Hywel ab Owain Gwynedd
Oddi ar Wicipedia
Tywysog a bardd oedd Hywel ab Owain Gwynedd (bu farw 1170). Roedd yn fab gordderch i Owain Gwynedd tywysog Gwynedd a Gwyddeles o'r enw Pyfog, ac fe gyfeirir ato weithiau fel Hywel ap Gwyddeles. Roedd Gwerful Goch yn nith iddo trwy ei frawd Cynan.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Ei hanes
Yn 1143 yr oedd gan Cadwaladr, brawd Owain Gwynedd, ran yn llofruddiaeth Anarawd ap Gruffudd o Ddeheubarth. Ymateb Owain oedd gyrru Hywel i gymeryd ei diroedd yng ngogledd Ceredigion oddi ar ei ewythr. Gwnaeth Hywel hynny, gan oresgyn a llosgi castell Aberystwyth. Yn 1147 gyrrwyd Cadwaladr o Feirionnydd gan Hywel a'i frawd Cynan, gan oresgyn a llosgi ei gastell yng Nghynfael.
Yn 1159 ymgynghreiriodd Hywel â rhai o arglwyddi Normanaidd y de yn erbyn yr Arglwydd Rhys
Ar farwolaeth Owain Gwynedd yn 1170, bu brwydro rhwng ei feibion am arglwyddiaeth Gwynedd. Gorfodwyd Hywel i ffoi i Iwerddon gan ei hanner-brodyr Dafydd ab Owain Gwynedd a Rhodri. Dychwelodd yr un flwyddyn gyda byddin o Iwerddon, ond trechwyd ef a'i ladd gan lu Dafydd a Rhodri mewn brwydr ger Pentraeth ym Môn.
[golygu] Ei waith barddonol
Yr oedd Hywel yn fardd galluog, ac mae wyth o'i gerddi wedi eu cadw. Fe'i cofir yn bennaf fel bardd serch a natur. Yn wahanol i eraill o Feirdd y Tywysogion nid oedd yn fardd llys ac felly roedd yn mwynhau'r rhyddid i ganu ar bynciau amrywiol mewn cywair mwy personol.
Yr enwocaf o'i gerddi, mae'n debyg, yw Gorhoffedd Hywel ab Owain Gwynedd lle mae'n canu clodydd Gwynedd, ei brydferthwch naturiol a phrydferthwch ei wragedd. Canodd yn ogystal bump cerdd serch i ferched anhysbys; cerddi sydd yn rhagflaenu'r canu serch telynegol a welir yng ngwaith y cywyddwyr, fel Dafydd ap Gwilym, yn y 14eg ganrif. Mae'n bosibl fod barddoniaeth Ffrangeg y cyfnod, yn arbennig gwaith y Troubadouriaid, wedi dylanwadu ar Hywel. Mae ganddo hefyd ddwy gerdd arwrol sy'n dathlu buddugoliaethau Gwynedd yn erbyn lluoedd brenin Lloegr (Harri II efallai).
[golygu] Llyfryddiaeth
[golygu] Cefndir hanesyddol
- R.R. Davies, The Age of Conquest[:] Wales 1063-1415 (Rhydychen, 1991)
[golygu] Gwaith barddonol
- Kathleen Anne Bramley et al. (gol.), Gwaith Llywelyn Fardd I ac eraill o Feirdd y Ddeuddegfed Ganrif (Caerdydd, 1994). Y golygiad safonol o destunau barddonol Hywel, yng Nghyfres Beirdd y Tywysogion.
| Beirdd y Tywysogion |  |
|---|---|
| Bleddyn Fardd | Cynddelw Brydydd Mawr | Dafydd Benfras | Daniel ap Llosgwrn Mew | Einion ap Gwalchmai | Einion ap Gwgon | Einion ap Madog ap Rhahawd | Einion Wan | Elidir Sais | Goronwy Foel | Gruffudd ab yr Ynad Coch | Gruffudd ap Gwrgenau | Gwalchmai ap Meilyr | Gwernen ap Clyddno | Gwgon Brydydd | Gwilym Rhyfel | Gwynfardd Brycheiniog | Hywel ab Owain Gwynedd | Hywel Foel ap Griffri ap Pwyll Wyddel | Iorwerth Fychan | Llygad Gŵr | Llywarch ap Llywelyn | Llywarch Llaety | Llywarch y Nam | Llywelyn Fardd I | Llywelyn Fardd II | Madog ap Gwallter | Meilyr ap Gwalchmai | Meilyr Brydydd | Owain Cyfeiliog | Peryf ap Cedifor | Y Prydydd Bychan | Philyp Brydydd | Seisyll Bryffwrch | |
