Kreta
Van Wikipedia
| Kreta (Κρήτη) | |
 |
|
| Hoofdstad | Iraklion |
| Oppervlakte | 8.336 km2 |
| Inwoners | 601.131 (2001 [1]) 72 /km2 |
| Departementen | Chania Rethimnon Iraklion Lassithi |
Kreta (Grieks: Κρήτη = Kriti), ook wel bekend onder de Venetiaanse benaming Candia, is het grootste van de Griekse eilanden, en is het op vijf na grootste eiland in de Middellandse Zee. Het eiland vormt, samen met een paar kleine nabijgelegen eilanden, tevens de meest zuidelijke van de dertien Griekse regio's.
Inhoud |
[bewerk] Bestuurlijke indeling
Bestuurlijk is het eiland opgedeeld in vier departementen (nomi):
Het inwonertal bedroeg in 2004 zo'n 600.000 waarvan ongeveer de helft in het departement Iraklion woont. Het havenstadje Ierapetra (14.000 inw.) is de meest zuidelijke stad van West-Europa.
[bewerk] Geschiedenis
Het eiland Kreta is ontstaan door het over elkaar schuiven van Europese en Afrikaanse continentale platen op vergelijkbare wijze als waarop de Alpen en de Himalaya zijn ontstaan. De oudste tekenen van beschaving op Kreta dateren uit ongeveer 6500 v. Chr. toen volkeren uit Klein-Azië zich naar het eiland begaven. Deze periode staat bekend als het Neolithicum en kwam ten einde in ongeveer 3000 v. Chr. Rond die tijd bloeide de Minoïsche beschaving op. Deze bracht goede zeevaarders, handelaars en landbouwers voort. Omdat zij vrijwel de gehele oostelijk Middellandse Zee onder controle hadden en vrijwel geen vijanden hadden, konden zij zich ontwikkelen tot een bijzonder hoge beschaving. Knossos was vermoedelijk een belangrijk ceremonieel en politiek centrum. Aan deze Minoïsche beschaving kwam rond 1400 v. Chr. een einde. Dit wordt vaak in verband gebracht met een waarschijnlijk allesverwoestende aardbeving en vulkaanuitbarsting (Thera). In deze gebeurtenis ziet men zelfs de aanleiding voor de legende van Atlantis. Dendrochronologisch onderzoek heeft echter uitgewezen dat de Thera uitbarsting ruim twee eeuwen voordien (1628 v. Chr.) heeft plaats gehad.
Rond 1000 v. Chr. trokken volken vanuit het Griekse vasteland naar Kreta en brak de Dorische tijd aan. De daaropvolgende 2500 jaar worden gekenmerkt door een aaneenschakeling van oorlogen. Achtereenvolgens vielen Romeinen, Arabieren, Byzantijnen, Venetiërs en Turken het eiland binnen. Tijdens de Turkse overheersing, die was begonnen in 1645, begonnen de Kretenzers een grote onafhankelijkheidstrijd. Deze strijd was eerst vrij beperkt, maar na het drama van het Arkadi Klooster in 1866 begonnen de Kretenzers een heuse revolutie die uit eindelijk leidde tot de ongewilde onafhankelijkheid van Kreta in 1898. Ongewild, want Kreta wilde aansluiten bij Griekenland. Kreta werd daarna tijdelijk bestuurd door de Griekse Prins George, maar stond nog wel onder de soevereiniteit van de Turkse Sultan. In 1913 werd Kreta uiteindelijk opgenomen in het Koninkrijk Griekenland na de overwinning van Griekenland in de Balkanoorlog.
In mei 1941 landden Duitse parachutisten in het westen van Kreta in een poging het eiland over te nemen. Na een zware strijd tussen Australiërs, Nieuw-Zeelanders en Grieken enerzijds en Duitsers anderzijds, viel Kreta uiteindelijk in handen van de Duitsers.
