Scharnhorst
Van Wikipedia
 De Scharnhorst (1939) |
|
| Carrière |  |
|---|---|
| Besteld: | 25 januari 1934 |
| Werf: | Deutsche Werke, te Kiel |
| Kiellegging: | 15 mei 1935 |
| Tewaterlating: | 3 oktober 1936 |
| In dienst: | 7 januari 1939 |
| Status: | Gezonken 26 december 1943 |
| Algemene kenmerken | |
| Deplacement: | 31.552 long ton (standaard) 38.900 long ton (volgeladen) |
| Tonnage: | |
| Lengte: | 229,8 meter ll, 235,4 meter oa |
| Breedte: | 30 meter |
| Diepgang: | 10 meter |
| Voortstuwing en vermogen: | 3 Brown-Boveri turbines, 161.164 pk (120,18 MW) Drie driebladige schroeven met een diameter van 4,8 m |
| Snelheid: | 31,5 knopen |
| Bereik: | 10.100 zeemijlen (18.700 km) met een snelheid van 19 knopen (35 km/u) |
| Bemanning: | 1668 waarvan 60 officieren |
| Bewapening: | 9x 283 mm (3x3) 12x 150 mm (4x2, 4x1) |
| Vliegtuigen en faciliteiten: | 3 Arado Ar196A-3, 1 katapult |
De Scharnhorst was een Duits slagschip ¹ uit de Gneisenau-klasse die dienst deed tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het stond bekend als de succesvolste van alle Duitse bovenwaterschepen. Het schip werd bekend door diverse overwinningen, maar ook door de spectaculaire ondergang op 26 december 1943. Er was één, vrijwel identiek, zusterschip, de Gneisenau.
- ¹ Bij de Royal Navy werden deze schepen, door hun lichtere bewapening als battle cruiser aangeduid.
Inhoud |
[bewerk] De bouw
In 1934 begon de Duitse Kriegsmarine in het kader van het bewapeningsplan van de zojuist aangetreden NSDAP-regering met de bouw van een nieuw slagschip. Het zou de naam Scharnhorst krijgen, naar de Pruisische generaal Gerhard von Scharnhorst, die vooral tijdens de Napoleontische oorlogen actief was.
Nadat de kiel was gelegd, werd de bouw echter stopgezet, omdat nieuwe plannen voor een geheel nieuw type slagschip waren ontwikkeld. Om een betere balans te vinden tussen snelheid en bewapening werd ervoor gekozen het schip langer en minder breed te maken. Hierdoor zou het schip sneller en wendbaarder worden. De bewapening was lichter dan gebruikelijk in die tijd voor slagschepen: men koos voor een 28 cm (eigenlijk 283 mm - 11.1 inch) kanon, gebaseerd op een ontwerp van voor de Eerste Wereldoorlog, omdat een 38 cm kanon niet op tijd gereed zou zijn. In het Plan Z, voor de herbouw van de Duitse Kriegsmarine, was overigens wel het voornemen opgenomen de schepen op een later tijdstip alsnog te bewapenen met een 38 cm kanon. Dat is echter nooit gebeurd.
Door het lichtere kanon werden de schepen in het buitenland, vooral in Groot-Brittannië, nog wel gezien als een nieuw type slagkruiser, maar de Duitse marine sprak zelf consequent van Schlachtschiffe. Naar grootte (bijna 35.000 longton) en bepantsering (tot 180 mm staal) waren het inderdaad slagschepen.
De nieuwe kiel werd uiteindelijk in 1935 gelegd. Zestien maanden later, in oktober 1936, werd het schip gedoopt en mocht het uitvaren.
Het schip werd in januari 1939 toegewezen aan kapitein Otto Ciliax. In april werd hij opgevolgd door de pas benoemde bevelhebber van de Duitse marine, admiraal Erich Raeder.
