Glorious Revolution
Van Wikipedia
De Glorious Revolution is de benaming van de troonsbestijging van de Nederlandse stadhouder Willem III van Oranje-Nassau en zijn echtgenote Maria Stuart als koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland door middel van een staatsgreep in Londen.
Inhoud |
[bewerk] Voorgeschiedenis
Nederland beleefde in 1672 het rampjaar waarbij het van alle kanten door Keulen, Münster, Frankrijk en Engeland werd aangevallen. In dit rampjaar werd het Eeuwig Edict herroepen en werd Willem III stadhouder gemaakt van Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Groningen en Westerwolde. Willem wist een vrede tot stand te brengen. De gebroeders De Witt, die de republiek in de jaren voor het rampjaar leidden, werden vermoord.
Willems echtgenote was Maria Stuart, de oudste dochter van koning Jacobus II van Engeland. Tot de geboorte van Jacobus' zoon, Jacobus Frans Edward Stuart, op 10 juni 1688 was zij de erfgename van de drie tronen van Engeland, Schotland en Ierland. Haar vader was katholiek en streefde een absolute monarchie na.
Inmiddels had Lodewijk de Republiek weer economisch de oorlog verklaard. Leiden kon zijn laken niet meer in Frankrijk verkopen. Het gevaar was dat Engeland opnieuw de kant van Frankrijk zou kiezen en er opnieuw een rampjaar zou komen. Zo rijpte het plan om Engeland voorgoed tot bondgenoot te maken. De dreigende geboorte van een katholieke erfgenaam leidde ertoe dat de zowel de leidende Whigs als Tories met Willem samenzwoeren om Jacobus van zijn troon te stoten. De eerste contacten waren al gelegd in april 1687 omdat Jacobus de wettelijke discriminatie van katholieken wilde beëindigen. Toen Engeland in april 1688 een vlootverdrag sloot met Frankrijk, raakte Willem ervan overtuigd dat er een geheim bondgenootschap tegen de Republiek gevormd was en hij besloot tot een militaire interventie. Hij vroeg die maand om een uitnodiging om binnen te vallen; toen de nieuwe Prince of Wales geboren was en iedereen in Engeland dacht dat het een ondergeschoven kind betrof, besloten zeven waardigheidsbekleders, de Immortal Seven, inderdaad een brief te sturen die door schout-bij-nacht Arthur Herbert, vermomd als gewoon matroos, op 10 juli aan Willem in Den Haag overhandigd werd.
Willem begon nu een leger te verzamelen; hij haalde huursoldaten uit Duitsland om hier de grensvestingen te bemannen terwijl het Nederlandse leger Engeland binnenviel. De totale kosten van de operatie bedroegen zeven miljoen guldens, in eerste instantie geleend door Amsterdam, joodse bankiers en zelfs paus Innocentius XI, die door Lodewijk XIV aangevallen dreigde te worden. Toen de Franse koning de Staten-Generaal op 9 september bedreigde, maar tegelijkertijd aanstalten maakte de Duitse gebieden aan te vallen in plaats van door de Spaanse Nederlanden naar de Republiek op te rukken, besloten de Hoge Mogenden dat er nog net tijd was voor een preventieve aanval om Engeland aan onze kant te brengen en keurden de operatie goed.
[bewerk] Invasie
Willem en Maria Stuart vertrokken met een leger van 14000 huursoldaten in Nederlandse dienst en 7000 anderen (onder meer Hugenoten, en Engelse en Schotse vrijwilligers) uit Hellevoetsluis naar Engeland op 11 november. De armada van Willem was, met 53 oorlogsschepen en een kleine 400 transportschepen, zo'n vier keer groter dan de Spaanse Armada van 1588. De snelheid waarmee de hele operatie werd opgezet liet diepe indruk achter. Willem ging op 15 november bij Torquay in Devon aan land en spoedig werd duidelijk dat zijn leger sterker was dan dat van zijn neef en schoonvader. Deze laatste talmde omdat hij onzeker was over de trouw van zijn troepen en verloor daardoor alle steun. Eerst deed hij nog alsof hij wilde onderhandelen maar op 21 december poogde Jacobus, ervan overtuigd dat zijn Engelse vijanden hem wilden laten onthoofden, naar Frankrijk te vluchten. Hij gooide het Grootzegel al in de Theems maar werd door vissers gevangen genomen. De Engelse Lords vroegen Willem de orde te herstellen maar vroegen ook Jacobus nu serieus de onderhandelingen te hervatten. Dat zinde Willem niet en hij vroeg Jacobus om zich "voor zijn eigen veiligheid" uit Londen te verwijderen. Willem vaardigde een bevel uit aan alle troepen in en rond Londen om zich terug te trekken. Hier werd veelal gevolg aan gegeven. Op 28 december trokken de toekomstige nieuwe koning en koningin van Engeland Londen binnen; vijf dagen later vluchtte Jacobus met medeweten van Willem naar Frankrijk.
Willem liet een Conventie bestaande uit verkozen parlementariërs bijeenroepen om de troonsopvolging te regelen. Het Lagerhuis wilde Willem wel — zij het ten dele als gekozen koning vanuit het principe van de volkssoevereiniteit — maar de Lords wilden Willem alleen als regent of als prins-gemaal. Willem dreigde daarop zijn leger naar de Republiek terug te trekken, wat een burgeroorlog ten gevolge gehad zou hebben. Onder deze druk gaven de Lords toe en Willem en Mary werden gezamenlijk tot soeverein uitgeroepen nadat ze een Declaration of Rights hadden aangehoord.
[bewerk] Consolidatie
Londen werd daarna maandenlang door Nederlandse troepen bezet gehouden. Tot de Slag aan de Boyne in Ierland 1690 bleef Willems positie echter wankel en kon hij zich alleen door zijn buitenlandse troepen handhaven. Er was nog sterke steun voor Jacobus, vooral in Ierland en Schotland, maar ook in Engeland zelf. In 1691 gaven de Ieren zich eindelijk over en in oktober werd het Verdrag van Limerick getekend. Willems bevelhebber, Ginkel, had de katholieken ruime voorwaarden toegestaan, maar later zouden deze niet nagekomen worden. Hiermee oefenden Ierse protestanten wraak voor de gebeurtenissen van 1641, toen zij door de katholieken belaagd waren.
[bewerk] Erfenis
De Glorious Revolution is het prille begin van de parlementaire democratie in Engeland; de rechten van de koning werden wat beperkt en doordat Willems band met het land vrij zwak was wist het parlement een machtspositie te verwerven die het nooit meer zou afstaan.
King Billy is nog altijd de held van de protestantse Unionisten. In de 'troebelen' die Noord-Ierland sinds 1969 geplaagd hebben, speelt de herinnering aan de Glorious Revolution een grote rol. De Slag aan de Boyne wordt nog elk jaar in juli herdacht met orangistische marsen, die door de katholieken als provocerend worden ervaren.
Voor Nederland leken de gevolgen eerst heel gunstig omdat men nu een bondgenoot had tegen Frankrijk. De vele oorlogen die zo mogelijk werden, putten echter de financiën uit en Nederland zou na 1712, toen het bijna bankroet was, zijn positie als grote mogendheid voorgoed verliezen. Na 1688 verplaatsten de grote handels- en bankiershuizen hun activiteiten ook steeds meer van Amsterdam naar Londen. In deze periode zou de Republiek zijn voorsprong op Engeland geleidelijk kwijtraken.