[bewerk] Zie ook:
[bewerk] Geografie
De oppervlakte van Kreta bedraagt ruim 8300 vierkante kilometer. Kreta ligt in het zuiden van de Egeïsche Zee en vormt de grens met de Libische Zee. Het eiland is 260 km lang en de breedte varieert van 12 km (bij Ierapetra) tot 60 km (tussen Dion en Lithinon). Kreta is zeer bergachtig en van west naar oost zijn er drie gebergtes te onderscheiden. In het westen bevindt zich de Lefka Ori (Witte Bergen), waarvan met 2452 m de Pachnes de hoogste top is. Deze bergen zijn gedurende de winter altijd wit en zelfs tot begin juni ziet u hier vanop grote afstand de resterende sneeuw. De Samariakloof loopt hier doorheen. In het centrale deel van Kreta bevindt zich de Ide Oros of Pseloreites met de Psiloritis als hoogste berg (2456 m). In het oosten ligt de hoogvlakte van Lassithi waarvan de Dikti met 2148 m de hoogste berg is. De bergen bestaan grotendeels uit kalksteen (ons woord 'krijt' komt van Kreta) en herbergen veel grotten en tegen de 50 kloven. Er lopen verspreid over Kreta een aantal kleine riviertjes die een groot deel van het jaar droog staan.
[bewerk] Eilanden
Kreta telt een aantal kleine bijbehorende eilandjes, waaronder het belangrijkste dat van Gavdos (29,6 km²) is. De meest interessante zijn waarschijnlijk de zuidoostelijke eilandjes Krissi en Koufonisi (4,8 km²), die onbewoond zijn.
De kustlijn heeft een lengte van ruim 1050 km. De zuidkust van Kreta kenmerkt zich door de steile rotswanden en door sterke erosie. De noordkust is een stuk vlakker en aan deze zijde bevinden zich dan ook de meeste stranden. De weinige strandjes aan de zuidkust liggen meestal afgelegen in baaien. De afstand tussen Kreta en het vaste land van Griekenland bedraagt ongeveer 100 km. Zo'n 300 km ten zuiden van Kreta ligt het Afrikaanse land Libië.
[bewerk] Steden
De grootste stad van Kreta is Iraklion met ongeveer 150.000 inwoners. Andere belangrijke steden zijn Chania (65.000 inw.) in het noordwesten, Rethimnon (30.000 inw.) dat precies tussen Iraklion en Chania in ligt en Agios Nikolaos (10.000 inw.) in het oosten. De voertaal op Kreta is Grieks, wat ter plaatse in dialect gesproken wordt.
[bewerk] Bezienswaardigheden
Op Kreta zijn veel archeologische vindplaatsen aan te treffen en het eiland heeft een mooi landschap.
- Knossos
- Festos
- Samariakloof
- Kloof van Agia Irini
- Arkadi Klooster
- Spinalonga
- Meer van Kournas
- Kato Zakros
- Vaï
- Toplou klooster
[bewerk] Natuur
De Kretenzische flora is van een uitzonderlijke diversiteit: er groeien maar liefst 2170 verschillende soorten planten en bloemen (in heel Griekenland, naar schatting, ruim 6000) en vele daarvan komen alleen op Kreta voor: het Kretenzische zonneroosje, de Kretenzische iris, de Kretenzische pijpbloem, de Kretenzische zwaardlelie en de Diktamo, verwant aan onze majoraan. De meest zeldzame soorten worden in de bergen gevonden. Ook wilde kruiden worden voornamelijk in de bergen gevonden, waarbij salie, marjolein, tijm en dragon het meest gekend zijn.
Wandelaars kunnen eind april of begin mei 25 soorten orchideeën zien. Dit is overigens sterk afhankelijk van de plaats waar men gaat wandelen, zie onder, en van hoe het voorjaar verloopt. Tussen een 'vroeg' en een 'laat' voorjaar kan wel zes weken tijdsverschil zitten. In een laat voorjaar (zoals in 2003) begint dan eind april voor zeer veel planten tegelijk de bloeiperiode, maar in een vroeg voorjaar (zoals in 2000) wordt de bloei van deze soorten over een langere periode 'uitgesmeerd' zodat beduidend minder soorten tegelijk bloeien.
Er zijn 311 soorten planten die nergens anders in Griekenland voorkomen en nog eens 57 Aziatische soorten zijn ook elders in Europa onbekend. De vegetatie van Kreta heeft in het verleden te lijden gehad door sterke ontbossing, met name tijdens de Venetiaanse en Turkse overheersing. Dit gebeurde hoofdzakelijk om het hout te verkrijgen voor de bouw van schepen. Al eeuwen lang is de geit (ook wel de gesel van de Middellandse Zee genoemd) een belangrijke factor, naast - meer recent - het bouwen van hotels en appartementen op land waar voorheen interessante en zeldzame planten groeiden.