[bewerk] De oorlogsmissies
[bewerk] Eerste missie
De eerste oorlogsoperatie waaraan de Scharnhorst deelnam, was een gezamenlijke missie met de Gneisenau in het noorden van de Atlantische Oceaan, bedoeld om een Britse patrouille tot zinken te brengen. De Duitse vloot voer uit op 21 november 1939 en onderschepte op 23 november de Rawalpindi, een bewapende handelskruiser van de Britse vloot. De Rawalpindi had geen enkele kans en werd tot zinken gebracht. Slechts 38 van de 276 bemanningsleden overleefden de aanval. De Duitse vloot werd na de aanval echter door een Britse vloot achtervolgd. Deze vloot bestond uit enkele sterk bewapende slagschepen zoals de Hood en de Repulse. De Duitse vloot kon echter ontkomen en vond een onderkomen in Wilhelmshaven.
[bewerk] Tweede missie
Na deze operatie nam de Scharnhorst deel aan de invasie van Noorwegen, in april 1940. De Duitse troepen mochten de neutraliteit van het Zweedse grondgebied niet schenden en waren daarom volledig aangewezen op een invasie over zee. Tijdens deze operatie moest de Scharnhorst, naast haar gebruikelijke bemanning van 1.900 koppen, nog eens 800 soldaten vervoeren en daarmee de Noorse havenstad Trondheim veroveren. De Scharnhorst vuurde enkele schoten landinwaarts op strategische doelen nabij Trondheim en zette daarna de Duitse soldaten aan land. Trondheim werd in enkele uren veroverd.
Vervolgens ondernam de Britse Royal Navy een poging om de Noorse kusten te bevrijden van de Duitsers. De Scharnhorst moest hierbij Britse oorlogsschepen van de kust weren. Op 9 april bracht de Scharnhorst de Britse kruiser Renown tot zinken. Een dag later voerde de Scharnhorst, samen met haar zusterschip Gneisenau, een aanval uit op het Britse vliegdekschip Glorious en de twee torpedobootjagers Ardent en Alcasa, die het vliegdekschip escorteerden. Na een twee uur durend gevecht werden zowel de Glorious als de Alcasa en de Ardent tot zinken gebracht. Vlak voordat de Ardent ten onder ging, vuurde dit schip nog een torpedo af die de Scharnhorst midden in de boeg trof. De bepantsering van de boeg was echter te sterk om een groot gat te veroorzaken en dus bleef de Scharnhorst drijven. Het schip was echter zwaar beschadigd en moest voor reparatie terugkeren naar Wilhelmshaven. Op de terugweg werd de Scharnhorst aangevallen door vier Short Shunderland bommenwerpers. Alle toestellen werden door de luchtafweer neergeschoten, maar men kon niet voorkomen dat het schip door een 600 kg bom op het voordek getroffen werd. De Scharnhorst was nu zeer zwaar beschadigd.
[bewerk] Derde missie
Na een reparatie die acht maanden duurde was de Scharnhorst weer volledig zeewaardig. In december 1940 voer het schip uit om de zeeblokkade van torpedobootjagers te vernietigen die de Britse marine tussen Groot-Brittannië en IJsland had gelegd. De Scharnhorst beschoot de Britse torpedobootjagers, samen met haar zusterschip Gneisenau, maar moest haar aanval afbreken toen de veel sterkere Britse slagschepen Revenge en Warspite aan de horizon verschenen.
Later kreeg de Gneisenau technische problemen met haar stoomketel waarop de twee schepen terugkeerden naar Duitsland.
[bewerk] Vierde missie
In januari 1941 voer de Scharnhorst opnieuw uit, ditmaal onder commando van Admiraal Gunther Lütjens, de latere gezagvoerder van de Bismarck. Het doel van deze missie was de Britse konvooien ten westen van Ierland aan te vallen. (Uit angst voor U-boten voeren Britse olietankers vanaf Noord-Afrika nooit langs Frankrijk. Ze maakten liever een omweg over de Atlantische oceaan en voeren dan om Ierland heen om zo in Noord-Engeland aan te komen).
De missie was zeer gevaarlijk, omdat vanwege de massale aanwezigheid van Britse torpedobootjagers in het gebied moest worden afgezien van ondersteuning voor de Scharnhorst met U-boten.
De Scharnhorst vertrok op 21 januari 1941 vanuit Wilhelmshaven, trok door de Denemarkenstraat, en voer vervolgens achter Groot-Brittannië langs. Op 30 januari kwam de Scharnhorst ten westen van Ierland aan.
