo em gwördigt worde send. Esch är met de Gebätt ond de Danksägig z Änd, stemmt s ganzi awäsendi Volk i, e dem es seit: Amen. Nochdem de Vorsteher die Dankhandlig vollbrocht ond s ganze Volk igstemmt het, reiche d Diakone, wie si be eus heisse, jedem Awäsende vom dankgsägnete Brot ond vo dem met Wasser vermeschte Wi zom Gnoss dar ond brenge devo au de Awäsende.
Do drus loht sech schlüsse, dass de Bruch bereits zor Ziit vo de ältere Schreftquelle verbreitet gsi esch.
Was sech allerdengs ned loht lo drus schlüsse, esch en dorchgehendi "Heilighaltig" vom Sonntig em Senn vom eme Tag vo de Arbetsrueh. Eher schinnts sech be de meischte Chreschte om es Sammle vo de Gabe vo de Gschäftstätigkeit am erschte Tag vo de Woche (bem Paulus)ond om en geischtlechi Stärkig vor em Afang vo de Arbet(Sonntig als Arbetstag) ghandlet z ha. Au Jesus rueht ned am erschte Tag be sinere Uferstehig (Lukasevangelium Kapetel 24).
Ab em 3. Johrhondert hets ossert de Ebionite no mehrerimol eus wenig bekannti Groppe gä, wo parallel zom Tag vom Herr au Sabbat gfiiret hend, wie z.B. d Albigenserhänd.
Die orthodox Chele haltet bes hött a bsondere Beblische Läsige ond während de Faschteziit a erliechteretem Faschte wie au för de Samschtig ond de Sonntig fescht. D Hauptliturgie fendet allerdengs au do am Sonntig statt, ond dä esch au i orthodoxe Länder de traditionell Tag vo de Arbetsrueh.
[ändere] Spöters Römischs Riich
Em Jahre 321 het de Konstantin I. dä dies solis zom Fiirtig erklärt. Dä vo de Chreschte als Tag vom Herr gfiiret Tag, esch au be de Ahänger vom Mithraskults de heilig Tag gsi. De Konstantin het met dem Edikt also grad zwöi wechtige Religione en Gfalle chönne tue.(ond offe loh, weli är bsonders gmeint het).
- Alli Rechter ond Iwohner vo de Städt, au d Arbeiter vo allne Könscht, sölled am ehrwärdige Tag vo de Sonne ruehe.
Drengendi landwertschaftlechi Arbet esch bem Konstantin usgnoh gsi.
[ändere] Mettelalter
Währenddem em Früehmettlealter Sonntigsrueh em höttige dütsche Sprochrum no keis Thema gsi esch, händ sech em Lauf vom Mettelalter cherchlechi Gebot entwecklet: Chreschte händ mösste am Gottesdienscht teilnä, de Sonntigsfrevel gfährdi (Sonntigsarbet) s Seeleheil. Glichs het au för en allmählechi emmer wiiter zuenähmendi Zahl vo cherchleche Fiiritige golte.
 |
Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe) |
[ändere] Reformation
Fer d Reformation isch dr absolut arbetsfrei Sunndig nit so wesetlich gsi. Bim Heilige vum Sunndig isch es in erster Linie um dr Gottesdienstbsuech gange. Die meiste andere chilchliche Fyrdig sin degege in dr reformierte Chilchene abgschafft worre. Säll au, wil die Katholisch Chilche fer viili Heiligi e Firdig gha het, d'Protestante degege d'Heiligeverehrig fer e verchappti Heiligeabetig ghalde un dorum abglähnt hän.
[ändere] Noizitt
Im 17. Johrhundert chummt dur die vu dr Puritaner beiflusste Pietiste wiider e sabbatähnlichi Sunndigsheiligig uf, wo in dr folgende Johrhunderte dur d'Industrialisierig immer wäniger ighalde wird.
Erst am End vum 19. Johrundert chumme wiider ersti Arbetsgsetze, wo d'Arbet am Sunndig ischränke (z.B. Schwizer Fabrikgsetz vu 1877).
D'Weimarer Riichsverfassig het anno 1919 bestimmt: Der Sonntag und die staatlich anerkannten Feiertage bleiben als Tage der Arbeitsruhe und der seelischen Erbauung gesetzlich geschützt. Nooch em Grundgesetz vu dr Bundesrepublik Dytschland vu anno 1949 isch säller Artikel vu dr Weimarer Verfassig Zitat „Bestandteil dieses Grundgesetzes“.
[ändere] Gegewart
Dr wirtschaftlich Druck dur Maschine, dere ihr Uslastigszitt möglichst 24 Stunde am Dag betragen soll, setzt sich sowohl gege die traditionell-religiöse wie au gege die soziale un humanitären Gründe dur. Nöieri Arbetsgesetze len fer dr Sunndig wiider meh un meh Usnahme zue.
Näbenem Christetum chenne au s'Judetum un dr Islam dr sibedägig Firdigsrhythmus. Zum Judentum lueg Schabbat fer dr Samschdig. Im Islam nimmt dr Fridig d'Rolle vum Sunndig i, wobi dr Dag aber früeher nit völlig arbetsfrei gsi isch, sundern numme us religiöse Gründe jederma dr middäglich Bsuech vu dr Moschee het ermöglicht werre solle. Dr Wucheafang isch aber au im Islam am Sunndig. Arbeitsfreier Dag isch dr Fridig in einige islamische Länder erst im 20. Johrhundert worre — analog zum Sunndig in dr westliche Länder.
In dr USA fange d'[Kalender]]wuche immer noch am Sunndig a.
[ändere] Webgleicher
| Wiktionary: Sonntag – Wortherkunft, Synonym und Übersetzige |
Dr Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Sonntag“ us dr dytsche Wikipedia. E Lischte mit de dörtige Autore kasch dörte aluege