Wie op Kreta op zoek gaat naar planten moet met diverse zaken rekening houden. Zoals op veel andere plaatsen is de hoogte boven zeeniveau van veel invloed, hoe hoger boven zeeniveau, hoe later het voorjaar begint. Op een gegeven tijdstip kan men in de bergen wellicht nog soorten in bloei zien, die dan lager, aan de kust, al zijn uitgebloeid. Verder speelt het verschil tussen Oost en West, tussen Noord- en Zuidzijde op Kreta een grote rol. Het Westen krijgt circa 30 procent meer regen dan het Oosten en blijft dus naarmate de zomer vordert langer groen. Aan de zuidkust valt gemiddeld minder regen dan aan de noordkust, zodat het Noordwesten beduidend meer neeralsg heeft dan het Zuidoosten. De bergdalen kunnen plaatselijk zeer lang groen blijven door de geleidelijk smeltende sneeuw. Diverse hoogvlakten, zoals die van Lassithi en die rond Amari zijn relatief vochtig, de grote centrale vlakte in het zuiden (rond Agii Deka en Mires is droog. Daarnaast heeft de geologie nog invloed: op kalk groeien andere plantensoorten dan op het oergesteente van de Lefka Ori en de Idi.
Mooie gebieden waar typische vegetaties te zien zijn, zijn de Topolia-kloof ten zuiden van Voulgaro in de buurt van Kissamos; en de kloven, waarvan Kreta er circa 45 heeft, in het algemeen. Al is de Samaria-kloof het bekendst, sommige andere zijn wat de vegetatie betreft zeker zo interessant, zoals de Imbros-kloof juist ten oosten van de Samaria-kloof en de Kourtaliotis- en Kotsofou-kloof, waar men overigens ook vaak gieren kan zien. Verder is de zuidkust, met name in de omgeving van Chora Sfakion, bij Paleochora en ten oosten van Ierapetra interessant door de extreem droge biotoop met veel kussenvormige stekelige soorten. De Amari-hooglanden ten oosten van Spili op centraal-Kreta zijn bijzonder soortenrijk; waar de Tripolitsa kalksteen aan de oppervlakte komt, kun men tot wel 25 soorten orchideeën tegelijk in bloei zien staan. Het verdient wel aanbeveling om een gids mee te nemen die de groeiplaatsen kent; van een afstandje merkt men er vaak niets van dat sommige plaatsen zo rijk zijn aan planten, doordat ze vaak verborgen in rotsspleten groeien.
De Exkursionsflora van Jahn & Schoenfelder is een nuttig hulpmiddel bij het determineren van de Kretenzische planten. Voor de geologie is de Field Guide to the Geology of Crete van C.G. Fassoulas handig. George Sfikas schreef diverse boeken over de flora van Kreta en Adalbertis Antonis over de orchideeën in het bijzonder. Op Kreta zelf is in veel steden wel het een en ander te koop en er zijn de laatste jaren ook prachtige werken over de Griekse flora uitgegeven. Het is echt de moeite waard om zich te oriënteren voor men op zoek gaat, dit bespaart veel moeite en kan prachtige foto's opleveren.
[bewerk] Klimaat
Kreta heeft een Middellandse Zeeklimaat met droge, hete zomers en milde regenrijke winters. In de zomer liggen de gemiddelde dagtemperaturen op zeeniveau rond de 30°C met uitschieters naar 40°C. In de winter bedraagt de gemiddelde middagtemperatuur op zeeniveau circa 15-20 graden hoewel koudere perioden wel voorkomen. De minimumtemperaturen liggen dan net boven het vriespunt, hoewel nachtvorst wel voorkomt. Natuurlijk gelden in de bergen lagere temperaturen, in de zomer is het daar meestal aanmerkelijk koeler, rond 20-25 graden met s'nachts een sterke afkoeling tot 5 a 10 graden.
De verschillen in regenval en temperatuur tussen Oost en West, tussen Noord en Zuid zijn aanmerkelijk: het Westen krijgt globaal gezien een derde meer regen dan het Oosten, de noordkust heeft een derde meer regen dan de zuidkust. De oorzaak is dat de regens in het voorjaar in het Noordwesten langer aanhouden, en in het najaar daar het eerst beginnen.