Na een week vruchteloos gepatrouilleerd te hebben, zag de Scharnhorst op 8 februari voor het eerst een Brits konvooi varen. De Scharnhorst voerde een aanval uit, bracht een schip tot zinken en moet daarna weer weg vluchten toen het Britse slagschip Ramillies het konvooi te hulp schoot.
Na weer twaalf dagen gepatrouilleerd te hebben, zag de Scharnhorst een ander konvooi varen. De Scharnhorst wist vier schepen tot zinken te brengen, maar kon niet voorkomen dat de andere schepen in een storm wisten te ontkomen.
Op 7 maart zag de Scharnhorst ten zuidwesten van Ierland een konvooi varen. De Scharnhorst viel aan, maar werd zelf aangevallen door Britse bommenwerpers die haar bij toeval hadden gezien. De Scharnhorst wist alle luchtaanvallen af te slaan, maar het konvooi was intussen ontsnapt.
De meest succesvolle aanval voerde de Scharnhorst uit op 15 maart 1941. Door de mist was een konvooi uit elkaar gedreven. De Scharnhorst maakte van de gelegenheid gebruik en viel een groep van elf onbewaakte olietankers aan. Geen van de tankers wist te ontkomen. De volgende dag vernietigde de Scharnhorst nog eens acht andere transportschepen.
Hierna voer de Scharnhorst naar de haven van Brest in het bezette Frankrijk om daar nieuwe brandstof en munitie in te slaan. Toen de Scharnhorst op 22 maart in de haven van Brest arriveerde, gaf het Franse verzet per radio de locatie van het schip door aan de Britse luchtmacht, die nog diezelfde dag een luchtaanval uitvoerde. Het schip raakte hierbij zwaar beschadigd. Een bom van duizend kilo viel door het dek en kwam in de machinekamer tot ontploffing waardoor één van de twee stoomturbines werd vernietigd.
Omdat in Brest te weinig reparatiefaciliteiten waren, moest de Scharnhorst nu op één stoomturbine terugvaren naar Wilhelmshaven. Het schip kon slechts een snelheid van 5 knopen behalen en moest door het zwaarbewaakte Nauw van Calais. Admiraal Lütjens besloot het er toch op te wagen. Onder begeleiding van een aantal luchtverdedigingschepen voer hij dwars door het Kanaal. De Britse marine was op de hoogte van de tocht en patrouilleerde met vliegtuigen boven het Kanaal, maar wist de Scharnhorst niet op te sporen. Het langzaam varende schip doorkruiste moeiteloos het Kanaal en arriveerde veilig in Wilhelmshaven, waar Lütjens en zijn bemanning als helden werden ontvangen.
Tussen 21 januari en 22 maart 1941 had de Scharnhorst niet minder dan 24 schepen tot zinken gebracht. Een record dat de gehele oorlog ongebroken zou blijven.
Terwijl de Scharnhorst gerepareerd werd, kreeg Lütjens tijdelijk het bevel over de Bismarck. Ook met dit schip moest hij ten westen van Ierland konvooien aanvallen. Lütjens zou tijdens deze reis met de Bismarck ten onder gaan, en vervolgens kreeg admiraal Erich Bey het commando over de Scharnhorst.
[bewerk] Vijfde missie
Door de schade aan de stoomketel en gebrek aan geld voor reparaties duurde het tot september 1941 voordat de Scharnhorst weer actief kon deelnemen aan de oorlog. Onder commando van Erich Bey moest de Scharnhorst nu een aanval uitvoeren op de Britse konvooien die vanaf de oostkust van Engeland munitie en wapens naar Moermansk brachten. Deze bevoorrading gebruikten de Russen voor hun strijd tegen de Duitsers. De Scharnhorst moest samen met het slagschip Tirpitz een zeeblokkade vormen in de Noordelijke IJszee nabij het eiland Spitsbergen. De Amerikaanse konvooien voeren langs dit eiland. Zou de missie slagen, dan zouden de bevoorradingslijnen naar Rusland worden afgesneden. Het Rode Leger zou dan spoedig zonder munitie komen te zitten.
