Stimmloser palataler Frikativ

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Stimmloser palataler Frikativ
IPA – number	138
IPA – Zeiche	ç
IPA – image
Teuthonista	X
X-SAMPA	C
Kirshenbaum	C
Hörbiispiil (Hilfe·info)

Dr Stimmloser palataler Frikativ isch e Konsonant wo sälte vorchunt (numme circa 5% vo allene Sproche).

Im IPA wird dr Luut vumene c mitenere Cédille representiert (ç), i dr Teuthonista miteme grosse X. Inere stränge Uslegig vo dr Dieth-Schrybig schrybt mer defür ĉh.

[ändere] Merchmool

• S'isch e Frikativ; er wird erzeugt indäm dr Luftstrom druch e Engi im Mund druggt wird.
• S'isch e palataler Konsonant; er wird durch direkte Kontakt vo dr Zunge mitem harte Gaume produziert.
• D'Phonation isch stimmlos; er wird produziert ohni dass d'Stimmbänder vibriere.
• S'isch e Oraler Konsonant; d'Luft entwycht durch de Mund.
• S'isch e zentraler Konsonant; dr Luftstrom gangt über d'Mitti vo dr Zunge, aastatt um d'Syte.
• S'isch e egressiver Konsonant; er wird durch s'Ussatme durch d'Lunge erzeugt während d'Glottis gschlosse blybt.

[ändere] Verbreitig

• Im Alemannische chunt de Luut numme i mängi Dialäkt vor:
  • Niideralemannisch: dr ch-Luut vo ich; d'Ussproch vum ch noocheme Vordervokal oder Konsonante. D'hochalemannischi Ussproch als velarer Frikativ goht aber wyt in s'Niideralemannisch. Am Kaiserstuehl sin Wyhl un Saschbe d'nördlichschte Dörfer wo kei [ç] hen (lueg do; Syte 197).
  • Im Schwäbische usserdäm d'Ussproch vum -ig Suffix.
  • Walliserdütsch chennu (chönne).
  • Im Hochalemannische chunt de Luut nüt vor.

• Im Hochdütsche d'Ussproch vum ch noocheme Vordervokal oder Konsonante, im Diminutiv -chen un i Norddütschland d'Ussproch vum -ig Suffix. Also dr Luuut in "ich" oder i dr verballhornerte Ussproch vo Friiburg als "Freiburch".
• Im Änglische wird d'Konsonantekombination /hj/ mangmol als [ç] usgsproche; zum Biispiil human ([çuːmən]) oder huge ([çuːdʒ]). Allerdings wird de Luut meischtens als e eifachs /j/ usgsproche.
  • Im Altänglisch als Allophon vum /h/ i dr Silbekoda voreme Vordervokal; cniht (Bueb): [kniçt].

• Griechisch: χιόνι [ˈço̞.ni], "Schnee".
• Irisch Gälisch; als Phonem: a Sheáin [ə çaːnʲ], "Johann" (Vokativ).
• Norwegisch; als Phonem: kyss [çʏs], "Kuss".
• Aserbaidschanisch; als Allophon vum [c] i dr Koda vunere Silbe oder noocheme stimmlose Konsonant: çörək [ʧœˈɾæç], "Brot".
• Japanisch; als Allophon vum /h/ vor [i] un [j]: 貧血 (hinketsu) [çiŋketsɯ], "Anämie".
• Koreanisch; als Allophon vum /h/ vor [i] un [j].
• Schottisch Gälisch: oidhche, "Nacht".
• Poitevin-Saintongeais (e Langue d'oïl); wo's mit çh gschrybe wird.

Konsonante

Lueg au: IPA, Vokale

Pulmonale Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalv. Retroflex Palatal Velar Uvular Pharyngal Epiglottal Glottal stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth. stl. sth.   nüt-pulmonischi Zeiche Nasal m ɱ n ɳ ɲ ŋ ɴ  Schnalzluut  ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ Plosive p b • • t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ  Implo­siv  ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ  Ejektiv  pʼ tʼ kʼ qʼ sʼ    Approximante    β̞ ʋ ɹ ɻ j ɰ ʁ̞ andri Laterale  ɺ ɫ Vibrante ʙ r • ʀ • Co-artikulierti Approximante  ʍ w ɥ Flap/Tap • ѵ ɾ ɽ • co-artikulierti Frikativ  ɕ ʑ ɧ Laterale Frikative ɬ ɮ • • • Affrikate  p̪f ʦ ʧ ʤ kx Lateral Approximante l ɭ ʎ ʟ