In de winter staat Kreta onder invloed van Genua-depressies, d.w.z. depressies die ontstaan in de westelijke Middellandse Zee en van daaruit oostwaarts trekken. Doordat in de winter de luchttemperatuur lager is dan die van het zeewater (dan ca 16 graden) ontstaat plaatselijk een onstabiele situatie waardoor makkelijk neerslag zal vallen. Naarmate in het voorjaar de luchttemperatuur hoger wordt, verdwijnt de onstabiliteit en kan de lange droge zomer beginnen. Wanneer dit omslagpunt is bereikt hangt samen met de hoeveelheid en sterkte van de depressies -- deze hangen samen met veel bewolking die de zon tegenhoudt en met veel neerslag die door verdamping het land afkoelt, wat opwarming door de zon tegenwerkt.
De regens in het najaar kunnen al vroeg in september beginnen, of pas eind oktober of zelfs in november. De temperatuur blijft in deze periode aangenaam. Als de luchttemperaturen tenslotte zakken onder het niveau van de (in de zomer flink gestegen) watertemperaturen, treedt onstabiliteit op waardoor de kans op regen sterk stijgt. Ook de hoogte boven zeeniveau speelt een rol: de bergen ontvangen doorgaans (veel) meer regen dan het laagland. Zo krijgen de Lefka Ori circa 2000 mm regen per jaar tegen Vai aan de oostkust circa 500 mm per jaar. Toch valt in de zomer (juni-augustus) ook in de bergen vaak geheel geen neerslag.
Kreta staat bekend om het 'aangename' klimaat, wat inhoudt dat het er zelden benauwd is. De ligging omringd door zee houdt in dat het op Kreta haast altijd wel waait. De meest gebruikelijke winden waaien uit het westen. In de zomer kan een straffe noordenwind, de Meltemi, opsteken, die dagenlang kan aanhouden en voor flinke afkoeling zorgt; in de winter waait soms de Notia, die lijkt op de foehn. Deze wind uit de Sahara is van oorsprong droog, verliest eventueel vocht als hij tegen de centrale bergen van Kreta opstijgt om dan tijdens de daling naar de noordkust sterk op te warmen. Het is een stoffige, sterk drogende wind die als vervelend wordt ervaren. Dit zijn echter uitzonderingen. Een andere factor die het klimaat van Kreta aangenaam maakt is de matigende invloed van de zee waardoor het 's zomers nooit snikheet wordt; de middagtemperaturen in Heraklion en Chania liggen 's zomers vaak rond 30 graden terwijl die op het Griekse vasteland ruim boven de 35 graden uitkomen. Ook de winters op Kreta zijn gematigder, en door de zuidelijke ligging zachter, dan die in (bijvoorbeeld) Athene.
Bij minder stabiel weer kunnen wolken in de ochtend lang tegen de noordzijde van de bergen blijven hangen, wat tot in het late voorjaar en vanaf de vroege herfst wel (zelden) kan voorkomen. De nevel kan condenseren op planten die hier niet zouden kunnen groeien wanneer ze op deze manier niet van water werden voorzien. Meestal trekken deze nevels in de loop van de dag weer op.
[bewerk] Beroemde Kretenzers
Het eiland Kreta heeft ook een aantal beroemde personen voortgebracht.
- Nikos Kazantzakis, een beroemde Griekse schrijver
- Domenikos Theotokopoulos (alias El Greco), een bekende Griekse schilder
- Eleftherios Venizelos, een beroemde Griekse politicus
- Gabriël, de beroemde abt van het Arkadi Klooster
- Kostis Giaboudakis, de beroemde held van het drama bij Arkadi
- Charikleia Daskalaki, de beroemde heldin van het drama bij Arkadi
- Nikos Machlas, de bekende voetballer die o.a. bij Vitesse en Ajax speelde
[bewerk] Sport op Kreta
Op Kreta zijn verscheidene professionele sportaccommodaties. Dit zijn voetbal- en atletiekstadions.
- Pankritiko Stadion - Heraklion - cap. 33000
- Theodoros Vardinoyannis Stadion - Heraklion - cap. 9000
- Chania Stadion - Chania - cap. 3000
- Gallos Stadion - Rethimno - cap. 1300
| {{{afb_links}}} | Regio's en departementen in Griekenland |  |
{{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Attika: Athene - Oost-Attika - Piraeus - West-Attika |
|||
| Bronnen en referenties: |