Op 30 september 1943 veroverden de Scharnhorst en de Tirpitz het zeegebied nabij de Spitsbergen. De twee schepen wisten het gebied gedurende een periode van 2 maanden bezet te houden en brachten talloze Britse koopvaardijschepen tot zinken. Begin november 1943 bombardeerden ze, ondersteund door negen torpedojagers, alle nederzettingen op Spitsbergen. In diezelfde maand voerden de Britten Operation Source uit, gericht op het vernietigen van de grote Duitse oorlogsschepen. De Tirpitz werd daarbij zwaar beschadigd, maar ze troffen de ankerplaats van de Scharnhorst in de Kåfjord echter leeg aan.
Op Eerste Kerstdag voerde de Scharnhorst, in de Barentszee, een aanval op een Amerikaans konvooi uit. Het gehele konvooi werd vernietigd, maar één van de schepen gaf over de radio de precieze locatie van de Scharnhorst weer. De Britse marine besloot nu een klopjacht uit te voeren. Dit zou de ondergang van het succesvolle oorlogsschip betekenen.
[bewerk] De ondergang
Een dag later op 26 december 1943 kwam het einde. Tijdens een hevige sneeuwstorm werd de Scharnhorst onderschept door twee sterke Britse eskaders. Dankzij het slechte weer kon het schip ontsnappen.
Enige tijd later werd de Scharnhorst opnieuw belaagd door drie Britse kruisers. De Scharnhorst vuurde enkele schoten af en wist één van de kruisers licht te beschadigen. De kruisers vuurden echter terug en schoten de radartoren van de Scharnhorst kapot. Hierdoor hadden kanonnen geen ondersteuning van de radar meer. De bemanning moest de kanonnen nu op zicht richten. Door de hevige sneeuwval was dat echter onmogelijk. De Scharnhorst vluchtte in zuidelijk richting, maar werd opnieuw onderschept, ditmaal door de Duke of York en even later ook door de Jamaica. Deze twee schepen vuurde verscheidene granaten af op de Scharnhorst. De geschutstoren op het voordek werd vernietigd en de hangar van het Arado verkenningsvliegtuig werd kapotgeschoten. De daar aanwezige vliegtuigbrandstof veroorzaakte een hevige brand op het schip.
De Scharnhorst wist toch te ontkomen, maar werd vijf uur later 's nachts opnieuw bestookt en kreeg enkele treffers van de Duke of York te verwerken. Een granaat trof de Scharnhorst onder de waterlijn, waardoor het schip water maakte. Dit veroorzaakte kortsluiting, waardoor het munitiemagazijn in de achtersteven explodeerde. Het schip stond in de brand en maakte flink water.
Het kon geen snelheid meer maken en kon ook niet meer ontsnappen. De torpedobootjagers onder leiding van de Jamaica schoten een reeks torpedo's af. Die misten allen hun doel doordat admiraal Erich Bey zijn schip net op tijd dwars wist te sturen waardoor de torpedo's rakelings langs de romp schuurden. De Scharnhorst vuurde nog een keer terug op de torpedobootjagers, maar alle granaten misten. De jagers besloten nog een tweede golf torpedo's te lanceren en gaven daarmee de Scharnhorst de genadestoot. Het schip werd getroffen door vijf torpedo's, explodeerde, en maakte slagzij. De Scharnhorst stond nu volledig in brand en ging, met de schroeven nog draaiend, in minder dan vijf minuten ten onder. Door het ijskoude water en de donkere nacht konden slechts 36 van de 1968 bemanningsleden worden gered.
De Britse marine sprak vol lof over de dapperheid van de Duitse bemanning die tot het einde toe bleef vechten. Volgens veel Britse zeelui weigerde de bemanning van de Scharnhorst zich over te geven en koos ze ervoor om met het schip ten onder te gaan. De gezagvoerder van de Duke of York noemde de Duitse bemanning later "de grootste helden uit de oorlog". Zelfs Churchill zag de Duitsers als een voorbeeld voor iedere Britse matroos.
Met de Scharnhorst verloor de Duitse marine een belangrijk oorlogsschip. Van nog groter belang was dat het verlies van dit slagschip een psychologische klap betekende voor Duitsland. Door de vernietiging van dit schip werden de routes voor de konvooien tussen Groot-Brittannië en Moermansk ook veel veiliger. Deze slag was verder het begin van het einde voor de met kanonnen bewapende schepen. Daarna werden vliegdekschepen veel belangrijker.
